Ο άξιος μισθός. Του Νίκου Σαραντάκου

Σε ανακοίνωσή του τον Νοέμβριο του 2012, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών (ΟΙΕΛΕ), αφού απεύθυνε δριμύ κατηγορητήριο κατά του Υπουργού Οικονομικών κ. Στουρνάρα για τα μέτρα που είχε ανακοινώσει σχετικά με την ιδιωτική εκπαίδευση, κατέληγε ως εξής:

Ο ελληνικός λαός σας έχει κρίνει ήδη, κύριε Στουρνάρα. … Το χθεσινό χτύπημα αποτελειώνει την κοινωνία ολοκληρώνοντας την εθνική τραγωδία που εκτυλίσσεται εδώ και τρία χρόνια και παραδίδει την πατρίδα έρμαιο σε ανεξέλεγκτα συμφέροντα, με τα οποία η σχέση σας είναι εδώ και χρόνια αγαστή.

Άξιος ο μισθός σας, κύριε Υπουργέ. Αποστολή εξετελέσθη.

Εδώ στο ιστολόγιο ασχολούμαστε συχνά με εκπαιδευτικά θέματα, και προβλέπεται να συνεχίσουμε ν’ ασχολούμαστε αφού η έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς προμηνύεται έτσι κι αλλιώς προβληματική ύστερα από τις ριζικές περικοπές σε θέσεις εκπαιδευτικών και τη γενική υποβάθμιση των παροχών για την παιδεία, αλλά το σημερινό άρθρο δεν έχει θέμα τα εκπαιδευτικά μας και το απόσπασμα παρατέθηκε απλώς και μόνο ως παράδειγμα χρήσης της φράσης “Άξιος ο μισθός σου”.

Θα μπορούσα άλλωστε να παραθέσω πολλά άλλα παραδείγματα, άσχετα με τον χώρο της εκπαίδευσης, όπου η φράση απευθύνεται, με πικρόχολη ειρωνεία, σε όσους έχουν προσφέρει κακές υπηρεσίες. Για παράδειγμα, από σχόλιο αναγνώστη σε άρθρο δημοσιογράφου του ΔΟΛ: Μπράβο κε Χ., αξιος ο μισθος σας . Συνεχίστε να στρέφετε τη μια κοινωνικη ομάδα ενάντια στην άλλη. Με την ίδια φράση είχε απευθυνθεί και βουλευτής των Ανεξ. Ελλήνων στον επίτροπο Όλι Ρεν, και γενικά η φράση χρησιμοποιείται για να καυτηριαστεί η δραστηριότητα αξιωματούχων (υπουργών, ας πούμε), ή, πολύ συχνά, δημοσιογράφων, οι οποίοι, κατά τη γνώμη του ομιλητή, παρέχουν κάκιστες υπηρεσίες, φυσικά με το αζημίωτο, ή μάλλον παχυλά αμειβόμενοι.

Ωστόσο, δεν είναι αυτή η αρχική χρήση της φράσης, όσο κι αν, στις μέρες μας, χρησιμοποιείται σχεδόν πάντοτε με την αρνητική αυτή σημασία. Η φράση γεννήθηκε σε εκκλησιαστικό περιβάλλον και αρχικά χρησιμοποιήθηκε θετικά, επαινετικά. για να δειχτεί ότι αξίζει σε κάποιον η επιβράβευση που έλαβε ή (κυρίως) που θα λάβει για τις καλές υπηρεσίες που πρόσφερε. Στη “Γλυκοφιλούσα” του Παπαδιαμάντη, διαβάζουμε την εξής στιχομυθία:

-Έχουμε ταμένα, μαζί με τον Κωνσταντή τον Άγγουρο, να ξανακτίσουμε και την εκκλησίτσα τ’ Αϊ-Παντελέημονα… Την είχε ονειρέψει του Κωνσταντή τη γυναίκα.
-Άμποτε, ο Θεός να σας αξιώσει, είπεν ο ιερεύς.
-Μακάρι, άξιος ο μισθός σας, είπε και η θεια τ’ Αρετώ.

Σε άλλο ένα παπαδιαμαντικό, τη νουβέλα “Ρόδινα ακρογιάλια”, υπάρχει ο διάλογος:

– Του έδωκα εντολήν, να πει είδησιν στο σπίτι, πως είσαι καλά κι ευρίσκεσαι μαζί μας. Δι’ όλα, βλέπεις, εφρόντισα.
– Άξιος ο μισθός σου.

Όπως βλέπουμε και από τα δύο παραδείγματα, εδώ δεν έχουμε τη λέξη “μισθός” με τη σημερινή κυριολεκτική της σημασία, αλλά εννοείται γενικά μια ανταμοιβή, η οποία μάλιστα θα δοθεί στο μέλλον, κάτι σαν “ο Θεός να σου ξεπληρώσει το καλό που έκανες”. Βέβαια, και η λέξη μισθός στο ευαγγελικό λεξιλόγιο σημαίνει γενικά την ανταπόδοση, την ανταμοιβή (π.χ. “ο μισθός υμών πολύς εν τοις ουρανοίς” έλεγε ο Ιησούς), και η έννοια της θεϊκής ανταμοιβής στη μέλλουσα ζωή υπάρχει και στις μεσαιωνικές χρήσεις της λέξης (π.χ. “να του δώσει ο Θεός … να εύρει τον Παράδεισον, να λάβει τον μισθόν του”, βρίσκω στο λεξικό του Κριαρά”).

Πρέπει πάντως να σημειωθεί πως η φράση “άξιος ο μισθός” δεν υπάρχει αυτούσια σε κανένα κείμενο της αρχαίας και μεταγενέστερης γραμματείας. Το ρήμα λείπει, εννοείται το ειμί, ή μάλλον σε ευκτική, άξιος είη ο μισθός σου. Στο λεξικό Μπαμπινιώτη και σε άλλα συγγράμματα δίνεται σαν προέλευση της φράσης το ευαγγελικό “άξιος γαρ ο εργάτης του μισθού αυτού” (Κατά Λουκάν, 10.7) αλλά είναι πάμπολλες οι φράσεις της αρχαίας και μεσαιωνικής γραμματείας που συνδέουν τις λέξεις ‘άξιος’ και ‘μισθός’ ή και ειδικότερα της φράσης “άξιος μισθός”, με τη σημασία της ταιριαστής ανταμοιβής, για παράδειγμα στον Χρυσόστομο “δος ημίν άξιον μισθόν των ιδρώτων” ή σε ένα άσμα που με αμφιβολίες αποδίδεται στον Ρωμανό Μελωδό “και δούναι τον άξιον μισθόν ημίν”.

Και όχι μόνο σε χριστιανούς συγγραφείς -το σύμπλοκο “άξιος μισθός” υπάρχει (σε αιτιατική πτώση) με τη σημασία πάντα της ταιριαστής ανταμοιβής στον Ηρόδοτο, τον Ευριπίδη και τον Λουκιανό. Και ακριβώς στον Λουκιανό υπάρχει και το πρώτο ίχνος της ειρωνικής χρήσης της φράσης, που δένει πολύ ωραία το χτες με το σήμερα και δείχνει πώς την παθαίνουν όσοι υπηρετούν τυράννους.

Στο έργο “Φάλαρις” του Λουκιανού μαθαίνουμε την ιστορία του ομώνυμου τυράννου του Ακράγαντα, που έμεινε στην ιστορία για τη σκληρότητά του και για τη διαστρεμμένη εφευρετικότητα που έδειχνε στα βασανιστήρια που επινοούσε. Μια μέρα, τον πλησίασε ένας Περίλαος, ικανότατος χαλκέας αλλά μέγα κάθαρμα, και του πρότεινε μια πολύ πρωτότυπη μηχανή βασανιστηρίων που είχε μόλις κατασκευάσει: ήταν ένας χάλκινος κούφιος ταύρος, μέσα στον οποίο θα έκλεινε το θύμα του, κι ύστερα θα άναβε φωτιά. Το θύμα θα σιγοψηνόταν και θα έβγαζε σπαραχτικές κραυγές, οι οποίες όμως, χάρη σε ένα σύστημα αυλών που είχε μέσα του το σατανικό άγαλμα, θα μετατρέπονταν σε γλυκές μελωδίες. Ο Φάλαρις έδειξε πολύ ικανοποιημένος, αλλά εξέφρασε αμφιβολίες αν το αποτέλεσμα θα ήταν αρκούντως μελωδικό, γι’ αυτό και έπεισε τον Περίλαο να μπει μέσα στο μηχάνημα και να αρχίσει να κραυγάζει. Πρόθυμος ο Περίλαος το έκανε αυτό, αλλά ο Φάλαρις κλείδωσε τη συσκευή και άναψε τα κάρβουνα από κάτω, και φώναξε στον Περίλαο: Απολάμβανε τον άξιον μισθόν της θαυμαστής του τέχνης!

Ταιριαστή ανταμοιβή, θαρρώ.

Πηγή: sarantakos.wordpress.com