Πέθανε χθες ο λαμπρός άνθρωπος και σπουδαίος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Χένιγκ Μανκέλ σε ηλικία 67 ετών. Παράλληλα, χθες εργαζόμενοι στην Air France αποπειράθηκαν να λυντσάρουν τους διευθυντές τους όταν ανακοινώθηκαν κοντά 3000 απολύσεις. Μπορεί τα θέματα να φαίνονται αταίριαστα μεταξύ τους, τα ενώνει όμως ο φόβος ενός λογοτεχνικού ήρωα και οι σκέψεις για την αιτία και τις απολήξεις της ενέργειας των οργισμένων υπαλλήλων.
Ο Μανκέλ έγραψε σπουδαία αστυνομικά μυθιστορήματα πλάθοντας τον επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ τον οποίο, ευτυχώς, και επιτυχώς, υποδύθηκε ο ηθοποιός Κένεθ Μπράνα. Ο Βαλάντερ είναι γέννημα της εποχής μας, γι αυτό πάσχει από κατάθλιψη κι έχει έναν μόνιμο φόβο: να μην πάθει αλτσχάιμερ. Η ασθένεια, συνώνυμο της πλήρους απώλειας συνείδησης και μνήμης, είναι ένας εφιάλτης που ζουν, όχι αυτοί που ασθενούν -αυτοί δεν αντιλαμβάνονται τι τους συμβαίνει- αλλά αυτοί που τους περιθάλπουν. Ωστόσο, επειδή ακριβώς υπάρχει αυτή η συνείδηση στους υγιείς, όλοι μας προοικονομούμε στα όνειρά μας τον εφιάλτη και τον ξορκίζουμε ελπίζοντας ότι δεν θα γίνουμε απλά αθύρματα της ανθρώπινης φυσιολογίας, αμνήμονες, που βασανίζουμε χωρίς καμιά τύψη τα συγγενικά και τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Δεν γνωρίζω αν συνειδητά ή όχι ο Μανκέλ επέλεξε την ασθένεια αυτή ως υπαρξιακό τρόμο για τον Βαλάντερ, αλλά όπως συμβαίνει συχνά σε ανθρώπους με ευαίσθητες κεραίες, γράφουν ασυνείδητα και διαχέουν στα κείμενά τους ιδέες που κανοναρχούν την ζωή τους χωρίς να υποδύονται τους ιεροκήρυκες. Πάει να πει, επεκτείνοντας το λογοτεχνικό σημείο, ο τρόμος του Βαλάντερ θα έπρεπε να μας υπενθυμίζει όχι μόνο την ανθρώπινη αδυναμία αλλά και την κοινωνική υποχρέωση να θυμόμαστε για να μην βασανίζουμε τους άλλους.
Για παράδειγμα, ο Μανκέλ παρά την εκδοτική του επιτυχία, η οποία γέμισε με παραδάκι τους λογαριασμούς του, δεν μετατράπηκε στιγμή σε περισπούδαστο τομάρι. Μέχρι που πέθανε, τόσο αναπάντεχα, περνούσε τον μισό του χρόνο στη Μοζαμβίκη, χρηματοδοτώντας ένα θέατρο, πολύ μακριά από τα δυτικά πρότυπα, τα λούσα και τις επιδείξεις, ίδρυσε και ένα εκδοτικό οίκο για να βοηθά τα ταλέντα από την Αφρική. Κι ακόμη, βρέθηκε -μεταξύ άλλων- πριν πέντε χρόνια στο «πλοίο για τη Γάζα» αφού, ταγμένος στην αριστερά, δεν γινόταν παρά μόνο να τάσσεται υπέρ της άρσης οιουδήποτε αποκλεισμού, εν προκειμένω της Λωρίδας της Γάζας από τους Ισραηλινούς. Τότε μάλιστα ο ισραηλινός στρατός τον είχε συλλάβει και τον είχε απελάσει. Τα θυμίζω στα γρήγορα αυτά μόνο και μόνο για να δείξω ότι ο Χένιγκ Μανκέλ δεν έπαθε στιγμή «κοινωνικό αλτσχάιμερ», αμνήμονα αδιαφορία για τα δεινά των άλλων.
Το «κοινωνικό αλτσχάιμερ», είναι η πλέον διαδεδομένη ασθένεια όλων των εποχών, από τότε που οι άνθρωποι εγκατέστησαν πάνω στα κεφάλια τους την κάστα των εκάστοτε εξουσιαστών τους. Οι εξουσιαστές, για παράδειγμα, θυμούνται την ταπεινή καταγωγή τους όταν ανεβαίνουν και την ξεχνούν μόλις φτάσουν στην κορφή. Τότε καλούν όλους τους άλλους να θυμούνται μόνο την ταπεινότητά τους και άρα να υφίστανται άσκεφτα και δουλικά τις συνέπειες των επιλογών τους.
Ματαίως δηλαδή ο Μανκέλ, ακόμη κι αν τον είχε αλα μπρατσέτα η συμπαθής λογοτεχνική του περσόνα, ο Βαλάντερ, θα προσπαθούσε να πείσει τους διευθυντές της Air France να μην ξεχάσουν την καταγωγή τους και άρα να προσαρμόσουν αναλόγως την εργασιακή τους πολιτική. Να μην απολύσουν τους συναδέλφους τους σαν να επρόκειτο απλώς για αριθμητική πράξη σε ισολογισμό. Η απόπειρα λυντσαρίσματος των διευθυντών, κόντρα στα ηθικολογικά τηλεοπτικά τροπάρια είναι το ανακλαστικό αντίτιμο των αποφάσεων και πράξεων τους. Τα λέω αυτά δηλώνοντας ότι δεν είμαι υπέρ της άσκησης βίας από πολλούς εναντίον λίγων, ούτε πιστεύω ότι αποδίδεται κάποιας μορφής δικαιοσύνη, αλλά αυτή η καταγγελία είναι άκοπη και ατελέσφορη, οπότε προτιμώ την εξήγηση. Και, σημειώνω, ότι η καταγγελία της άσκησης βίας -των απολύσεων- από λίγους εναντίον πολλών, θα πρέπει να προηγείται από την ακόλουθη καταγγελία της εκτονωτικής συλλογικής εκδίκησης των απολυμένων.
Επειδή, τέλος, το κοινωνικό αλτσχάιμερ, δεν χτυπά με την κυνικότητά του μόνο τα στελέχη των πάσης φύσεως εξουσιαστικών δομών, αλλά και τα καλούμενα «κατώτερα» στρώματα, θα τολμούσα να θυμίσω στους απολυμένους της εταιρείας ότι πέρα από την εκδίκηση και την διεκδίκηση της εργασιακής τους θέσης, καλό θα ήταν να ανακαλούν στη μνήμη ότι πρέπει να αλλάξουν και τον κόσμο, δηλαδή να τον κάνουν καλύτερο. Διαφορετικά η ύπαρξη του Μανκέλ και η δράση του δεν θα έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα ενώ ο Βαλάντερ θα είναι, χωρίς νόημα επίσης, μονίμως σε κατάθλιψη.
* Ο δημοσιογράφος του ρ/σ “Στο Κόκκινο 93,4” Απόστολος Λυκεσάς αρθρογραφεί καθημερινά στο alterthess.gr. Ακούστε ζωντανά στο “Κόκκινο 93,4” την εκπομπή “Ορθά- Κοφτά” με τον Απόστολο Λυκεσά Δευτέρα- Παρασκευή 11:00-12:00. Επικοινωνία με τον Απόστολο Λυκεσά στο [email protected].