Σοβαρή είναι η υποβάθμιση που υφίσταται ο Αξιός, τόσο από την πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας, όσο και από την πλευρά της Ελλάδας, τονίζει η «Οικολογία-Αλληλεγγύη» και καλεί σε διασυνοριακή συνεργασία για την προστασία του ποταμού σε επίπεδο χωρών και αυτοδιοικήσεων.
Η προβληματική εικόνα, που κατέγραψε ήδη από τη δεκαετία του ’90 η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης, συνεχίζεται: ρύπανση από χημικά απόβλητα εργοστασίων, αστικά λύματα της πόλης των Σκοπίων και άλλων περίπου 13 μικρότερων στη Β. Μακεδονία, που φέρνουν ρύπανση με επικίνδυνες ουσίες, οξέα, ενώσεις χρωμίου κ.α. από βυρσοδεψεία, σφαγεία, χοιροστάσια κ.λ.π.
Η κατασκευή μονάδας επεξεργασίας λυμάτων στα Σκόπια παραμένει ημιτελής λόγω αμέλειας και διαφθοράς των διοικούντων, σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ στην ιστοσελίδα inside story. Τα οικιακά λύματα 200.000 χιλιάδες περίπου νοικοκυριών καταλήγουν ανεπεξέργαστα στο ποτάμι. Πτώματα ζώων, πεταμένες τηλεοράσεις, καναπέδες, υπολογιστές και οικοδομικά απόβλητα μπορεί να αντικρίσει ο επισκέπτης στην κοίτη του ποταμού. Υπάρχουν αμέτρητες παράνομες χωματερές μικρής και μεγάλης κλίμακας που βρίσκονται κοντά στις όχθες του, που ρυπαίνουν με τα διασταλλάζοντα υγρά τους τον Αξιό, όπως και βιομηχανικά απόβλητα. Το Κέντρο Δημόσιας Υγείας της χώρας απαγορεύει στους πολίτες να χρησιμοποιούν το νερό για κολύμπι, άρδευση, ψάρεμα, ή ακόμη και να… αναπνέουν κοντά στο ποτάμι κατά τη διάρκεια των ζεστών καλοκαιρινών ημερών, όταν οι υδρατμοί είναι πυκνοί!
Από την πλευρά της Ελλάδας, η ποιότητα του νερού του Αξιού καταγράφεται καλύτερη, κυρίως λόγω της αραίωσης από παραποτάμους που εισρέουν στο ελληνικό τμήμα, αλλά και τη συγκράτηση και διήθηση από φυσικούς σχηματισμούς. Ωστόσο, ο παραπόταμος Βαρδαρόβαση, που χύνεται στον Αξιό κατάντη του φράγματος Ελεούσας, αποτελεί ένα πολύ ρυπασμένο υδάτινο σώμα, όπου τα ψάρια δυσκολεύονται να επιβιώσουν. Και τα φυτοφάρμακα που καταλήγουν στον Αξιό από τις εντατικές καλλιέργειες του κάμπου της Θεσσαλονίκης είναι μεγάλο πρόβλημα.
Ωστόσο, αυτό που υποφέρει περισσότερο στο ελληνικό τμήμα του ποταμού είναι η ποσότητα του νερού. Το νερό που συγκεντρώνεται στο φράγμα της Ελεούσας χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας αλλά και για την άρδευση του κάμπου της περιοχής, όπου παράγεται το 80% του ρυζιού της Ελλάδας. Υπολογίζεται ότι σχεδόν το 85% αυτού του νερού καταναλώνεται στην άρδευση. Μερικές φορές, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το ποτάμι στην πορεία του μετά το φράγμα έχει ροή που δεν ξεπερνά ούτε τα 5 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο, που είναι η οικολογική ροή. Με απλά λόγια, η ροή του είναι σχεδόν μηδενική. Κάθε καλοκαίρι οι αγρότες στήνουν ένα τεχνητό ανάχωμα στο σημείο όπου στενεύει ο Αξιός για να ανεβάσουν τη στάθμη του ποταμού και να αντλήσουν νερό για τα χωράφια τους. Επιπλέον, έχουν δοθεί εκτάσεις σε ακτήμονες για καλλιέργεια εντός της πλημμυρικής ζώνης, συχνά με αμφίβολες διαδικασίες, κάτι που αυξάνει τη ζήτηση σε νερό για άρδευση, αλλά αυξάνει και τους πλημμυρικούς κινδύνους.
Πέρα από το ζήτημα της ποσότητας του νερού, σοβαρές αλλοιώσεις παρατηρούνται στο ελληνικό τμήμα όσον αφορά την υδρομορφολογία του ποταμού, τις επεμβάσεις στην κοίτη του, τις ευθυγραμμίσεις, τα αναχώματα και τις αμμοληψίες, παράνομες και νομότυπες. Τα παραποτάμια δάση και τα έλη του ποταμού, καθώς και τα νησιά, λειτουργούν ως φίλτρα, ως εργαλεία αυτοκαθαρισμού του ποταμού. Ωστόσο αυτοί οι φυσικοί σχηματισμοί καταστρέφονται από τις αστόχαστες παρεμβάσεις και τα έργα.
Άλλος κίνδυνος προκύπτει από ένα έργο «αποκατάστασης» των εκβολών του Αξιού, που σχεδιάζει η Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας προκειμένου να μη μειωθεί το βάθος του Θερμαϊκού κόλπου. Ωστόσο, τα έργα αναμένεται να αλλοιώσουν στον ύψιστο βαθμό τη μορφολογία του ποταμού, να εξαλείψουν τους μαιάνδρους του, να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην οικολογική του κατάσταση και να θέσουν σε κίνδυνο και τον μηχανισμό «αυτοκαθαρισμού» του. Ειδικοί επιστήμονες, περιβαλλοντικές οργανώσεις και περιφερειακές παρατάξεις θεωρούν ότι δεν αποτελεί έργο “αποκατάστασης εκβολών”, αλλά μια αδικαιολόγητη εκτροπή κοίτης, χωρίς την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση. Οι εκβολές είναι ένα πολύτιμο φυσικό οικοσύστημα, που προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες και δεν πρόκειται να αποκατασταθούν αλλά να καταστραφούν εντελώς. Νησίδες με αποικίες σπάνιων ειδών πουλιών πρόκειται να εξαφανιστούν από τις εργασίες εκσκαφής και πολύτιμες περιοχές αναπαραγωγής ψαριών από όλο το ΒΔ Αιγαίο, και μάλιστα με αξιόλογη εμπορική σημασία, θα πέσουν θύμα εκβαθύνσεων.
Η επιχειρηματολογία της μείωσης του βάθους του Θερμαϊκού δεν είναι ιδιαίτερα πειστική, καθώς μετά την κατασκευή του φράγματος της Ελεούσας, δεν διαφεύγουν φερτά υλικά προς τις εκβολές, με αποτέλεσμα να έχει καταγραφεί μάλλον διάβρωσή τους παρά επέκταση. Τα υλικά που διαφεύγουν είναι μικρού μεγέθους και βάρους και τα έργα που προτίθεται να εκτελέσει η Περιφέρεια θεωρείται ότι θα καταστρέψουν κάθε φυσικό εμπόδιο που τώρα συμβάλλει στη συγκράτησή τους.
Το αποτέλεσμα είναι να έχουν φουντώσει οι υποψίες ότι άλλος είναι ο λόγος για τα έργα «αποκατάστασης», υποδεικνύοντας προς τα φαραωνικά σχέδια διάνοιξης καναλιού ναυσιπλοΐας που θα ενώσει τον Αξιό με τον ποταμό Μοράβα και από εκεί με τον Δούναβη και την Κ. Ευρώπη. Ωστόσο, αυτά τα σχέδια που προωθούνται από τις εμπορικές βλέψεις της Κίνας, ενέχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και πολυδιάστατες γεωπολιτικές προεκτάσεις, που τις καθιστούν εξαιρετικά αβέβαιες και παρακινδυνευμένες.
«Είναι απαραίτητη η διασυνοριακή συνεργασία για την προστασία του ποταμού Αξιού. Σημαντικός μπορεί να αποβεί και ένας διάλογος μεταξύ των Δήμων Θεσσαλονίκης και Σκοπίων. Είναι σημαντικό να σταματήσει η ρύπανση του Αξιού και πέραν των συνόρων, δεδομένου ότι το 90% του ποταμού βρίσκεται εκτός Ελλάδας. Γι’ αυτό και το πρόβλημα θα πρέπει να θεωρηθεί ως ευρωπαϊκό και -με μεσολάβηση της Ελλάδας- να ενισχυθεί η χρηματοδότηση από την Ε.Ε. των εγκαταστάσεων χημικής και βιολογικής επεξεργασίας, ταυτόχρονα με τον έλεγχο της διαφάνειας και την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών», δηλώνει ο δημοτικός σύμβουλος Μιχάλης Τρεμόπουλος.
