Η θεμελιακή αιτία του σημερινού «κακού» δεν αναφέρεται βέβαια από τα μεγάλα, συνήθως χειραγωγούμενα ΜΜΕ. Το ίδιο ισχύει με τη συναρτώμενη οικολογική βαρβαρότητα… Ο όρος «Ανθρωπόκαινος» (γεωλογικός) αιώνας στον οποίο έχουμε εισέλθει με τη βίαιη «ανθρωπογενή παρέκκλιση» του πλανήτη θεωρητικοποιεί κομψά, αλλά απενοχοποιητικά συγκαλύπτει τον βασικό φταίχτη.
Οι προειδοποιήσεις βέβαια δεν έλειψαν ποτέ, όπως π.χ. «δεν θα απελευθερωθούμε από τις φυσικές δυνάμεις αν πριν δεν απελευθερωθούμε από τη βία των ανθρώπων. Αν θέλουμε να επωφεληθούμε, ως ανθρώπινο είδος, από τη γνώση της φύσης, πρέπει να προσθέσουμε σ’ αυτή τη γνώση και τη γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας» (Μπ. Μπρεχτ).
Οι καταστροφές όμως έχουν αρχίσει από καιρό. Για τη σημερινή πανδημία γνωρίζουμε οικολογικές αλληλοσυνδεόμενες αιτίες. Ενδεικτικά κάποιες από αυτές είναι: αποψίλωση άγριων τροπικών δασών, δραματική συρρίκνωση οικοτόπων παράλληλα με τη γιγάντωση βιομηχανιών εκτροφής ζώων, εντατικές μονογενετικές καλλιέργειες κ.λπ. Αποτελούν αδήριτα συμπεράσματα της επιστήμης της Εξελικτικής Βιολογίας – και όχι μόνο.
Δεν μπορούμε όμως συνεχώς να συγκαλύπτουμε τον δράστη, τον καταστροφέα της φύσης και της ζωής. Δεν πρέπει πλέον να χρησιμοποιούμε το πρώτο πληθυντικό «εμείς» ή τη γενική και αόριστη έννοια «ο άνθρωπος» κατά τη γνωστή φράση «όλοι μαζί… τα κάψαμε»! Πρόκειται για το εθνικό και διεθνικό κεφάλαιο που έχει επιβάλει παγκόσμια τον εμπορευματικό ολοκληρωτισμό και μαζί του τον οικο-ιμπεριαλισμό. Η καταστροφή προέρχεται από τα γνωστά καπιταλιστικά κέντρα του Βορρά (εσχάτως και το Πεκίνο) και είναι απρόσκοπτη, εκτός διεθνών θεσμών ελέγχου ή εθνικών κυβερνήσεων, οι οποίες είναι συχνά διαπλεκόμενες.
Η ανθρωπογενής –και ανθρωποφονική– παρέκκλιση οφείλεται στην ανεξέλεγκτη επέκταση της δραστηριότητας του κεφαλαίου στις υπανάπτυκτες περιοχές (Αφρική, Ασία, Λ. Αμερική), όπου ταυτόχρονα με την αλλοίωση της βιόσφαιρας εκδιώχνει ή εξανδραποδίζει ντόπιους πληθυσμούς ανθρώπων.
Η αλλαγή που συντελείται είναι ταχύτατη –από την ταχεία κλιματική αλλαγή έως την ταχεία ανάδυση νέων άγνωστων νόσων–, με απρόβλεπτες εξελίξεις. Η καπιταλιστική οικονομία ελέγχει πλήρως την πολιτική, «τα κέρδη είναι πάνω από τους ανθρώπους».
Ο νεοφιλελεύθερος τεχνο-καπιταλισμός, που ελέγχει και την τεχνοεπιστημονική έρευνα, επιδρά με νέες ανακαλύψεις του (μεταλλαγμένα) στη χλωρίδα και την πανίδα της φύσης, με σκοπό το γρήγορο κέρδος και άρα εξόχως παρακινδυνευμένα.
Είναι γνωστό π.χ. ότι ελάχιστες εταιρείες έχουν σχεδόν επιβάλει παγκόσμια (αγροκαλλιέργειες, ζωική παραγωγή κ.λπ.) έναν γενετικό ιμπεριαλισμό, ενώ παράλληλα το κεφάλαιο επιχειρεί και καταφέρνει να απαλλαχθεί από την πολιτική πίεση για έλεγχο, δηλαδή για τυχόν μετατροπές ή και κατάργηση διαδικασιών παραγωγής των συγκεκριμένων προϊόντων.
Το βασικό επιχείρημά του για την εν λόγω δράση –και όχι μόνο αυτήν– είναι η εξασφάλιση του βιοτικού επιπέδου του παγκόσμιου πληθυσμού (επισιτιστικό πρόβλημα), αντίθετα όμως βλέπουμε την επιταχυνόμενη πτώχευση- εξαθλίωσή του και τη συνεχιζόμενη δραματική αύξηση των ανισοτήτων.
Πρέπει επίσης να αναφέρουμε την υποστήριξη και προώθηση που παρέχεται τα τελευταία χρόνια στο τεχνο-φουτουριστικό όραμα του «μετα-ανθρωπισμού» (transhumanity). Η βιοτεχνολογία μαζί με άλλες επιστήμες αιχμής έρευνας –τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική, γνωστικές επιστήμες εγκεφάλου, κ.λπ.– θα εφαρμοστούν στον άνθρωπο ως σώμα και νου που με την «ένωση σάρκας μηχανής» (cyborg) θα ξεπεράσει τους βιολογικούς του, γήινους περιορισμούς, θα καταστεί άτρωτος από κάθε άποψη με υπερενισχυμένες ικανότητες, ικανός ακόμη και να μετοικήσει σε άλλους πλανήτες, ενώ λανσάρουν ακόμη και την ιδέα της «τεχνολογικής αθανασίας»! (π.χ. η βιοτεχνολογική εταιρεία Calico, κ.ά.).
Τα προβλήματα που ενδεικτικά εθίγησαν έχουν αναδειχθεί κριτικά εδώ και χρόνια όσον αφορά την τεχνολογική αποικιοποίηση της φύσης, εσχάτως δε και των ανθρώπινων σχέσεων. Είναι δεδομένο, βέβαια, ότι ο άνθρωπος ανήκει στη φύση και ταυτόχρονα δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την τεχνολογία και την επιστήμη που δημιούργησε στη μακραίωνη πολιτισμική του ιστορία.
Ομως στην εποχή μας αυτήν η εύθραυστη και όσο γίνεται ισορροπούσα σχέση διαταράσσεται βίαια και καταστροφικά. Η εξουσιάζουσα νεοφιλελεύθερη οικονομική δομή αποφασίζει χωρίς καμία πολιτική και κοινωνική συμμετοχή με σκοπό μόνο την κερδοφορία. Οι καταστροφές, οι ανθρώπινες ζωές, όπως είναι π.χ. οι πανδημίες, θεωρούνται –τουλάχιστον μέχρι τώρα– «παράπλευρες απώλειες»!
Ομως με μια δημοκρατική, κοινωνικά αποφασιστική και επιστημονικά ορθή διαχείριση οι καταστροφές δεν είναι αναπόφευκτες, δεν συνιστούν νομοτέλειες. Οταν μάλιστα ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός πατρονάρει και προωθεί το τεχνοφουτουριστικό φαντασιακό του «μετα-ανθρώπου», δηλαδή του άτρωτου σε ασθένειες κ.λπ., ακόμη και… αθάνατου, τότε και ο πιο ήρεμος άνθρωπος ξεπερνά τις αντοχές του εξοργισμού του, γιατί βλέπει εδώ την παράνοια και κοροϊδία «να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι»!
Κλείνοντας τολμώ να παραφράσω μια παλιά ρήση που αναφερόταν στον φασισμό (M. Horkheimer): «Οποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό, καλύτερα να σωπαίνει και για τον… κορονοϊό»!
* Ο Δημοσθένης Δαγκλής είναι φυσικός, Δρ Φιλοσοφίας
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών