Στις αρχές του 19ου αι. η ελληνική τέχνη κάνει το πρώτο της μνημόσυνο και παράλληλα πεθαίνει και η λαϊκή τέχνη, που ως τότε είχε μια αξιοπρεπή εμφάνιση στα σαλόνια των αστών. Εκεί που η ευρωπαϊκή τέχνη ανθίζει εκεί η ελληνική μαραζώνει.
Ο Λύσανδρος Καυτατζόγλου εκ Θεσσαλόνικης αποφασίζει να «αναγεννήσει» την ελληνική τέχνη και με τη βοήθεια του βασιλιά Όθωνα ιδρύεται η πρώτη καλλιτεχνική σχολή, το λεγόμενο Πολυτεχνείο με βασιλικό διάταγμα. Στόχος του Πολυτεχνείου είναι η εκπαίδευση μαστόρων μέχρι που παίρνει το χαρακτήρα ενός καλλιτεχνικού σχολείου. Με αυτήν την προσπάθεια η ευρωπαϊκή τέχνη κάνει την πρώτη της εμφάνιση στα ελληνικά σαλόνια και η τέχνη επιστρέφει στην αρχαία της κοιτίδα και στην ανατολική Μεσόγειο. Γίνεται η πρώτη έκθεση γλυπτικής, ζωγραφικής και χαρακτικής αλλά δυστυχώς αυτό το εγχείρημα των καλλιτεχνών ναυαγεί μιας και η ανυπαρξία κρατικής επιχορήγησης ήταν το μοναδικό στήριγμα. Το μόνο που κατάφερνε το Πολυτεχνείο ήταν αν προετοιμάζει Έλληνες καλλιτέχνες για το εξωτερικό ( Μόναχο, Ρώμη, Παρίσι κλπ)
Παράλληλα με το Πολυτεχνείο ιδρύεται το 1844 και η Εταιρία των Ωραίων Τεχνών, η οποία μιλά για πινακοθήκες, μουσεία, γκαλερί, συγγράμματα και απευθύνεται σε ένα ελιτίστικο κοινό. Οι Διευθυντές της εταιρίας ήταν στρατιώτες γεγονός που σήμαινε τη φυλάκιση της τέχνης, την υποτίμησή της και την κατάργηση των εκθέσεων. Ο Καυτατζόγλου διώκεται από τον Όθωνα και φεύγει από την Ελλάδα το 1862. Έτσι σφραγίζεται η ελληνική τέχνη, γίνεται μια εσωτερική υπόθεση και οι καλλιτέχνες πουλούν τα έργα τους για ένα κομμάτι ψωμί στην κυριολεξία.
Από το 1851 έως το 1900 η Ευρώπη ανθίζει καλλιτεχνικά μιας και στο Λονδίνο χτίζεται το Κρυστάλλινο Παλάτι, στη Γαλλία ο Πύργος του Άιφελ που δηλώνουν την παντοδυναμία της τέχνης. Η ελληνική συμμετοχή στις διεθνείς εκθέσεις είναι μηδαμινή και δίπλα σε αξιόλογους πίνακες του Λύρα συναντάμε χαλιά, τυριά και λάδια. Τραγικότητες!
Μετά το 1870 ξεκινούν πάλι κάποια δειλά βήματα εκθέσεων κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο τύπου Σαλόν και Σαλόν απορριφθέντων ή ανεξάρτητων καλλιτεχνών και η θεματογραφία τους κυμαίνεται σε ιστορικά και επαναστατικά θέματα, σε προσωπογραφίες, σε αποτύπωση αρχαίων μνημείων, σε τοπία και θαλασσογραφίες, σε ηθογραφίες καθώς και σε νεκρά φύση. Κι ενώ αρχίζει και πάλι η ελληνική τέχνη να ανθίζει κανένα βασιλικό και κανένα στρατιωτικό καθεστώς δε χορηγεί κρατικά κονδύλια για παραγγελίες έργων. Η απαξίωση για την τέχνη από το εκάστοτε κράτος οδηγεί τους Έλληνες ζωγράφους είτε στο εξωτερικό για μία ακόμη φορά ή σε τάσεις αυτοκτονίας από την ανέχεια (Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ζωγράφος Βολανάκης)
Ο οικονομικός και ηθικός μαρασμός των καλλιτεχνών τους οδηγεί να οργανώσουν σωματεία με συνδικαλιστικό και όχι μόνο χαρακτήρα. Αρχίζουν να ασχολούνται και να πιέζουν το δημόσιο για διεκδίκηση χώρων και επιχορηγήσεις. Το κράτος αδιαφορεί και οι καλλιτέχνες εκθέτουν τα έργα τους σε γαλακτοπωλεία, βιτρίνες καταστημάτων και άλλους άσχετους χώρους! Ο φιλολογικός σύλλογος ‘’Παρνασσός’’ με έντονο συνδικαλιστικό χαρακτήρα διεκδίκησε χώρο, ηλεκτρικό ρεύμα καθώς και τη συμμετοχή γυναικών σε εκθέσεις. Οι επισκέπτες φτάνουν τους 3000 και πουλήθηκαν πάνω από 10 έργα.
Στις αρχές του 20ου αι. ιδρύεται η Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα. Γεγονός που ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους. Το 1920 οργανώνεται και η πρώτη ομάδα Τέχνης που έχει την πλήρη στήριξη του κόμματος των Φιλελευθέρων καθώς και το σωματείο ΣΕΚ. Για πρώτη φορά συμπράττουν αριστεροί καλλιτέχνες με φιλελευθέρους και η ελληνική τέχνη αναβαθμίζεται. Ας μην ξεχάσουμε το αστείο γεγονός όπου ένας γλύπτης βγάζει στην αυλή του το τελευταίο του δημιούργημα τη μέρα της Μ. Παρασκευής. Αφού το στόλισε με λουλούδια και κεριά το ονόμασε ‘’Ο Επιτάφιος της Τέχνης’’. Οι εκθέσεις συμπεριλαμβάνουν έργα από αριστερούς και δεξιούς καλλιτέχνες αλλά έχουν αριστερό πρόσημο.
Το καθεστώς του Μεταξά παραχωρεί την απόλυτη ελευθερία της τέχνης. Επιχορηγήσεις από το κράτος αλλά καμία αναφορά για το πλαίσιο των εκθέσεων. Στόχος αυτής της δικτατορίας ήταν να αφήσουν τους καλλιτέχνες πλήρως ελεύθερους για να μπορέσουν να τους αφομοιώσουν πλήρως. Η προσπάθεια εξολόθρευσης των καλλιτεχνών από την κυβέρνηση γίνεται με πού ύπουλο και διαφορετικό τρόπο γι’ αυτό και απαγορεύονται έργα με πολιτικό χαρακτήρα. Για τους ιστορικούς της τέχνης είναι μια άβολη στιγμή όταν πρόκειται να σχολιάσουν την περίοδο της χούντας του Μεταξά σχετικά με την χορήγηση χρημάτων στους καλλιτέχνες μιας και είναι γεγονός αλλά ας μην ξεχνάμε πως ποτέ κανένα δικτατορικό και κανένα χουντικό κράτος δεν προσέγγισε την τέχνη, δεν παρείχε τν αρωγή που της άρμοζε αφού στόχος τους ήταν η φίμωση των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων. Σας θυμίζει κάτι αυτό;
Φωτογραφία: “Παιδικοι αρραβώνες” Ν. Γύζης