Του Πωλ Μέησον
Η φράση “πτυχιούχοι χωρίς μέλλον” μου ήρθε σαν ιδέα καθώς έκανα μια διάλεξη σε φοιτητές του τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ. Σχεδίασα μια θεωρητική καμπύλη προσδοκιών με ανοδική κλίση: αυτό είναι το εισόδημά σας στα 21 σας χρόνια, στη συνέχεια ο μισθός σας αυξάνεται και ξεπερνά τις τιμές των ακινήτων ενώ εσείς είστε στο απόγειο της ζωής σας· οι κόποι σας ανταμοίβονται με μια καλή σύνταξη και έτσι, στο τέλος της καμπύλης, είστε άνετοι, ενώ υπάρχει και η κοινωνική πρόνοια να σας προστατεύσει αν κάτι πάει στραβά.
Αυτή ήταν η παλιά καμπύλη. Στη συνέχεια σχεδίασα τη νέα. Η νέα καμπύλη έχει καθοδική κλίση: το εισόδημά σας δεν αυξάνεται, δεν μπορείτε να αποκτήσετε προσωπική κινητή και ακίνητη περιουσία. Η δημοσιονομική λιτότητα κατατρώει το διαθέσιμο εισόδημά σας. Δεν δικαιούστε πλέον σύνταξη από την επιχείρηση όπου εργαζόσασταν. Θα πρέπει να περιμένετε μέχρι τα 60 σας για να συνταξιοδοτηθείτε. Και αν όλα πάνε στραβά, δεν μπορείτε να είστε απόλυτα σίγουροι πως η κοινωνική πρόνοια θα σας φροντίσει.
Από εκείνη την ώρα ορισμένοι από το κοινό άρχισαν να ξεροκαταπίνουν νιώθοντας έναν κόμπο στο λαιμό. Αυτή η γενιά των νέων, μορφωμένων ανθρώπων είναι μοναδική – τουλάχιστον στην περίοδο μετά το 1945: μία γενιά που ξέρει πως θα ζήσει πιο φτωχά από τους γονείς της. Ήταν μάρτυρες της αλματώδους αύξησης της ανεργίας των νέων: 19% στο Ηνωμένο Βασίλειο, 17% στην Ιρλανδία, 50% στην Ισπανία και την Ελλάδα. Αλλά, συγχρόνως, έζησαν και την επανάσταση της τεχνολογίας και των επικοινωνιών που υποτίθεται πως θα ισχυροποιούσε τους νέους.
Οι φοιτητές αντιλήφθηκαν την ασυμμετρία αυτής της κατάστασης πολύ πιο γρήγορα από τους δημοσιογράφους και τους σχολιαστές. Κατά το 2009, οι φοιτητές της αυτοοργανωμένης ομάδας “Αναζήτηση και Καταστροφή” στο Πανεπιστήμιο Santa Cruz της Καλιφόρνια, εξέδωσαν το διάσημο “Communique from an absent future”: το “Δούλεψε σκληρά, παίξε σκληρά” έγινε το ενθουσιώδες σύνθημα μίας γενιάς που εκπαιδευόταν …για ποιο πράγμα; Να ζωγραφίζει καρδιές στον αφρό του καπουτσίνο…
Δουλεύουμε και δανειζόμαστε για να δουλεύουμε και να δανειζόμαστε. Και κατευθυνόμαστε προς τις δουλειές που ήδη έχουμε. Με τα χρήματα που δανειζόμαστε για τα δίδακτρά μας, το μόνο που αποκτούμε είναι το «προνόμιο» να τα ξεπληρώνουμε κάθε μήνα για την υπόλοιπη ζωή μας.
Από όταν ξέσπασε η «Αραβική Άνοιξη» γύρω μας –και συνεχίζεται ακούραστα, από την Αθήνα μέχρι το Κεμπέκ–, αυτό το κοινωνικό φαινόμενο έχει γίνει κεντρικό θέμα: Ο πτυχιούχος που του αρνήθηκαν τη χαλαρή, φιλελεύθερη εκπαίδευση της γενιάς των γονιών του, αλλά αντιθέτως, αντιμετωπίζει σχεδόν από τα εφηβικά του χρόνια ψυχομετρικά τεστ, παραινέσεις προς την αριστεία και επαγγελματικές επιλογές που περιορίζουν τη ζωή του.
Τα χρόνια που ήμουν στο Πανεπιστήμιο (στο Σέφιλντ, την περίοδο 1978-81), είχα χρόνο να παίζω σε μια μπάντα, να κάνω κατάληψη σε διάφορα κτήρια, να γράφω ντροπιαστικά κείμενα επιστημονικής φαντασίας, να αλλάζω μαθήματα και να απαιτώ τη δημιουργία ενός ειδικού διπλού πτυχίου που θα ταίριαζε στον σκοπό της ζωής μου. «Μπορείς να το κάνεις, αρκεί να μην πεις σε κανέναν άλλο ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα», μου έλεγε ο καθηγητής μου. Τα δίδακτρα ήταν δωρεάν. Υπήρχε μια υποτροφία με την οποία μπορούσες να τα βγάλεις πέρα, αρκεί να μην το γύριζες από το ποτό στα ναρκωτικά, και στις διακοπές έπιανα δουλειά σε ένα εργοστάσιο που με πλήρωναν περίπου όσο πλήρωναν και τον πατέρα μου στην κανονική του δουλειά.
Είναι κρίμα να τα λέω αυτά σε μια γενιά για την οποία τα ατομικά δίδακτρα έχουν γίνει ένα είδος προνομίου. Που η γνώση η οποία δεν αποδεικνύεται με εξετάσεις είναι χάσιμο χρόνου. Όπου μία εργασία ή διατριβή πρέπει να ξεκινήσει ως μια παραλυτική ανασκευή μιας ήδη υπάρχουσας γνώσης, γραμμένη με μια τυπολογία τόσο αυστηρή όσο αυτή που απαιτούνταν στις κινεζικές δημόσιες υπηρεσίες την εποχή του Qing. Αλλά έτσι είναι: το παρελθόν ήταν καλύτερο.
Για να γίνει καλύτερο το μέλλον πρέπει να έρθουμε σε ρήξη με το τωρινό οικονομικό μοντέλο που πλέον δεν λειτουργεί. Διότι οι πτυχιούχοι χωρίς μέλλον είναι η ανθρώπινη έκφραση ενός οικονομικού προβλήματος: το δυτικό μοντέλο είναι κατεστραμμένο. Δεν μπορεί να προσφέρει αρκετή εργασία αξίας ανάλογης με την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικου του. Κι επίσης, το βασικό αγαθό – το πτυχίο – κοστίζει στις μέρες μας τόσο πολύ, που θα χρειαστούν δεκαετίες χαμηλά αμειβόμενης εργασίας για να το ξεπληρώσει κάποιος.
Κατά την περιοδεία μου σε Πανεπιστήμια, σχολές και επαγγελματικά σεμινάρια, για να μιλήσω για τις ρίζες της οικονομικής κρίσης, υπήρξαν στιγμές που έπρεπε να πω: «ο όρος πτυχιούχος χωρίς μέλλον δεν σημαίνει κυριολεκτικά χωρίς μέλλον». Κι αυτό διότι η επικρατούσα ψυχολογία μεταξύ των νέων έχει γίνει επικίνδυνα μηδενιστική, ακόμη και για τους ακτιβιστές. Εάν παρακολουθήσεις τις διακυμάνσεις της διάθεσής τους στο twitter, θα δεις αιγύπτιους μπλόγκερς σε κατάσταση απόγνωσης, τώρα που βρίσκονται αντιμέτωποι με τη νίκη των Ισλαμιστών στις προεδρικές εκλογές. Θα δεις τους νέους στο Μπαχρέιν να εξιστορούν τραγικά περιστατικά αδικίας, ξυλοδαρμών και σεξουαλικών επιθέσεων. Όσο για τη γενιά του Occupy, υπάρχουν βραδιές που το χρονολόγιό μου στο twitter γεμίζει με «ευχάριστες» αφηγήσεις σχετικά με τον αυτοκαταστροφικό σύγχρονο τρόπο ζωής, διανθισμένες με εκρήξεις των σπρέυ πιπεριού και απολογίες σε δικαστήρια.
Όσο το ποσοστό της ανεργίας των νέων φτάνει στο 50% στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειεας που έχουν πληγεί, και όσο η κρίση συνεχίζει από τον έναν χρόνο στον επόμενο, υπάρχει στον αέρα μια μαλθακότητα που χαρακτηρίζει την κουλτούρα των νέων. Μία ονειρική αποδοχή ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχίσουν έτσι για αρκετό καιρό ακόμα. Η υιοθέτηση μιας μόδας που προτείνει ατελείωτη επιτηδευμένη χαλάρωση – τα φαρδιά παντελόνια στη Βρετανία, τα σορτς και τα γένια στη νότια Ευρώπη και τη νότια Καλιφόρνια.
Τα ιδανικά της αντιεξουσίας, η άρνηση των δομών, που καθιέρωσαν τους αγώνες του 2009-11, έχουν αρχίσει να εκλείπουν επίσης. Από τότε που τα κινήματα διαμαρτυρίας έχουν σαν στόχο την αντιμετώπιση των αναδυόμενων ηγεσιών, αυτό που συμβαίνει είναι ότι αυτή η γενιά είναι αναγκασμένη να συγκεντρώνεται γύρω από βάθρα αυτοαποκαλούμενων προφητών: Ζίζεκ, Τσόμσκι, Ντέιβιντ Χάρβεϊ, Σαμίρ Αμίν – ανθρώπους με άσπρη γενειάδα που το παίζουν ποντίφικες σε 21χρονους. Το θέαμα έχει αρχίσει να γίνεται δυσβάσταχτο.
Υπάρχουν βέβαια και θετικά. Έχω γνωρίσει νεαρούς ακτιβιστές πρόθυμους να μου πουν για την επόμενη πράξη διαμαρτυρίας τους· σχεδόν πάντα είναι μια καινούρια ιστορία: ένα περιοδικό στο ιντερνετ. Όχι δεν είναι κολλεκτίβα, είναι επιχείριση. Ένα καφενείο, ή μία θεαρική ομάδα, ή –σε μια φάρμα στην Ανδαλουσία που επισκέφτηκα– η κατάληψη εγκαταλελειμμένων εκτάσεων και το φύτεμα λαχανικών.
Όλες αυτές οι δοκιμασίες, οι ασκήσεις, τα διαγωνίσματα μετά από κάθε διάλεξη και η αμείλικτη επαγγελματικότητα στην εκπαίδευση, έχει μετατρέψει αυτή τη γενιά σε ιδιαίτερα επιχειρηματική. Ο Rachel Rosenfelt, ο 23χρονος Νεοϋορκέζος που έστησε την έκδοση του The New Inquiry στο Ίντερνετ, συνοψίζει λέγοντας: «Υπάρχει πλεόνασμα πληθυσμού» από ταλαντούχους νέους, με δεξιότητες που ο καπιταλισμός της πληροφόρησης θα χρειαζόταν τον 21ο αιώνα αν απογειωνόταν. Αλλά παραμένει σε αδράνεια.
Ακριβώς όπως δημιούργησαν, από το μηδέν, τρόπους διαμαρτυρίας που συναγωνίζονται τους παλιούς, αυτή η γενιά δημιουργεί είδη επιχειρήσεων και εμπορίου, λογοτεχνίας και τέχνης, που ζουν στις ρωγμές που άφησε η συρρίκνωση του ΑΕΠ και η κατάρρευση της πίστωσης.
Και γνωρίζουν πολλά: δεν εκπλήσσονται όταν τους προδίδουν αυτοί που είναι στην εξουσία ή όταν μία θεμελιωμένη θεωρία διαψεύδεται. Είναι η πρώτη γενιά που είναι ικανή να αντιδρά στη γνώση σαν να ήταν λογισμικό: διαθέσιμο να το κατεβάσει, να το χρησιμοποιήσει, να το αναβαθμίσει και τέλος να το πετάξει. Είναι ικανοί να ξεκινήσουν με τέτοια υψηλά γνωστικά επίπεδα που οι προηγούμενες γενιές έπρεπε να τα μάθουν μέσω κοπιαστκών και χρονοβόρων διαδικασιών απόκτησης δεξιοτήτων. Τώρα το μόνο που χρειάζεται είναι το οικονομικό μοντέλο να προλάβει τις ανθρώπινες δυνατότητες που έχει δημιουργήσει η τεχνολογία.
Καθώς περνούν τα χρόνια – με τους πρωτοετείς φοιτητές της χρονιάς της Lehman Brothers να είναι τώρα στο δεύτερο έτος του μεταπτυχιακού τους, ή στη δεύτερη χρονιά του επιδόματος ανεργίας – συνειδητοποιούμε τον όρο πτυχιούχοι χωρίς μέλλον και καταλήγουμε στο εξής: πρέπει να φτιάξετε το μέλλον μόνοι σας. Και αν κοιτάξουμε λίγο καλύτερα -αφήνοντας στο παρελθόν τα αχτένιστα μούσια και τις μουτζουρωμένες μάσκαρες-, έxουν καλές προοπτικές.
Πηγή: Guardian/Rednotebook
Μετάφραση: Ζωή Κατσίπη