Ξεκινώντας να μιλάμε για τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται η πόλη της Θεσσαλονίκης δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τον άνισο χαρακτήρα αυτής της διαδικασίας. Με μία πιο κοντινή ματιά μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε ένα νοητό άξονα, ο οποίος χωρίζει την ανατολική από τη δυτική Θεσσαλονίκη, με το κέντρο της πόλης στη μέση να συγκεντρώνει στοιχεία και από τις δύο. Έτσι, από τη μία πλευρά έχουμε την ανατολική Θεσσαλονίκη, που περιλαμβάνει την Καλαμαριά, την Πυλαία και το Πανόραμα και χαρακτηρίζεται από υψηλότερα ενοίκια, καλύτερες υποδομές και υπηρεσίες και συνεπώς εκεί βρίσκει κανείς και τον μεσαίου και υψηλού εισοδήματος πληθυσμό της πόλης. Στον αντίποδα, συναντάμε μία «άλλη» πόλη, αυτή των δυτικών συνοικιών, της αιθαλομίχλης, των κοινωνικών ανισοτήτων και εντάσεων και της πυκνής δόμησης. Εκεί κατοικούν σε γενικές γραμμές και οι κάτοικοι της πόλης με χαμηλότερα εισοδήματα, αλλά και οι περισσότεροι μετανάστες (με ή χωρίς χαρτιά). Οι συνθήκες κατοικίας στην δυτική Θεσσαλονίκη ακολουθούν μία συνεχή πορεία υποβάθμισης, που σε πολλές περιπτώσεις επιταχύνεται ή ενισχύεται από την έλλειψη οργάνωσης και από την μη δημιουργία νέων ή την εγκατάλειψη των υπαρχουσών αστικών υποδομών από πλευράς δημοτικών αρχών.
Συχνά οι μετανάστες είναι εκείνοι που αντιμετωπίζουν τις χειρότερες συνθήκες διαβίωσης στην πόλη. Αιτία σε πολλές περιπτώσεις είναι η εξανάγκασή τους να ζουν σε ένα συνεχές καθεστώς τρομοκρατίας, καθώς δεν τους παραχωρείται η άδεια διαμονής στην χώρα. Αναγκασμένοι να κρύβονται, αποκλεισμένοι σε μεγάλο βαθμό από την πρόσβαση στην κατοικία, την εργασία, τις κοινωνικές ή μη υπηρεσίες καταλύουν σε χαμηλής ποιότητας κατοικίες πολύ επικίνδυνες για τους ίδιους. Όταν δεν αναγκάζονται να διαμείνουν σε εγκαταλελειμμένα σπίτια, νοικιάζουν διαμερίσματα, συχνά χωρίς επίσημο συμβόλαιο που να κατοχυρώνει τα δικαιώματά τους και τις υποχρεώσεις του ιδιοκτήτη απέναντί τους. Επίσης, πολλές φορές συγκατοικούν με αρκετούς ανθρώπους (έως 10-15 άτομα σε ένα διαμέρισμα σε κάποιες περιπτώσεις) σε πολύ μικρούς χώρους ώστε να μπορούν να καλύψουν τα έξοδα κατοικίας. Σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. (στοιχεία απογραφής 2011) οι μετανάστες που βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη είναι τουλάχιστον 66.941 και οι αναγνωρισμένοι ως πρόσφυγες 169. Όσον αφορά τους μετανάστες χωρίς χαρτιά, αυτοί είχαν υπολογιστεί παλαιότερα σε 20.500 άτομα[i], αλλά καθώς αυτά τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν το 2001 δεν μπορούν να σκιαγραφήσουν πλήρως την σημερινή εικόνα. Συνεπώς, τουλάχιστον 87.441 άνθρωποι στην πόλη ανήκουν σε μία από τις πιο αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες και στερούνται (σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό) την πρόσβαση σε αξιοπρεπή κατοικία και στις –ήδη ανεπαρκείς- κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες.
Το πρόγραμμα «Κοινωνικές Δομές για την Αντιμετώπιση της Φτώχειας»
Ποιες είναι όμως αυτές οι κοινωνικές παροχές; Περίπου ένα χρόνο πριν, μέσω πανηγυρικών δηλώσεων από την κυβέρνηση και διάφορους δήμους από την μία, και πληθώρα δημοσιευμάτων στον τύπο από την άλλη, μάθαμε για την εφαρμογή του προγράμματος που ονομάστηκε «Κοινωνικές Δομές για την Αντιμετώπιση της Φτώχειας»[ii]. Μέσα από πρόγραμμα αυτό που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ και σε συνεργασία με την Μ.Κ.Ο. Άρσις, οργανώθηκαν από το Δήμο Θεσσαλονίκης οι εξής δομές: κοινωνικό παντοπωλείο, κοινωνικό φαρμακείο, γραφείο διαμεσολάβησης, τράπεζα χρόνου, συσσίτιο, λαχανόκηπος, κέντρο ημερήσιας υποδοχής αστέγων και υπνωτήριο, ενώ παρόμοιες δομές αναπτύχθηκαν και από τους υπόλοιπους δήμους της πόλης. Παράλληλα με αυτές τις δομές υπάρχουν και άλλες πρωτοβουλίες στην πόλη από διάφορους φορείς, που κυρίως έχουν βραχυπρόθεσμο και φιλανθρωπικό χαρακτήρα και δεν κατορθώνουν να προσφέρουν βιώσιμες και ουσιαστικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δικαιούχοι (π.χ. συσσίτια). Κάτι σαν τα voucher για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων, έτσι και οι δομές αντιμετώπισης της φτώχειας, με το περιορισμένο λόγω των αυστηρών όρων για την συμμετοχή στο πρόγραμμα (άδεια παραμονής στη χώρα, εξωφρενικά χαμηλό όριο εισοδήματος κτλ.) δεν κατορθώνουν να πλησιάσουν σε κάτι που θα έμοιαζε με οργανωμένο πρόγραμμα και πρωτοβουλίες για την ουσιαστική προσφορά βοήθειας.
Εικόνα 1 Οι διάφορες δομές ή άλλες παροχές στην περιοχή του Δήμου Θεσσαλονίκης και τα είδη των φορέων που τις προσφέρουν.
Περνώντας τώρα στα προγράμματα για την κατοικία, μπορούμε εύκολα να πούμε ότι αυτά είναι ανύπαρκτα. Παρά τις τυμπανοκρουσίες που συνόδευσαν τη δημιουργία του «υπνωτηρίου» στην πόλη, αυτό ούτε καν πλησιάζει σε κάτι που θα έμοιαζε με στεγαστική πολιτική (αν εξαιρέσουμε φυσικά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο θα έπρεπε να υπάρχει εδώ και χρόνια, και συνεπώς η δημιουργία του παρουσιάστηκε ως μία συγκλονιστική επιτυχία). Με τον επίσημα καταργημένο πλέον Ο.Ε.Κ. (Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας) να υπολειτουργεί, την επίσπευση των εξώσεων και την επικείμενη απελευθέρωση των πλειστηριασμών, όπως αυτά αναλύθηκαν σε προηγούμενα άρθρα του αφιερώματος, και το τελευταίο ίχνος τέτοιας πολιτικής χάθηκε από τη χώρα. Αντίθετα όσοι πλήττονται από την κρίση βρέθηκαν αντιμέτωποι με μία νεοφιλελεύθερη επίθεση που ήρθε για να σαρώσει ότι είχε απομείνει να μοιάζει με κοινωνική πολιτική για την κατοικία.
Στο επόμενο μέρος του αφιερώματος αύριο, Κυριακή 02/02, θα συζητήσουμε αναλυτικότερα για το Υπνωτήριο αστέγων του δήμου Θεσσαλονίκης και το κέντρο διανυκτέρευσης που λειτουργούσε πριν από αυτό στο Παπάφειο Ορφανοτροφείο.
[i] LABRIANIDIS, L., LYBERAKI, A., TINIOS, P. & HATZIPROKOPIOU, P. 2004. Inflow of migrants and outflow of investment: Aspects of interdependence between Greece and the Balkans. Journal of Ethnic and Migration Studies, 30, 1183-1208.
Τα στοιχεία του αφιερώματος βασίζονται στις μεταπτυχιακές διατριβές και στην έρευνα που έγινε το καλοκαίρι του 2013 απο τις αρχιτεκτόνισσες Μαρία Καραγιάννη και Ματίνα Καψάλη ενω η επιπλέον επιτόπια έρευνα, το ρεπορτάζ και η επιμέλεια είναι των δημοσιογράφων του alterthess Σταυρούλας Πουλημένης και Κατερίνας Μπακιρτζή.
Διαβάστε επίσης:
Κρίση, φτώχεια και το δικαιώμα στη κατοικία: Όταν η περιθωριοποίηση γίνεται κανονας