Ρίο ντε Τζανέιρο, 2 Φεβρουαρίου 2022 (IPS) – Οι κάτοικοι του Ζαρντίμ Παντανάλ, μιας φτωχογειτονιάς στην ανατολική πλευρά της βραζιλιάνικης μεγαλούπολης του Σάο Πάολο, πλήττονται από πλημμύρες κάθε καλοκαίρι. Πολλοί κάτοικοι θυμούνται τους τρεις μήνες στο τέλος του 2009 και τις αρχές του 2010 όταν οι δρόμοι και τα σπίτια τους βρίσκονταν κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Η γειτονιά προήλθε από μια παράτυπη περίπτωση κατοχής γης χωρίς σχεδιασμό σε μια χαμηλή όχθη του ποταμού Tietê, που διασχίζει την πόλη στον Νότο. Αλλά είναι μια «δομημένη γειτονιά, με σπίτια από τούβλα, μερικά από τα οποία είναι διώροφα» για να μπορούν οι κάτοικοι να αποφεύγουν το νερό, είπε ο Igor Pantoja, σύμβουλος κινητοποίησης της Rede Nossa São Paulo, μιας κοινωνικής οργάνωσης που εργάζεται για «μια δίκαιη και βιώσιμη πόλη».
Πλημμύρες συμβαίνουν επίσης σε άλλες φτωχές και όχι τόσο φτωχές γειτονιές στο Σάο Πάολο και σε άλλες μητροπόλεις της Βραζιλίας.
Τον Ιανουάριο καταρρακτώδεις βροχές έπληξαν τα περίχωρα του Belo Horizonte, πρωτεύουσας της νότιας πολιτείας Minas Gerais. Οι πλημμύρες επηρέασαν ιδιαίτερα τις πόλεις στα άνω άκρα της λεκάνης του ποταμού Das Velhas, την πηγή του νερού της περιοχής.
Σε μια από τις πιο πληγείσες πόλεις, το Roposos, τα δύο τρίτα των 16.500 κατοίκων έπρεπε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους όταν η στάθμη του ποταμού ανέβηκε πάνω από 2,5 μέτρα τη δεύτερη εβδομάδα του Ιανουαρίου. Τουλάχιστον 12 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα των βροχοπτώσεων σε απομακρυσμένες γειτονιές.
«Όταν οι πόλεις επεκτάθηκαν, τα ποτάμια και τα ρυάκια εγκαταλείφθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν μόνο ως χώρος απόρριψης απορριμμάτων και λυμάτων. Οι επιρρεπείς σε πλημμύρες περιοχές καταλήφθηκαν, εποικίστηκαν από τους φτωχούς, που πιέζονταν από την οικονομική ανάγκη και οι πλούσιοι (εγκατέλειψαν την πόλη) λόγω των φόβων τους», δήλωσε ο Ronald Guerra, μέλος της Επιτροπής Λεκάνης Απορροής Ποταμού Das Velhas (CBH).
Ο Guerra, ένας επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στον τομέα του αγροτικού τουρισμού στην πόλη São Bartolomeu, στον ιστορικό δήμο Ouro Preto, ανέφερε την αποψίλωση των δασών, την άναρχη αστικοποίηση και τις εξορύξεις ως τους κύριους παράγοντες υποβάθμισης της λεκάνης απορροής και ιζηματοποίησης των ποταμών, που απειλούν ιδιαίτερα τον πληθυσμό που ζει στη συνέχεια της ροής του ποταμού.
Τα φράγματα απόθεσης λυμάτων των εξορύξεων αποτελούν ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο για τη λεκάνη που τροφοδοτεί με νερό το 60% των έξι εκατομμυρίων κατοίκων των γειτονιών στα περίχωρα του Σάο Πάολο.
Πριν από τρία χρόνια ένα από τα φράγματα κατέρρευσε σε έναν γειτονικό δήμο, τον Brumadinho, αφήνοντας 264 νεκρούς και έξι αγνοούμενους, καθώς και τόνους λάσπης δηλητηριάζοντας και έναν άλλο ποταμό, του Paraopebas.
«Το ποτάμι δεν ευθύνεται για τις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις. Υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα που είχε ως αποτέλεσμα την εξάλειψη της βλάστησης και την κατάληψη των πλαγιών», είπε ο Guerra στην IPS τηλεφωνικά από το São Bartolomeu.
Πίεση στην κυβέρνηση
«Το κράτος απέτυχε να παίξει τον ρόλο του ρυθμιστή της δόμησης της γης, άφησε τους ανθρώπους να ζήσουν στις όχθες των ποταμών, χωρίς να εφαρμόσει μια σοβαρή στεγαστική πολιτική», δήλωσε ο Marcus Vinicius Polignano, γραμματέας της Das Velhas River CBH. «Σήμερα έχουμε μια χαοτική κατάσταση που είναι εδραιωμένη. Η μεγάλη πρόκληση είναι πώς να ξαναχτίσουμε τις πόλεις».
«Πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις του 21ου αιώνα που λαμβάνουν υπόψη την κλιματική κρίση και πρέπει να αποφύγουμε να επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος που συνεχίζουμε να κάνουμε», είπε σε τηλεφωνική συνέντευξη στην IPS από το Belo Horizonte.
Το Das Velhas River CBH και άλλα κοινωνικά κινήματα άσκησαν πιέσεις για συμπερίληψη στο νέο ρυθμιστικό σχέδιο Belo Horizonte, που ισχύει από τον Φεβρουάριο του 2020, της οδηγίας δηλαδή που προβλέπει ότι τα υδάτινα ρεύματα δεν θα εκτρέπονται πλέον και ότι ο πυθμένας της κοιλάδας θα προστατεύεται, για να αποφευχθούν νέες «προγραμματισμένες πλημμύρες», πανηγύρισε ο ακτιβιστής.
«Ο σεβασμός της φυσικής υποδομής, η αναζήτηση της αρμονίας με τη φύση, το να επιτρέπουμε στα ποτάμια να ρέουν, το να μην διαπράττουμε τη βλακεία του να τα αντιπαλεύουμε θα μπορούσε να είναι μια καλή κατεύθυνση», είπε.
Η Επιτροπή Λεκάνης κινητοποιεί τον τοπικό πληθυσμό, επιδιώκει να «αλλάξει νοοτροπίες» και πιέζει τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να υιοθετήσουν πιο κατάλληλες πολιτικές για το νερό. «Προτείνουμε επίσης καλύτερες εναλλακτικές λύσεις» για την αποφυγή νέων καταστροφών, είπε ο Polignano, γιατρός με μεταπτυχιακό στην επιδημιολογία και διδακτορικό στην κοινωνική παιδιατρική.
Δεν έβρεξε εξαιρετικά πολύ τον Ιανουάριο, σύμφωνα με τον ειδικό, ο οποίος είπε ότι το πρόβλημα ήταν ότι οι βροχοπτώσεις ενός ολόκληρου μήνα έπεσαν σε μόλις 10 ημέρες. Ωστόσο, η ζημιά που προκαλείται από τις επαναλαμβανόμενες αστικές πλημμύρες μπορεί να μετριαστεί με «ανοιχτόμυαλη» διαχείριση, υποστήριξε.
Διάσωση της φύσης
«Πολυλειτουργικές λύσεις που βασίζονται στη φύση» προτείνονται από την πολεοδόμο Cecilia Polacow Herzog, πτυχιούχο καθηγήτρια στο Ποντιφικό Καθολικό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο.
Η δημιουργία ενός «κήπου βροχής» με ποικιλία φυτών σε περιορισμένη περιοχή για τη συγκράτηση και τη διείσδυση του νερού είναι μια πτυχή της πρότασής της που έχει τραβήξει πρόσφατα την προσοχή.
Ωστόσο, «δεν είναι μόνο αυτό, αλλά ό,τι απορροφά τη βροχή και προάγει τη βιοποικιλότητα, χωρίς το οποίο δεν υπάρχει έδαφος για να διεισδύσει και να αναπληρώσει τον υδροφόρο ορίζοντα», είπε η Herzog σε τηλεφωνική συνέντευξη στην IPS από τη Λισαβόνα, όπου εδρεύει αυτή τη στιγμή.
«Renaturalize», ή φέρτε τη φύση πίσω στις πόλεις, είναι το σλόγκαν της. Πάρκα όλων των μεγεθών, μικροί ή μεγάλοι κήποι. Πρέπει να «μετατρέψουμε τις γκρίζες υποδομές σε πράσινες», είπε.
Αυτό απαιτεί «μια συστημική γνώση», κατανοώντας την πόλη ως ένα μεγάλο περίπλοκο σύστημα στο οποίο όλα έχουν πολλαπλά αποτελέσματα και λειτουργίες.
Η διαφοροποιημένη δενδροφύτευση, για παράδειγμα, «κάνει το έδαφος πιο ζωντανό, δεσμεύει άνθρακα και μειώνει τη ρύπανση και τον θόρυβο, βελτιώνει το περιβάλλον για άλλα είδη, παράγει καρπούς, προσελκύει μέλισσες που επικονιάζουν, πουλιά και ψάρια που τρώνε τους καρπούς και με τα περισσότερα ψάρια η υδρόβια ζωή επεκτείνεται», εξήγησε.
«Ένα πάρκο σημαίνει περισσότερο νερό, λιγότερη θερμότητα, περισσότερη αναψυχή και κοινωνική συνοχή, ενθαρρύνει την αστική γεωργία», πρόσθεσε η Herzog.
Αλλά δεν αγνοεί τα εμπόδια: «τα συμφέροντα των εταιριών real estate, πολιτικοί που θέλουν να πάρουν ψήφους, η αυτοκινητοβιομηχανία που θέλει άσφαλτο και στεγανοποίηση, μαζί με τη βιομηχανία πετρελαίου».
Οι πόλεις δεν είναι προετοιμασμένες για καταρρακτώδεις βροχές και θα χρειαστούν χρόνο για να προσαρμοστούν στην κλιματική κρίση, είπε.
Εκατομμύρια άνθρωποι σε κίνδυνο
Η Βραζιλία είχε 8,26 εκατομμύρια ανθρώπους εκτεθειμένους σε κίνδυνο κατολισθήσεων και πλημμύρων σε 825 δήμους, σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Κέντρου Παρακολούθησης και Ειδοποιήσεων Φυσικών Καταστροφών (Cemaden), του Υπουργείου Επιστήμης και Τεχνολογίας, με βάση στοιχεία από την απογραφή του 2010 που διεξήχθη από το Ινστιτούτο Γεωγραφίας και Στατιστικής της Βραζιλίας.
Το Cemaden δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2011 μετά από κατολισθήσεις που προκλήθηκαν από έντονες βροχοπτώσεις σε πόλεις στους λόφους κοντά στο Ρίο ντε Τζανέιρο, με αποτέλεσμα 947 νεκρούς και σχεδόν 300 αγνοούμενους, σύμφωνα με το Κέντρο.
Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το 4,3 τοις εκατό του πληθυσμού της Βραζιλίας εκείνη την εποχή αντιμετώπιζε κίνδυνο πλημμύρας. Εάν αυτό το ποσοστό παραμείνει σταθερό, 9,2 εκατομμύρια άνθρωποι από έναν σημερινό πληθυσμό 214 εκατομμυρίων βρίσκονται τώρα σε κίνδυνο, αν και μπορεί να υπήρξε αύξηση, δεδομένου ότι πλέον υπάρχουν πιο ακραία φαινόμενα.
Οι δύο μητροπολιτικές περιοχές των οποίων η κυματοειδής τοπογραφία τείνει να αυξάνει τον κίνδυνο, αυτές του Σάο Πάολο και του Μπέλο Οριζόντε, εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό ατόμων σε κίνδυνο στη μελέτη: 7,3 τοις εκατό και 16,4 τοις εκατό, αντίστοιχα.
Η μεθοδολογία “Εδαφικής Βάσης Περιοχών Κινδύνου” (Bater) είναι «στιβαρή και καθιστά δυνατή την ενημέρωση των δεδομένων» κατά τη διεξαγωγή νέας απογραφής στη Βραζιλία, η οποία αναμένεται να πραγματοποιηθεί το δεύτερο εξάμηνο του 2022, αφού αναβλήθηκε το 2020 και το 2021, είπε η Regina Alvalá, αναπληρώτρια διευθύντρια του Cemaden και συντονίστρια της μελέτης.
«Οι καταρρακτώδεις βροχές δεν έχουν επιπτώσεις εάν πέσουν σε ακατοίκητες περιοχές, αλλά είναι επικίνδυνες λόγω των κοινωνικών τους επιπτώσεων», γι’ αυτό οι κίνδυνοι αυξάνονται, δεδομένης της υπερθέρμανσης του πλανήτη, των συχνότερων ακραίων φαινομένων και της συγκέντρωσης του πληθυσμού στις μεγάλες πόλεις, είπε στο IPS τηλεφωνικά η χαρτογράφος μηχανικός με διδακτορικό στη μετεωρολογία από τη νότια πόλη São José dos Campos, όπου εδρεύει η Cemaden.
