«Η περίοδος από το 1990 ώς το 2025/2050 θα είναι πιθανότατα μια περίοδος ελάχιστης ειρήνης, ελάχιστης σταθερότητας και ελάχιστης νομιμοποίησης», έγραψε ο Immanuel Wallerstein το 1994.i Σε περιόδους αναταραχής και σύγχυσης, συνιστάται να συμβουλευόμαστε πυξίδες. Ο Wallerstein ήταν μία από τις πιο αξιόλογες και, επιπλέον, ήταν ένας από εμάς.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, τα μεγάλα παγκόσμια γεγονότα όπως οι πόλεμοι και οι πανδημίες δεν δημιουργούν νέες τάσεις, αλλά μάλλον βαθαίνουν και επιταχύνουν τις υπάρχουσες.
[ Δημοσιεύτηκε στις 27 Μαρτίου 2020 στη μεξικανική εφημερίδα La Jornada και στα αγγλικά στην ιστοσελίδα Chiapas Support Committee. Μετάφραση από τα αγγλικά: Σωκράτης Παπάζογλου για το sfiggandotherchimeras.wordpress.com/]
Αυτή τη στιγμή ξεδιπλώνονται με εντυπωσιακό τρόπο τρεις θεμελιώδεις τάσεις, που πιθανότατα προέκυψαν ως συνέπειες της επανάστασης του 1968: η κρίση του κοσμοσυστήματος, με την επακόλουθη μετάβαση της ηγεμονίας από τη Δύση στην Ανατολή· η στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών, μπροστά στην αδυναμία των εθνών-κρατών να ενσωματώσουν και να συγκρατήσουν τις επικίνδυνες τάξεις· και οι ποικίλες εξεγέρσεις από τα κάτω, που αποτελούν μια διάσταση κεντρική αυτής της περιόδου.
Όσοι σκέφτονται την κεντρικότητα της σύγκρουσης μεταξύ κρατών, την κεντρικότητα της ηγεμονίας και της γεωπολιτικής, μπορούν να είναι βέβαιοι ότι η ανοδική πορεία της Ασίας του Ειρηνικού, ιδιαίτερα της Κίνας, και η αντίστοιχη παρακμή των Ηνωμένων Πολιτειών, επιταχύνονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Το Πεντάγωνο και άλλες υπηρεσίες θα κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να επιβραδύνουν αυτή τη διαδικασία –αφού δεν μπορούν να την αντιστρέψουν–, λαμβάνοντας διάφορα μέτρα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται μια πιθανή πυρηνική σύγκρουση, που πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν. Όμως, ούτε καν κάτι τόσο απειλητικό δεν μπορεί να μεταβάλει τις υπάρχουσες τάσεις.
Όσοι συμμετέχουμε στον αγώνα ενάντια στην πατριαρχία, την αποικιοκρατία και τον καπιταλισμό, δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τα κράτη που με γοργούς ρυθμούς στρατιωτικοποιούν τις κοινωνίες μας. Θέλω να εστιάσω στο πώς η παρούσα κατάσταση μας επηρεάζει – εμάς τους λαούς / τις κοινωνίες εν κινήσει.
Πρώτον, η πολιτισμική κρίση επιταχύνεται, και αλληλεπικαλύπτεται με την κρίση του κοσμοσυστήματος. Δεν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία ακόμα κρίση, αλλά μάλλον με την αρχή μιας «μακράς διαδικασίας» (με τις λέξεις του Wallerstein) συστημικού χάους, που διασταυρώνεται με πολέμους και πανδημίες, και η οποία θα διαρκέσει αρκετές δεκαετίες μέχρις ότου σταθεροποιηθεί μια νέα τάξη.
Αυτή η περίοδος, επιμένω, δεν είναι μια συγκυριακή ή παραδοσιακή κρίση, αλλά κάτι τελείως διαφορετικό, που μπορεί να οριστεί ως «κατάρρευση» – με την προϋπόθεση ότι δεν την αντιλαμβανόμαστε ως ένα συγκεκριμένο συμβάν, αλλά μάλλον ως μια λίγο-πολύ μακρά περίοδο.
Στη διάρκεια αυτής της κατάρρευσης ή του χάους, αναπτύσσεται ισχυρός ανταγωνισμός μεταξύ κρατών και κεφαλαίων, μια δριμεία σύγκρουση τάξεων και λαών με αυτές τις δυνάμεις, κι όλα αυτά ενώ διογκώνεται η κλιματική και υγειονομική κρίση.
Αντιλαμβάνομαι ως κατάρρευση (ακολουθώντας τους Ramón Fernández και Luis Gonzálezii) τη δραστική μείωση της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής πολυπλοκότητας μιας κοινωνικής δομής. Η ανθεκτικότητα των σύνθετων συστημάτων μειώνεται, όσο αυξάνουν την πολυπλοκότητά τους για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. «Οι κοινωνίες που βασίζονται στην κυριαρχία τείνουν να αυξάνουν την πολυπλοκότητά τους για να απαντήσουν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν» (σελ. 26, τ. 1).
Για παράδειγμα: τα σύνθετα συστήματα σπαταλούν ενέργεια, γίνονται πιο ιεραρχικά και άκαμπτα και δεν μπορούν να εξελιχθούν. Η μεγάλη πόλη, ιδιαίτερα, είναι πολύ πιο ευάλωτη από μια αγροτική κοινότητα που είναι αυτάρκης, χρησιμοποιεί μόνο την ενέργεια που της είναι απαραίτητη, δεν μολύνει, είναι λιγότερο ιεραρχική, και ως εκ τούτου είναι πιο αποτελεσματική. Η μεγάλη πόλη δεν μπορεί παρά να καταλήξει στην κατάρρευση.
Δεύτερον, κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς διαδικασίας κατάρρευσης –που μοιάζει πιο πολύ με μια πέτρα που κυλάει σε μια πλαγιά παρά με μια που πέφτει από έναν γκρεμό–, θα υπάρξουν τεραστίων διαστάσεων υλικές καταστροφές και, δυστυχώς, απώλειες ανθρώπινων και μη ανθρώπινων ζωών. Είναι η προϋπόθεση της μετάβασης από «το σύνθετο, το μεγάλο, το γρήγορο και το συγκεντρωτικό, στο απλό, το αργό, το μικρό και το αποκεντρωμένο» (σελ. 337, τ. II).
Αυτό που μας αφορά ως λαούς και τάξεις είναι μια διαδικασία εκβαρβαρισμού που περιλαμβάνει τον κανιβαλισμό τόσο στις κοινωνικές σχέσεις όσο και στη σχέση μας με τη φύση. Η επιβίωση των λαών θα είναι τόσο δύσκολη όσο ήταν για τους αυτόχθονες στην αποικιακή εισβολή των Ισπανών. Ένας κατακλυσμός που τον ονόμασαν “pachakutik”.
Το τρίτο ζήτημα είναι πώς να δράσουμε ως αντισυστημικά κινήματα. Το βασικό είναι να καταλάβουμε ότι ζούμε μέσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης – κάτι που είναι ολοφάνερο αυτές τις μέρες του υποχρεωτικού εγκλεισμού. Πώς μπορούμε να αντισταθούμε και να αλλάξουμε τον κόσμο μέσα σε ένα στρατόπεδο;
Καταρχάς, χρειάζεται να οργανωθούμε. Κι επίσης, να το κάνουμε διακριτικά για να μην το καταλάβουν οι φύλακες (δεξιοί ή αριστεροί), γιατί αυτό είναι προϋπόθεση της επιβίωσης.
Στη συνέχεια: συλλογική εργασία (minga / tequioiii), κοινότητα, διασφάλιση της αυτονομίας σε τρόφιμα, νερό και υγεία – με άλλα λόγια, αναπαραγωγή της ζωής. Συλλογικές αποφάσεις, σε συνελεύσεις.
Μπορούμε να το κάνουμε. Οι αυτόχθονες λαοί εν κινήσει το κάνουν καθημερινά: οι Ζαπατίστας, οι Μαπούτσε, οι Νάσα / Μισάκ, μεταξύ άλλων. Και οι σύντροφοι της Κοινότητας Acapantizingo στην Ισταπαλάπα (στην Πόλη του Μεξικού) το κάνουν, μέσα στην κοιλιά του θηρίου.
Μπορούμε να φτιάξουμε κιβωτούς. Τα παραδείγματα δεν λείπουν.
i “Peace, stability and legitimation,” στο Historical capitalism and anti-systemic movements, Akal, 2004.
ii “En la espiral de la energía”, Libros en Acción / Baladre, 2014.
iii Minga: λέξη των Κέτσουα (στην περιοχή του σημερινού Εκουαδόρ και του βόρειου Περού)· tequio: λέξη των Ζαποτέκων (στον σημερινό νότο του Μεξικού) – και οι δύο λέξεις σημαίνουν τη συλλογική εργασία προς όφελος της κοινότητας. (Σ.τ.μ.)