Ένας ιστός από δρόμους περικυκλώνει τη Γη, ο οποίος απλώνεται σε 40 εκατομμύρια μίλια (64 εκατομμύρια χιλιόμετρα) αυτοκινητοδρόμων. Στο «Crossings» («Σταυροδρόμια»), το τελευταίο βιβλίο του περιβαλλοντικού δημοσιογράφου Μπεν Γκόλντφαρμπ, αποκαλύπτεται η δύναμη που έχει η άσφαλτος να διαμορφώνει τον πλανήτη – μια δύναμη που έχει μολύνει τα ποτάμια και τον αέρα, έχει εκκενώσει εδάφη και δασικές εκτάσεις και έχει προκαλέσει φόβο στα άγρια ζώα.
Οι δρόμοι είναι ένα από τα πιο πανταχού παρόντα τεχνητά χαρακτηριστικά που υπάρχουν σε κάθε ήπειρο και στους περισσότερους βιότοπους. Τα αποτελέσματά τους δεν τελειώνουν στην ασφαλτοστρωμένη επιφάνεια που καλύπτουν. Ενώ οι δρόμοι καλύπτουν το 1% του εδάφους στις ΗΠΑ, οι οικολογικές τους επιπτώσεις –θόρυβος, βρόμικος αέρας και κατακερματισμός των οικοτόπων, για παράδειγμα– εκτείνονται πάνω από το 20% της χώρας, σύμφωνα με τον Γκόλντφαρμπ.
Επιπλέον, οι μεταφορές είναι από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους παράγοντες που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις οχημάτων με την άγρια ζωή προκαλούν περισσότερους από 59.000 τραυματισμούς ανθρώπων στις ΗΠΑ κάθε χρόνο και ο σχεδιασμός των δρόμων επιβαρύνει δυσανάλογα την υγεία και την ευημερία των κοινοτήτων χαμηλού εισοδήματος και των μειονοτικών κοινοτήτων.
Υπολογίζεται ότι 25 εκατομμύρια μίλια νέων οδικών λωρίδων θα κατασκευαστούν παγκοσμίως μέχρι το 2050. Η οδοποιία θα πρέπει να αλλάξει δραστικά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Αλλά πρώτα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε μερικές άβολες αλήθειες.
Τα οχήματα είναι σύγχρονα υπερ-αρπακτικά. Οι δρόμοι μάς φέρνουν σε επαφή με ζώα που βλέπουμε σπάνια. Δυστυχώς, συνήθως είναι νεκρά. Παρά το γεγονός ότι τα ζώα που σκοτώνονται από διερχόμενα οχήματα είναι ένα κοινό θέαμα, οι συνέπειες αγνοούνται εύκολα. Τα οχήματα σκοτώνουν άμεσα περισσότερα χερσαία σπονδυλωτά από οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, είτε πρόκειται για λαθροθηρία, κυνήγι, παγίδευση ή πρόκληση πυρκαγιών.
Οι δρόμοι και τα αποτελέσματά τους είναι τόσο διάχυτα που μπορούν ακόμη και να επηρεάσουν το DNA. Για παράδειγμα, μετά από χρόνια πτήσης μεταξύ και πάνω από αυτοκίνητα, τα βραχοχελίδονα έχουν αναπτύξει μικρότερα φτερά για να αποφεύγουν να χτυπηθούν από αυτά.
Τα βραχοχελίδονα είναι, κατά μία έννοια, μια ιστορία επιτυχίας. Αλλα είδη δεν ήταν τόσο τυχερά. Σε όλο το βιβλίο «Crossings», οι δρόμοι περιγράφονται σαν μαχαίρια, νυστέρια και γκιλοτίνες που χαράζουν το τοπίο. Ούτε οι υδάτινες οδοί δεν σώζονται. Οι οχετοί, οι σήραγγες που μεταφέρουν ρυάκια και ποτάμια κάτω από τους δρόμους, είναι τόσο πανταχού παρόντες και ελαττωματικοί που εμποδίζουν τα ψάρια που μεταναστεύουν για αναπαραγωγή και προκαλούν την κατάρρευση των πληθυσμών.
Ακόμη και οι ήχοι που δημιουργούν οι δρόμοι μπορούν να αλλάξουν δραματικά τη ζωή των ζώων. Κοκκινολαίμηδες, τρυποφράχτες και παπαδίτσες αυξάνουν την ένταση του κελαηδίσματός τους για να ακούγονται πάνω από τα αυτοκίνητα. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι ορισμένα πουλιά ξόδευαν τόση επιπλέον ενέργεια γύρω από θορυβώδεις δρόμους προσπαθώντας να ακούσουν τα αρπακτικά, που ήταν πολύ κουρασμένα για να αναζητήσουν τροφή και λιμοκτονούσαν.
Οι αυτοκινητόδρομοι και οι χωματόδρομοι επιτρέπουν την αποψίλωση των δασών, το κυνήγι, την αστική εξάπλωση και τον τουρισμό. Οι δρόμοι έχουν δημιουργήσει ένα νέο «τοπίο φόβου», σύμφωνα με τους οικολόγους, που διέπει τον τρόπο συμπεριφοράς των ζώων σε ένα περιβάλλον. Περισσότερες από 50 μελέτες έχουν δείξει τι σημαίνει αυτό για την άγρια ζωή. Τα ελάφια, οι αρκούδες και οι λύκοι έχουν μάθει να συνδέουν τα αυτοκίνητα με τους κυνηγούς που μεταφέρουν. Αυτά τα ζώα αποφεύγουν τους δρόμους όχι λόγω των οχημάτων, αλλά λόγω των ανθρώπων που βρίσκονται μέσα τους.
Ο Γκόλντφαρμπ εξερευνά επίσης τη ρατσιστική κληρονομιά των διακρατικών αυτοκινητοδρόμων που επιβλήθηκαν με μπουλντόζες σε γειτονιές κυρίως Μαύρων και Λατίνων στην πατρίδα του στις ΗΠΑ, χωρίζοντας οικογένειες και προκαλώντας εκτεταμένες οικονομικές ζημιές. Μια τέτοια γειτονιά στο Μπρονξ είναι στενά συνδεδεμένη με τρεις δρόμους ταχείας κυκλοφορίας. Εδώ, το άσθμα σκοτώνει τρεις φορές περισσότερους ανθρώπους από τον εθνικό μέσο όρο. Και μία έρευνα που δημοσιεύτηκε από την περιφερειακή υπηρεσία υγείας του Παρισιού υπολόγισε ότι ο θόρυβος από τους δρόμους μειώνει τη διάρκεια ζωής ορισμένων Παριζιάνων έως και τρία χρόνια.
Επανασχεδιασμός
Η δυσκολία στον μετριασμό των επιπτώσεων των δρόμων έγκειται στην αλλαγή της συμπεριφοράς των οδηγών. Η οδική σήμανση σπάνια επιβραδύνει τους οδηγούς. Στην πραγματικότητα, μερικοί άνθρωποι κάνουν ελιγμούς επίτηδες για να χτυπήσουν ζώα. Ο Γκόλντφαρμπ επαινεί τον αυτοκινητόδρομο «SP-139» στο κρατικό πάρκο Κάρλος Μποτέλιο στη νότια Βραζιλία. Οταν δούλευε εκεί, το 2015 και το 2016, είδε πώς αυτός ο αυτοκινητόδρομος έκλεινε τη νύχτα και ότι είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να αναγκάζει τους οδηγούς να επιβραδύνουν.
Το όνειρο της οικολογίας που μελετά τους δρόμους είναι η συνδεσιμότητα. Διαβάσεις άγριας ζωής, γέφυρες και άλλες ανθρωπογενείς κατασκευές που περνούν πάνω ή κάτω από δρόμους προσφέρουν την ευκαιρία στα ζώα να περάσουν με ασφάλεια. Είναι, όπως λέει ο Γκόλντφαρμπ, «το έργο της κυριολεκτικής και μεταφορικής γέφυρας». Για παράδειγμα, στο Εθνικό Πάρκο Μπανφ του Καναδά, 44 διαβάσεις άγριας ζωής συνέβαλαν στη μείωση του αριθμού των συγκρούσεων μεταξύ αυτοκινήτων και μεγάλων θηλαστικών κατά περισσότερο από 80%.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
