Αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις στο κόσμο μας, οι κυρίαρχοι δηλαδή οικονομικά και πολιτικά, έχουν πάντα μια σταθερά στο μυαλό τους: “πως θα μείνουμε κυρίαρχοι”. Δηλαδή πως ότι κάνουμε δεν θα αλλάξει μακροπρόθεσμα την κοινωνία με τρόπο που συμφέρει τους κυριαρχούμενους και βλάπτει εμάς. Έτσι λειτουργούν. Έτσι λειτούργησαν και σε σχέση με την οικονομική κρίση, έτσι λειτουργούν και στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Θα δοκιμάσουν ότι άκυρο ή μη άκυρο πράγμα μπορεί να σκαρφιστούν αρκεί αυτό να ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες κάποιας δυσμενής για αυτούς, και ευμενής για εμάς, αλλαγής.
Έτσι μπορεί να εφαρμόσουν: lockdown (πάντα μόνο στον ελεύθερο χρόνο), διαχωρισμούς χωρίς λογική, έμμεσο ή άμεσο υποχρεωτικό εμβολιασμό, κοινωνικό αυτοματισμό, τιμωρητικά μέτρα και ένα τεράστιο πλέγμα κρατικού ελέγχου – ότι χρειαστεί αρκεί να μη ξηλωθεί το πουλόβερ. Δεν έχει σημασία που όλα αυτά είναι παροδικές “μη λύσεις”, είναι προτιμητέες από τη στιγμή που δεν διαταράσουν την ισορροπία της κυριαρχίας. Μήπως όμως είναι κάπως πιο πολύπλοκο; Πράγματι κάποιες όψεις της υπάρχουσας διαχείρισης έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμες: οι στοχευμένοι περιορισμοί σε κλειστούς χώρους πέτυχαν σε πρώτη φράση τον περιορισμό της διάδοσης του ιού ενώ ο εμβολιασμός αποτρέπει εντυπωσιακά τη βαριά νόσηση και τον θάνατο. Όμως ακόμα και αυτές οι θετικές όψεις υπονομεύονται με την κατάχρηση τους ή την αναγωγή τους σε ασημένιες σφαίρες που θα σκοτώσουν τον βρικόλακα ενώ παράλληλα εργαλειοπούνται με διάφορους τρόπους και το χειρότερο ως δικαιολογία για να μη γίνουν τα υπόλοιπα που χρειάζονται.
Δεν έχουμε απέναντι μας κάποια συνομωσία. Η κατάσταση είναι όντως δύσκολη με αυτόν τον ιό. Δεν είναι ότι χαίρονται οι κυρίαρχοι που αναγκάζονται να το αντιμετωπίσουν. Το ότι εργαλειοποιούν την πανδημία για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους δεν σημαίνει ότι δεν είναι πρόβλημα και γι’ αυτούς ή πόσο μάλλον ότι δεν υπάρχει. Αυτά τα δύο ισχύουν ταυτόχρονα. Όλες οι λύσεις έχουν κόστος. Η ατυχία μας είναι ότι πολλά από τα μέσα που έχουμε σαν ανθρώπινη κοινωνία για να καταπολεμήσουμε την πανδημία οδηγούν στο ξήλωμα του πουλόβερ των κυρίαρχων. Και με τα μισά κομμάτια, πως μπορείς να συμπληρώσεις το παζλ;
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα εμβόλια και οι πατέντες τους. Πως μπορεί να ακυρωθεί έτσι απλά ένα βασικό κομμάτι της λογικής της αστικής ιδιοκτησίας; Και δεν είναι μόνο αυτό, γιατί η άρση της πατέντας δεν αρκεί. Τα εμβόλια, ειδικά τα mRNA, είναι δύσκολα στην κατασκευή τους οπότε θα πρέπει να γίνει και διαμοιρασμός τεχνογνωσίας. Θα πρέπει να δοθούν μηχανήματα για την παραγωγή αλλά και να στηθούν υποδομές για να γίνει ο διαμοιρασμός. Και μετά γιατί να πειστεί ο ως επί το πλείστον νεανικός πληθυσμός του παγκόσμιου νότου να εμβολιαστεί; Ο Covid σε πολλά μέρη του πλανήτη είναι ένα δευτερεύον πρόβλημα καθώς οι άνθρωποι πεθαίνουν πολύ νεότεροι από άλλα πράγματα τα οποία ποτέ δεν απασχόλησαν τη Δύση. Η υποκρισία είναι δυσθεώρητη. Θα πρέπει να λυθούν και αυτά; Και από τη στιγμή μάλιστα που ουτε καν αυτο δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν μεταλλάξεις αφού η διάδοση θα συνεχίζεται παρά τον εμβολιασμό; Άτιμο πουλόβερ. Μια κλωστή τραβάς και πάει να ξηλωθεί ολόκληρο.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η εργασία. Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι ο Covid θα παραμείνει ως ενδημικός ακόμα και αν εμβολιάσουμε όλο τον πλανήτη αύριο. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος με το που αισθάνεται άρρωστος θα πρέπει να μην πηγαίνει στη δουλειά του και να κάνει τεστ. Και όχι μόνο αυτό αλλά θα πρέπει και όσοι ήρθαν σε επαφή μαζί του να μη πηγαίνουν στη δουλειά τους και να κάνουν τεστ, αντίθετα δηλαδή με τις τωρινές επίσημες οδηγίες του ΕΟΔΥ. Και για να κάνεις τεστ θα πρέπει να είναι δωρεάν. Και όχι μόνο αυτό αλλά θα πρέπει να εμπιστεύεσαι και τον κάθε εργαζόμενο που σου λέει ότι έχει συμπτώματα και δεν θα πάει δουλειά. Και καλά εκεί που γίνεται τηλεργασία, εκεί που δεν γίνεται; Θα πρέπει να καλλιεργήσεις σχέση εμπιστοσύνης με τον εργαζόμενο και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι ευχαριστημένος. Άρα θα πρέπει να του δίνεις περισσότερα χρήματα ή ακόμα και να βρίσκει νόημα στην εργασία του. Που θα πάει αυτό; Σε λίγο θα θέλει να γίνει και συνέταιρος. Για αυτό καλύτερα ας μιλήσουμε για το δήθεν “τείχος ανοσίας” φυσικό ή χημικό ώστε να μην λείψει κανείς από τη δουλειά και αν τα πράγματα πάνε προς το χειρότερο κάνουμε πάλι lockdown στον ελεύθερο χρόνο.
Όσο για το σύστημα υγείας αν το ενισχύσουμε τι θα γίνει μετά; Θα μας μείνουν τόσα καλά δημόσια νοσοκομεία, γιατρίνες και νοσοκόμοι. Και μετά πως θα το ιδιωτικοποιήσουμε; Αυτό ειδικά εδώ στην χώρα μας το λένε οι κυβερνώντες ευθέως και χωρίς ντροπή. Και δεν είναι απλά ότι πρέπει να γίνουν κάποιες προσλήψεις. Πρέπει να ανοίξουν νοσοκομεία που είχαν κλείσει όπως το “Λοιμωδών”. Πρέπει να αναπτυχθεί η πρωτοβάθμια υγεία ώστε κάθε άνθρωπος να έχει πρόσβαση σε γιατρό. Πρέπει περισσότεροι και περισσότερες να θέλουν να γίνουν υγειονομικοί και για να γίνει αυτό θα πρέπει να πληρώνονται καλά. Όλο αυτό έχει τεράστιο κόστος. Αντίστοιχο κόστος έχει μια αλλαγή στις φυσικές υποδομές: τα ΜΜΜ, τα γραφεία, τα εργοστάσια, τα σχολεία. Σιγά μη γίνουν και συμπεριληπτικά επιδοτούμενα θέατρα με αραιές θέσεις, μάσκες, δωρεάν τεστ και καλό εξαερισμό όπως ζητά το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών.
Ίσως όμως το χειρότερο ξήλωμα να είναι το αφήγημα. Η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πει “There’s no such thing as society. There are individual men and women and there are families.” Πόσο διαφορετικό αφήγημα χρειάζεται για να αντιμετωπίσεις μια πανδημία σαν κι αυτή; Κι όμως επιμένουν. Ωρύεται ο Πορτοσάλτε στα τηλεπαράθυρα “Γιατί να περιοριστώ εγώ για τον ανεμβολίαστο που πεθαίνει;” και δεν διαφέρει σε τίποτα από τον Βόβολη και τους άλλους που λένε “Εγώ έχω ελληνικό αίμα και είμαι δυνατός, γιατί να περιοριστώ και να προσέχω για τον γέρο που πεθαίνει;”. “Πανδημία ανεμβολίαστων” και “κοινωνική αδιαφορία” είναι τα δύο πρόσωπα του Ιανού της κυριαρχίας και του κοινωνικού αυτοματισμού που στη πράξη εκχωρεί στην κρατική εξουσία το μονοπώλιο της φροντίδας, ενώ και αυτή η εξουσία με την σειρά της αποτυγχάνει οικτρά να επιτελέσει αυτό που της εκχωρήθηκε.
Και τι να κάνεις όμως, να αποδεχτείς ότι υπάρχει κοινωνία; Ότι ο δρόμος του βούρδουλα δεν βγάζει πουθενά μεσοπρόθεσμα αφού ο ιός δεν θα εξαφανιστεί αλλά θα υπάρχει η ανάγκη για κατ’ επανάληψη εμβολιασμό και τήρηση μέτρων που απαιτούν συνεργασία. Ότι ο εμβολιασμός σαν εμπορική συναλλαγή “παίρνεις εμβόλιο – σου δίνω ελευθερία” όχι απλά δεν δουλεύει αλλά αυτοϋπονομεύεται προτρέποντας σε συμπεριφορές που επιτείνουν την διάδοση. Ότι πρέπει να είσαι ειλικρινής. Να δείξεις εμπιστοσύνη. Να προσεγγίσεις τους ανθρώπους αντί να τους φορτώνεις το ανάθεμα και μαζί με αυτό να συγκρουστείς έντονα με “τους δικούς σου” που τους παραπλανούν. Ή ακόμα χειρότερα να τους δώσεις την αίσθηση ότι μόνο φροντίζοντας ο ένας των άλλων και με τη συνεργασία και όχι με τον ανταγωνισμό μπορούν να βγουν από αυτό τον λαβύρινθο. Να πεις ότι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να είμαστε καλά. Και αν αυτό επεκταθεί και στα άλλα; Αυτό θα ήταν καταστροφικό. Να μετατραπεί δηλαδή το “There’s no such thing as society” σε “We are all in this together”. Και μάλιστα σε πλανητικό επίπεδο. Δεν είστε σοβαροί μου φαίνεται. Σιγά μη τους κάνουμε και κατήχηση στον Κορνήλιο Καστοριάδη και πούμε ότι οι κοινωνίες λειτουργούν, στο βαθμού που λειτουργούν, όχι επειδή κυριαρχεί η δήθεν ορθολογικότητα του ατομικού κέρδους αλλά ενάντια σε αυτή την δήθεν ορθολογικότητα.
Έτσι λοιπόν οι κυρίαρχοι κρατάνε γερά την κλωστή για να μη κινδυνέψει να ξηλωθεί το πουλόβερ ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι θα πάνε κόντρα και σε πράγματα που λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, του οποίου οι σωστές αναφορές μοιάζουν περισσότερο με βολικό άλλοθι για να μην πούμε ότι όλο το σύστημα είναι για τα μπάζα παρά με κάποιου είδους σοβαρή παρέμβαση στην ροή των πραγμάτων. Και δεν θέλω να είμαι υπερβολικός. Τα πράγματα είναι αρκετά πολύπλοκα και σε κάθε κοινωνία υπάρχουν διαφοροποιήσεις στο πως δομείται η αστική κυριαρχία, κάτι που εξαρτάται και από τον συσχετισμό δυνάμεων σε αυτήν την κοινωνία. Ή σε ελεύθερη μετάφραση δεν είναι παντού η αντιμετώπιση από πλευράς κράτους τόσο χάλια όσο εδώ, ενώ παίζουν και άλλοι παράγοντες ρόλο: πολιτισμικοί, γεωγραφικοί, υγειονομικοί, ιστορικοί ακόμα και τυχαίοι όπως στην Ιαπωνία που ο ιός μεταλλάχθηκε προς την εξαφάνιση του. Κατά συνέπεια δεν θέλω να πω ότι η αντιμετώπιση της πανδημίας περνάει μέσα από την ανατροπή του καπιταλισμού. Αυτό θα ήταν περισσότερο προβολή παρά διαπίστωση. Περνάει όμως μέσα από υποχώρησεις όψεων του, τουλάχιστον με τον τρόπο που αυτός είναι δομημένος αυτή τη στιγμή στη Δύση.
Επιστροφή στο παρελθόν δεν φαίνεται να υπάρχει, όσο δύσκολο και να είναι να το αποδεχτεί κανείς. Τα μαγικά ραβδιά αποδεικνύονται το ένα μετά το άλλο τζούφια. Ή για να είμαστε πιο ακριβείς τζούφιοι αποδεικνύονται όσοι πλασάρουν χρήσιμα εργαλεία ως μαγικα ραβδιά απαξιώνοντας τα. Το πιθανότερο είναι η ζωή να αλλάξει και να αλλάξει για τα καλά. Σε τι θα αλλάξει είναι το μεγάλο διακύβευμα. Μια κοινωνία που μετρά νεκρούς και βλέπει το προσδόκιμο και τη ποιότητα ζωής της να πέφτει ενώ μετατρέπεται σε ένα σύνολο άβουλων ατομικοτήτων μέσα στον ασφυκτικό κρατικο-καπιταλιστικό έλεγχο κάθε όψης της ζωής; Ή μια κοινωνία ελεύθερη και αυτόνομη που αλληλοφροντίζεται και ελαχιστοποιεί τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας προτεραιοποιώντας την κοινωνική ευημερία από το κέρδος ώστε τελικά όχι μόνο να διατηρήσει αλλά και να βελτιώσει τόσο το προσδόκιμο όσο και τη ποιότητα της ζωής της; Ακούγεται υπερβολικό αυτό και πράγματι είναι γι αυτό πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν μιλάμε για ένα δίπολο αλλά για ένα φάσμα όπου εδώ περιγράφονται τα δύο άκρα του. Οι κυρίαρχοι επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν την πανδημία κινούμενοι στο ένα άκρο του φάσματος. Όχι επειδή υπάρχει κάποια παγκόσμια συνωμοσία ή επειδή δεν υπάρχει άλλος τρόπος αλλά γιατί αυτός είναι ο δικός τους τρόπος να απαντάνε σε όλα τα ζητήματα στο βαθμό που τους παίρνει. Αυτό δηλαδή θα ήθελαν έτσι κι αλλιώς. Το δικό μας ζήτημα είναι να κινηθούμε για να προχωρήσει η κατάσταση πιο κοντά στο άλλο άκρο του φάσματος. Να διευρύνουμε δηλαδή το πεδίο του εφικτού. Να πλέξουμε το δικό μας πουλόβερ.
Αυτό απαιτεί σύγκρουση και με τα δύο πρόσωπα του Ιανού της κυριαρχίας που αναφέραμε και αγώνα για μερικές και άμεσες λύσεις για να σωθούν ζωές. Δεν αρκεί όμως η διεκδίκηση από την εξουσία αλλά χρειάζεται και δράση στη κοινωνία:
- Η άρνηση της έμμεσης ή άμεσης υποχρεωτικότητας και η διεκδίκηση για παγκόσμια πρόσβαση στο εμβόλιο με προτεραιότητα στους ευπαθείς όλου του κόσμο πάει μαζί με μια δυναμική και “από τα κάτω” πραγματική καμπάνια εμβολιασμού μέσα στην ίδιες τις κοινότητες των ανθρώπων με στόχο την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης και τον προσδιορισμό του εμβολιασμού σαν μια θετική ενεργητική πράξη προστασίας με παράλληλη πρόσβαση σε προσωποποιημένη προεμβολιαστική και μετεμβολιαστική ιατρική συνδρομή.
- Η διεκδίκηση για μέτρα προστασίας σε κλειστούς χώρους ή βελτίωσης των υποδομών τους – ιδιαίτερα σε συνθήκες εγκλεισμού – πάει μαζί με την εφαρμογή αντίστοιχων μέτρων προστασίας στις δικές μας δραστηριότητες.
- Η άρνηση των διακρίσεων και του συνεχούς ελέγχου πάει μαζί με την καλλιέργεια και την κοινωνική κυριαρχία της συνυπευθυνότητας, της αλληλοφροντίδας και των κατ΄ επανάληψη δωρεάν τεστ για όλους και όλες πριν αλλά και μετά από δραστηριότητες με ενσώματη επαφή σε κλειστούς χώρους.
Παράλληλα απαιτείται να μιλήσουμε για βαθύτερες αλλαγές. Η σχέση με τη φύση και η γεωγραφική αποκέντρωση, ο ρόλος της εργασίας και οι προτεραιότητες της παραγωγής, το ζήτημα της στέγασης, το σύστημα υγείας και φροντίδας, τα νοσοκομεία και κυρίως η πρωτοβάθμια περίθαλψη, ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο εγκλεισμός, οι σχέσεις εμπιστοσύνης και συμπερίληψης, όλα αυτά είναι πράγματα που δεν μπορούν να περιμένουν. Ο κόσμος που θα ζήσουμε την επόμενη δεκαετία τουλάχιστον διαμορφώνεται αυτή την στιγμή από αυτήν εδώ την κρίση.
Τέλος, δεν πρέπει να φεύγει από το μυαλό μας ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι για όλους και όλες ίδια. Αυτό το γενικευμένο αίσθημα ανημπόριας που έχει επεκταθεί σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας για πολλούς και πολλές είναι ιδιαίτερα γνώριμο από τα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Και για πολλούς και πολλές ακόμα πιο πριν ενώ έρχεται και επικάθεται σε μια ήδη πάρα πολύ πιο δύσκολη συνθήκη εγκλεισμού, μοναξιάς, προβλημάτων υγείας, ακύρωσης προσδοκιών, κοινωνικής απομόνωσης ή και ανέχειας. Και γενικά ανάλογα την οικονομική κατάσταση, την ηλικία, την υγεία, την κοινωνική θέση, το επάγγελμα αλλάζουν και οι συνέπειες αλλά και οι προτεραιοποίησεις στο πως αντιμετωπίζεται αυτή η συνθήκη. Το πως θα συγκεράσουμε τις προτεραιοποιήσεις αυτές με τρόπο συμπεριληπτικό και αλληλέγγυο είναι μεγάλη υπόθεση. Και είναι κάτι που θέλει άμεση και πολύ συζήτηση κόντρα στον κοινωνικό αυτοματισμό γιατί η πανδημία διαρκεί πολύ αλλά παράλληλα δεν μπορούμε να περιμένουμε. Ακόμα και αν ελπίζουμε να μην είναι έτσι – και σίγουρα κάποια στιγμή δεν θα είναι έτσι – πρέπει να λειτουργήσουμε σαν να μην υπάρχει “μετά από την πανδημία” αλλιώς θα κυνηγάμε μια χίμαιρα που οι κυρίαρχοι μας προβάλλουν προκειμένου να μη παραδεχτούν ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και ότι οι πραγματικές επιλογές είναι το φάσμα που περιγράψαμε.
Ο ιός θα μείνει για καιρό και πρέπει να μη πεθαίνουμε ούτε να καταστρέφουμε τις ζωές μας εξαιτίας του. Να γίνουμε δηλαδή covid resilient: να αλλάξουμε έτσι τις προτεραιότητες της κοινωνία μας ώστε και να μειωθεί η εξάπλωση του ιού και να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές του συνέπειες. Και αυτό απαιτεί να ξηλώσουμε το πουλόβερ.
