Η άγνωστη ιστορία του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου δημάρχου Θεσσαλονίκης, του αριστερού Μηνά Πατρικίου και η τριπλή καρατόμησή του από τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο, την περίοδο του μεσοπολέμου, και αργότερα, την μετεμφυλιακή περίοδο, ο εξαναγκασμός του σε παραίτηση από τα μεγαλοσυμφέροντα των μετόχων του ΟΑΣΘ και την συντηρητική κυβέρνηση της εποχής.
του Σπύρου Κουζινόπουλου στο farosthermaikou.blogspot.com
Την Κυριακή 25 Οκτωβρίου 1925 είχαν διεξαχθεί στη Θεσσαλονίκη οι πρώτες στα χρονικά δημοτικές εκλογές για την ανάδειξη αιρετής δημοτικής αρχής, δεδομένου ότι στα δέκα τρία χρόνια που είχαν μεσολαβήσει από την απελευθέρωση της πρωτεύουσας της ελληνικής Μακεδονίας, οι δήμαρχοι τοποθετούνταν από την κάθε φορά κυβέρνηση, όπως γινόταν και στα χρόνια της τουρκοκρατίας, αρχίζοντας από τον πρώτο δήμαρχο, τον Σουλεϊμάν Σουντί Βέη, το 1869 και φτάνοντας στον τελευταίο πριν την απελευθέρωση δήμαρχο, τον Τεβφίκ Βέη, που διετέλεσε τη διετία 1910-1912. Ενώ το καθεστώς των διορισμένων δημάρχων ακολούθησε και μετά την επανασύνδεση της πόλης στον ελληνικό εθνικό κορμό, με δημάρχους την περίοδο 1912-1925 τους Οσμάν Σαϊτ Ιμπραήμ Χακή Βέη, Κωνσταντίνο Αγγελάκη, Αθανάσιο Καλλιδόπουλο και Πέτρο Συνδίκα.
Το πραξικόπημα Πάγκαλου και οι μακριές φούστες
Τέσσερις μήνες πριν τις δημοτικές εκλογές του 1925, ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος με στρατιωτικό πραξικόπημα και την ανοχή των λεγόμενων “αστικών κομμάτων” εγκαθιδρύει δικτατορική κυβέρνηση, η οποία καταλύει το δημοκρατικό πολίτευμα, επιδίδεται σε άγριες διώξεις πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων, καθώς και των κομμουνιστών, καταπατάει κάθε ίχνος ελευθεροτυπίας, κλείνοντας τις εφημερίδες “Ριζοσπάστης” και “Καθημερινή”, καταλύει τις δημοκρατικές και συνδικαλιστικές ελευθερίας και εξορίζει τους πολιτικούς του αντιπάλους, κυρίως τους κομμουνιστές. Ο εθνικιστής Πάγκαλος έμεινε ως γνωστόν στην ιστορία για τη θέσπιση της διάταξης που απαγόρευε στις γυναίκες να φοράνε φούστες οι οποίες απείχαν πάνω από 30 πόντους από το έδαφος, καθώς και για την παρανοϊκή εισβολή ελληνικού στρατιωτικού τμήματος στο βουλγαρικό έδαφος, εξαιτίας του οποίου καταδικάστηκε η Ελλάδα σε δυσβάστακτο πρόστιμο από την Κοινωνία των Εθνών.
Στις δημοτικές εκλογές της 25ης Οκτωβρίου 1925 στο Δήμο Θεσσαλονίκης, υπήρξε πληθώρα συμμετοχής υποψηφίων δημάρχων, που είχαν φτάσει στον αριθμό 13, αντιθέτως όμως μικρό ενδιαφέρον συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, δεδομένου ότι από τους 48.000 που ήταν οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, είχαν ψηφίσει μόνο 18.000, με το ποσοστό αποχής να ανέρχεται στο 62,5%.
Ένας από τους τέσσερις βασικούς υποψήφιους δημάρχους, ήταν ο 37χρονος τότε πρόσφυγας σοσιαλιστής δικηγόρος Μηνάς Πατρίκιος. Παρά το γεγονός ότι οι εφημερίδες της εποχής δεν ανέγραφαν το παραμικρό για την προεκλογική του δραστηριότητα, αποσιωπώντας σχεδόν την υποψηφιότητά του, λόγω των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που τον στήριζαν, κάνει τη μεγάλη έκπληξη: κατακτά την πρώτη θέση και εκλέγεται δήμαρχος, λαμβάνοντας από τα 56 εκλογικά τμήματα που είχε τότε ο Δήμος Θεσσαλονίκης 5279 ψήφους ή ποσοστό 30%.
Δεύτερος σε ψήφους (4536) και ποσοστό 26% είχε αναδειχθεί ο βενιζελικός υποψήφιος Κωνσταντίνος Αγγελάκης, που ήταν ταυτόχρονα και ο εκλεκτός του δικτατορικού καθεστώτος Πάγκαλου. Τρίτος ο υποστηριζόμενος από το κόμμα “Ελευθεροφρόνων” του Ιωάννη Μεταξά, χειρούργος Παναγιώτης Οικονόμου με 3327 ψήφους ενώ ο μέχρι τότε δήμαρχος Πέτρος Συνδίκας, που είχε διοριστεί στο αξίωμα αυτό από τους στρατιωτικούς του κινήματος του 1922 και υποστηρίζονταν από τη “Δημοκρατική Ένωση” του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, ήταν μόλις τέταρτος στην κατάταξη με 2640 ψήφους. Ακολουθούσαν σε ψήφους μικρότεροι συνδυασμοί, όπως του φιλοβασιλικού επιχειρηματία Κωνσταντίνου Ζήση (829 ψήφοι), του βενιζελικού Γεώργιου Καρβωνίδη (485 ψήφοι), του πρώην φιλομοναρχικού βουλευτή και ιδρυτή αργότερα της ΔΕΘ, Νικόλαου Γερμανού (275 ψήφοι), του πρώην υπουργού Γεώργιου Χατζηκυριακού (55 ψήφοι) κ.α.
Ενώ λιγότερους είχαν λάβει ο Λ. Αμυράς ή Αλμύρας (15 ψήφοι), με τον ράφτη στο επάγγελμα, μετέπειτα ιδρυτή και αρχηγό της φασιστικής οργάνωσης ΕΕΕ, Γεώργιο Κοσμίδη, να παίρνει μόλις 11 ψήφους, ο Ντούσαν Γκέτσκο με 5 ψήφους, ο Αθανάσιος Καλλιδόπουλος να λαμβάνει 2 ψήφους, παρότι είχε παραιτηθεί προ της εκλογικής διαδικασίας, ενώ ένας υποψήφιος, ο Ιωάννης Λιακόπουλος, είχε πάρει τη μία και μοναδική ψήφο του ψηφοδελτίου του, δηλαδή μόνο τη δική του ψήφο!!
Ο… “κομμουνίζων” δήμαρχος
Το γεγονός ότι ο νεοεκλεγμένος δήμαρχος Μηνάς Πατρίκιος ήταν γνωστών αριστερών πεποιθήσεων και είχε εκλεγεί με τη στήριξη του ΚΚΕ, του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και των προσφυγικών οργανώσεων, είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσει μία άγρια πολεμική από τους πολιτικούς του αντιπάλους και τα κόμματα του κατεστημένου. Την ίδια ώρα που οι περισσότερες τοπικές εφημερίδες “κομμουνίζοντα” τον ανέβαζαν, “κομμουνιστή” τον κατέβαζαν και “ανατρεπτικό στοιχείο” τον αποκαλούσαν. Μία μάλιστα από τις εφημερίδες εκείνες, τα βενιζελικά “Μακεδονικά Νέα”, καλούσαν με πρωτοσέλιδο δημοσίευμά τους “πολιτικούς και στρατιωτικούς να μην καθίσουν με σταυρωμένα χέρια μπροστά στον κίνδυνο που δημιούργησε η άλωσις της δημαρχίας από τους κομμουνιστές”.
Και πράγματι, το δικτατορικό καθεστώς Πάγκαλου δεν έμεινε “με σταυρωμένα τα χέρια”, καθώς λίγες μέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 31 Οκτωβρίου 1925, ακύρωσε με διάταγμα την εκλογή του Πατρικίου ως δημάρχου Θεσσαλονίκης με το αιτιολογικό ότι δεν συγκέντρωσε τον απαιτούμενο από τον νόμο ποσοστό των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων και προκήρυξε νέες εκλογές για τις 20 Δεκεμβρίου 1925 .
Κουμπουροφόροι και νοθεία για την αποτροπή εκλογής
Προκειμένου να αποτρέψει την εκ νέου εκλογή του αριστερού δικηγόρου ως δημάρχου Θεσσαλονίκης, ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος μεταχειρίζεται κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο για να ενισχύσει τον δεύτερο σε ψήφους υποψήφιο, τον βενιζελικό γιατρό Κωνσταντίνο Αγγελάκη.
Ανεβαίνει αυτοπροσώπως στη Θεσσαλονίκη, “πείθει” τους περισσότερους από τους υποψήφιους της προηγούμενης εκλογικής αναμέτρησης να μην εκτεθούν στη νέα εκλογική αναμέτρηση και ανάβει το “πράσινο φως” για την εφαρμογή σειράς μέτρων βίας και νοθείας, προκειμένου να μην επαναληφθεί η εκλογική επιτυχία του “κομμουνίζοντος” Μηνά Πατρικίου.
Ένα μικρό παράδειγμα του τρόπου διεξαγωγής εκείνης της εκλογικής διαδικασίας, το έδινε την επομένη η εφημερίδα Μακεδονία, περιγράφοντας τα όσα διαδραματίσθηκαν στην Καλαμαριά υπό τον τίτλο “Κατελύθησαν χθες οι πάντες και τα πάντα”. Έγραφε η εφημερίδα:
“Η Καλαμαριά εχθές παρουσίαζε όψιν στρατοκρατικήν. Από της 8ης πρωϊνής αι κάλπαι ήσαν ανοικταί. Την 9η πρωϊνήν κατέλαβον τας θέσεις των οι δικαστικοί αντιπρόσωποι και αι εφορευτικαί επιτροπαί. Μέχρι τις 10,30′ ουδεμία κίνησις υπήρχεν. Οι διανομείς κρατούντες τα ψηφοδέλτιά των διαφόρων υποψηφίων δημάρχων περιεφέροντο πέριξ των τμημάτων ανενόχλητοι μέχρι της αφίξεως του αστυνόμου και των χωροφυλάκων, οι οποίοι ευθύς ως ήλθαν αμέσως προέβησαν εις την κατάσχεσιν των ψηφοδελτίων των υποψηφίων Πατρικίου και Καρβωνίδου. Την 11ην πρωϊνήν ήρχισε η ψηφοφορία. Λόγω όμως της κατασχέσεως των ψηφοδελτίων των ανωτέρω υποψηφίων, δεν προσήρχοντο ειμή αραιότατα και εψήφιζαν. Κατόπιν όμως επιτραπείσης εκ νέου της διανομής των ψηφοδελτίων, ήρχισαν οι πρόσφυγες να προσέρχονται δια να ψηφίσουν”. (εφημερίδα Μακεδονία 21 Δεκεμβρίου 1925)
Ο “εκλεκτός της αστικής παρατάξεως”
Το νόημα της επαναληπτικής εκλογικής αναμέτρησης στο Δήμο Θεσσαλονίκης, το έδινε με άρθρο της η συντηρητική εφημερίδα της πόλης Νέα Αλήθεια σημειώνοντας ότι “η κυβέρνησις, μετά την απροσδόκητον επιτυχίαν του κεκηρυγμένου κομμουνιστού κ. Πατρικίου, ηθέλησε κατά την επαναληπτικήν εκλογήν να θέσει αντιμέτωπον προς τον κομμουνισμόν τον εκλεκτόν της αστικής παρατάξεως κ. Αγγελάκην”. (εφημερίδα Νέα Αλήθεια Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 1925)
Είναι χαρακτηριστική μία καταγγελία που είδε το φως της δημοσιότητας μετά από σύσκεψη την οποία είχαν πραγματοποιήσει την παραμονή των εκλογών τα κόμματα “Δημοκρατικής Ενώσεως”, “Φιλελευθέρων”, “Ελευθεροφρόνων” και “Μακεδονικής Νεολαίας”, για τα μέτρα της δικτατορίας Πάγκαλου που αποσκοπούσαν στη νόθευση της λαϊκής βούλησης. Και όπως αναφέρονταν στη σχετική ανακοίνωση:
“Η ενταύθα αυτοπροσώπως παρουσία του πρωθυπουργού την προτεραίαν των εκλογών, συνοδευομένου από τον υπουργόν Περιθάλψεως, η διαρκής περιφορά του δευτέρου ανά τους προσφυγικούς συνοικισμούς, η εκ μέρους του Γενικού Διοικητού Μακεδονίας εγκατάλειψις κατά τας τελευταίας ημέρας πάσης άλλης διοικητικής ασχολίας και αι συχναί αυτού επισκέψεις εις τους προσφυγικούς συνοικισμούς προς άσκησιν βίας και πραγματικής και ψυχολογικής επί των προσφύγων εκλογέων, η άσκησις βίας ψυχολογικής επί των συμπολιτών Ισραηλιτών και η παροχή αυτοίς αθρόων υποσχέσεων και ως κορωνίς η σύστασις των στρατιωτικών τμημάτων. Πάντα ταύτα πείθουν απολύτως ότι η κυβέρνησις εννοεί αντί πάσης θυσίας και οιονδήποτε μέσων, να επιβάλει τον ίδιον αυτής υποψήφιον”. (εφημερίδα Το Φως, 20-12-1925)
Το κλείσιμο της εφημερίδας Αβάντι
Ακόμη πιο αποκαλυπτική ήταν η έντονη διαμαρτυρία που είχε δημοσιευθεί στον τύπο από την εκλογική επιτροπή του υπό τον Μηνά Πατρίκιο “Εργατοπροσφυγικού Συνδυασμού”. Καθώς, όπως καταγγέλονταν, εκτός από τα παραπάνω, είχαν δημιουργηθεί ομάδες μαγκουροφόρων μπράβων που γύριζαν στα εκλογικά τμήματα, ιδιαίτερα στους προσφυγικούς συνοικισμούς, τρομοκρατώντας τους ψηφοφόρους, κυρίως τους πρόσφυγες και τους Εβραίους. Παράλληλα δε, αποφασίζονταν από τις αρχές το κλείσιμο της αριστερής Ισραηλιτικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης “Αβάντι” η οποία από την αρχή είχε τεθεί υπέρ της εκλογής του Μηνά Πατρικίου. Και όπως υπογράμμιζε ο “Εργατοπροσφυγικός Συνδυασμός”:
“…Η σωρεία των τρομοκρατικών δηλώσεων και μέτρων τα οποία τίθενται εις εφαρμογήν προς στραγγαλισμόν της ελευθέρας και ανεπηρεάστου εκδηλώσεως της θελήσεως του λαού, εις ουδέν άλλο αποβλέπουσιν παρά εις την βιαίαν επιβολήν ως Δημάρχου του κυβερνητικού υποψηφίου”. (εφημερίδα Μακεδονία Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 1925)
Ενδεικτικός του τρόπου που διεξήχθησαν οι επαναληπτικές δημοτικές εκλογές στη Θεσσαλονίκη την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου, ήταν ο πρωτοσέλιδος κύριος τίτλος της εφημερίδας Μακεδονία όπου καταγγέλονταν όλο το όργιο της βίας και της τρομοκρατίας: “ Κατελύθησαν χθες οι πάντες και τα πάντα. Απειλαί, πυροβολισμοί, συλλήψεις,… “κατάστασις”. Τα χθεσινά όργια στιγματίζουν την Ελλάδα ως κράτος”. Ενώ στο ρεπορτάζ που ακολουθούσε, περιέγραφε ότι εκτός των άλλων, είχε συλληφθεί και είχε κλεισθεί στα κρατητήρια ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας, ενώ ένας άλλος συντάκτης της, ο Κυπριανίδης, “εδάρη ανηλεώς “ από τους Παγκαλικούς μπράβους. (Εφημερίδα Μακεδονία, Δευτέρα 21 Δεκεμβρίου 1925)
Στο κύριο άρθρο της ίδιας εφημερίδας, υπό τον τίτλο “Άξιοι της πόλεως”, παρουσιάζονταν το κλίμα βίας και τρομοκρατίας και σημειώνονταν μεταξύ των άλλων:
“Το αποτέλεσμα της χθεσινής εκλογής, κατέδειξεν ότι δεν είναι δυνατόν ούτε εύκολον να παραβιάζει κανείς μίαν έκδηλον πλειοψηφίαν. Αι απόπειραι της επιβολής και του βιασμού μιας κοινής θελήσεως, συσσωματώνουν και ενισχύουν τας ηθικάς δυνάμεις των πιεζομένων, οίτινες σπεύδουν να εκδηλωθούν καθ’ οιονδήποτε τρόπον κατά των πιεζόντων”. Εφημερίδα Μακεδονία Δευτέρα 21 Δεκεμβρίου 1925)
Η θριαμβευτική επανεκλογή Πατρικίου
Και πράγματι, εκείνες οι πιέσεις, οι επιθέσεις, οι τραμπουκισμοί και η προσπάθεια επηρεασμού της βούλησης των Θεσσαλονικέων, όχι μόνο δεν τους πτόησε, αλλά έφερε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Καθώς ο Μηνάς Πατρίκιος εκλέχθηκε θριαμβευτικά δήμαρχος, με ποσοστό 50,6%, σχεδόν διπλάσιο δηλαδή από την προηγούμενη φορά, ενώ ο υποστηριζόμενος από τον Πάγκαλο, Κωνσταντίνος Αγγελάκης απέσπασε μόλις το 31,1% των ψήφων. Συγκεκριμένα, από το αποτέλεσμα στα 55 εκλογικά τμήματα του δήμου Θεσσαλονίκης προέκυπτε ότι ο Μ. Πατρίκιος είχε λάβει 8.222 ψήφους, ο εκλεκτός του δικτάτορα Πάγκαλου, Κ. Αγγελάκης πήρε 4.916 ψήφους, ενώ οι άλλοι δύο διεκδικητές του δημαρχιακού αξιώματος, ο μεταξικός Παναγιώτης Οικονόμου και ο βενιζελικός Γεώργιος Καρβωνίδης είχαν συγκεντρώσει 1.660 ψήφους ο πρώτος και 959 ο δεύτερος.
Το αποτέλεσμα εκείνο και η εκλογή ως δημάρχου Θεσσαλονίκης του αριστερού δικηγόρου είχε ως συνέπεια να προκληθεί σοκ στις δυνάμεις του κατεστημένου και της συντήρησης. Το σχόλιο της συντηρητικής εφημερίδας Νέα Αλήθεια έδινε το μέγεθος του πατατράκ που προκλήθηκε από την εκλογική επιτυχία του Μ.Πατρικίου. Καθώς, όπως έγραφε: “Η επιτυχία του υποψηφίου των εργατοπροσφύγων και κομμουνιστών, προκάλεσε κλονισμόν εις τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος”. (εφημερίδα Νέα Αλήθεια, Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 1925).
Ο ίδιος ο Μηνάς Πατρίκιος στις πρώτες δηλώσεις μετά την εκλογήν του, παρατηρούσε:
“Το θριαμβευτικόν αποτέλεσμα της επαναληπτικής εκλογής, αποδεικνύει σαφώς ότι ο λαός άρχισε να αφυπνίζεται και να μην παρασύρεται πλέον εις ανοχήν πράξεων αντιβαινουσών εις την θέλησίν του και τα ζωτικά του συμφέροντα. Η θριαμβευτική επανεκλογή μου ως δημάρχου Θεσσαλονίκης κατόπιν μάλιστα της προσενεχθείσης πρωτοφανούς επεμβάσεως της κυβερνήσεως υπέρ του υποψηφίου της, ενέχει μεγίστην ηθικήν σημασία και ανυψώνει σπουδαίως το γόητρον του κυριάρχου λαού, έναντι παντός επιβουλευομένου τα απαράγραπτα δικαιώματά του” . (εφημερίδα Το Φως, Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 1925)
Έφταιγε η “παχυδερμία” κατά τον Πάγκαλο
Το καθεστώς Πάγκαλου και οι συντηρητικές δυνάμεις της πόλης δεν μπορούν να χωνέψουν εύκολα την εκλογή του αριστερού δημάρχου και κάνουν ότι είναι δυνατό για να μειώσουν τη σημασία της νίκης αλλά και να δημιουργήσουν προσκόμματα στη λειτουργία της Εργατοπροσφυγικής Παράταξης. Ο ίδιος ο Θεόδωρος Πάγκαλος σε δηλώσεις του προς τους δημοσιογράφους αναχωρώντας από τη Θεσσαλονίκη μετά από πολυήμερη παραμονή του για να κατευθύνει προσωπικώς την προεκλογική εκστρατεία του υποστηριζόμενου από τον ίδιο υποψηφίου για το δήμο Θεσσαλονίκης, απέδιδε την αποτυχία του στο γεγονός ότι “ευρισκόμεθα προ μεγάλου κοινωνικού και ηθικού προβλήματος”, αλλά και στην … “παχυδερμία” των ψηφοφόρων της πρωτεύουσας του Μακεδονικού ελληνισμού καθώς, όπως έλεγε:
“Το γεγονός είναι ότι ο λαός επέδειξε κατά τας εκλογάς μίαν πρωτοφανήν αδιαφορίαν, παχυδερμίαν κυριολεκτικώς, ως προς το ζήτημα της ενασκήσεως του ιερωτέρου των καθηκόντων του, την εκλογήν των αρχόντων του δηλαδή. Πάντως ο εκλεγείς δήμαρχος συνεκέντρωσεν όχι μόνον το 15% των ψήφων αλλά πολύ περισσοτέρας. Συνεπώς δεν συντρέχει ουδείς λόγος να ακυρωθούν αι δημαιρεσίαι αύται και δεν θα τας ακυρώσει η κυβέρνησις”. Εφημερίδα Μακεδονία, Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 1925).
Φαίνεται όμως ότι, παρ’ όλες αυτές τις διαβεβαιώσεις, άλλα είχε στο πίσω μέρος του μυαλού του ο δικτάτορας Πάγκαλος. Έτσι, δύο ημέρες μετά την εκλογή του νέου Δημάρχου Θεσσαλονίκης, συνελήφθησαν από άνδρες της ασφάλειας και τα πέντε μέλη της εκλογικής επιτροπής Πατρικίου και συγκεκριμένα οι Διαφωνίδης, Καμτσίδης, Μαραγκός, Ροδόινος και Χατζησταύρου, με την κατηγορία ότι διέπραξαν παρανομία κυκλοφορώντας προκήρυξη του συνδυασμού που εξέφραζε τις ευχαριστίες προς τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, μεταξύ των οποίων και στους στρατιώτες, για την υπερψήφιση του αριστερού δημάρχου. Λίγη δε ώρα αργότερα, είχε συλληφθεί και ο Γραμματέας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδος, Λεωνίδας Χατζησταύρου, γιατί προπαγάνδιζε στα καπνεργοστάσια υπέρ της εκλογής Πατρικίου. Στις 19 Ιανουαρίου 1926, τα μέλη της εκλογικής επιτροπής παραπέμφθηκαν στο Γ΄ Διαρκές Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης από το οποίο καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης 18 μηνών ο καθένας.
Η “εκκαθάριση¨ των επτά δημοτικών συμβούλων
Ο νέος δήμαρχος και το νέο δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης αναλαμβάνουν επίσημα τα καθήκοντά τους στις 3 Φεβρουαρίου 1926, δεν προλαβαίνουν όμως να αρχίσουν να παράγουν έργο, καθώς τρεις ημέρες αργότερα με προεδρικό διάταγμα μεταβιβάζεται στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Παναγιωτόπουλο το δικαίωμα να παύει με απόφασή του δημοτικούς συμβούλους “δι’ αποχρώντας λόγους”. (εφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 7 Φεβρουαρίου 1926)
Το δικαίωμα αυτό ασκεί ο Γενικός Διοικητής δέκα ημέρες αργότερα “εκκαθαρίζοντας”, δηλαδή παύοντας από τα καθήκοντά τους, επτά δημοτικούς συμβούλους της πλειοψηφίας, τους Θ.Νικωτό, Λ. Χατζησταύρου, Αβραάμ Καράσσο, Σολομών Λεβί, Ζακ Βεβντούρα, Γεώργιο Φούρναρη και Ροδόινο. Ενώ κάποιοι από αυτούς, μεταξύ των οποίων ένας από τους κορυφαίους δημοσιογράφους της πόλης και αργότερα βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου, ο Ζακ Βεντούρα, συλλαμβάνονται με την κατηγορία του “κομμουνίζοντος”, εκτοπίζονται και αντικαθίστανται από άλλους “νομιμόφρονες” δημοτικούς συμβούλους. (εφημερίδα Μακεδονία, 18 Φεβρουαρίου 1926)
Τα πρώτα σύννεφα στην παράταξη του νέου δημάρχου εμφανίζονται πριν ακόμη κλείσει ένας μήνας από την ανάληψη των καθηκόντων του όταν προσκαλεί τον Θ. Πάγκαλο να παραστεί στα εγκαίνια του δικτύου υπονόμων της Θεσσαλονίκης, παραθέτοντάς του δεξίωση. Παρά την επισημότητα της τελετής, ο Μ. Πατρίκιος δεν διστάζει να του παρουσιάσει τα μεγάλα προβλήματα της πόλης εκείνης της εποχής, όπως ήταν τα ζητήματα της συγκοινωνίας, της ύδρευσης, του ηλεκτροφωτισμού, της υγιεινής, της λαϊκής κατοικίας, της ανεργίας κ.ά. (εφημερίδα Μακεδονία 25 Φεβρουαρίου 1926)
Η παρουσία του δικτάτορα στο Δημαρχείο κάνει κάποιες εφημερίδες να θεωρήσουν ότι ο αριστερός δήμαρχος έκανε φιλικά ανοίγματα προς τον Πάγκαλο. Τα δημοσιεύματα αυτά οδηγούν τον Μ. Πατρίκιο να καλέσει τους εκπροσώπους του Τύπου στο γραφείο του για να τους εξηγήσει τη στάση του. “Που είδατε ότι εδήλωσα φιλίαν προς τον κ. Πάγκαλον; Ο δήμαρχος μιας πόλεως δεν είναι πλέον μετά την εκλογήν του δήμαρχος του κόμματος, αλλά εκπροσωπεί ολόκληρον την πόλιν.
Εάν προέβην εις την πρόσκλησιν του κ. Προέδρου, το έκανα δια να προσδώσω μεγαλυτέραν μεγαλοπρέπειαν εις την έναρξιν του πρώτου έργου το οποίον επί της δημαρχιακής περιόδου ήρχισε πραγματοποιούμενον”, θα πει. (εφημερίδα Μακεδονία, 26 Φεβρουαρίου 1926)
Παρ’ όλες αυτές τις εξηγήσεις, κάποιοι από τους παρέδρους και τους δημοτικούς συμβούλους της παράταξής του θα δώσουν στη δημοσιότητα ανώνυμα ένα κείμενο, καταγγέλοντας ότι “ο επικεφαλής του εργατοπροσφυγικού συνδυασμού τεθείς δήμαρχος παρεβίασεν ορισμένα σημεία του προγράμματος, ενεργήσας αυτοβούλως και άνευ της γνώμης του δημοτικού συμβουλίου”. (εφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 2 Μαρτίου 1926).
Η εκδίωξη Πατρικίου από το δημαρχιακό αξίωμα
Τελικά το καθεστώς Πάγκαλου απέλυσε το νέο Δήμαρχο με το αιτιολογικό, όπως ισχυρίστηκε σε δηλώσεις του ο πρωθυπουργός της δικτατορίας Αραβαντινός, ότι ο Πατρίκιος, στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου της 11ης Αυγούστου 1926, αναφερόμενος σε έγγραφο του Νομάρχη Θεσσαλονίκης προς τον Δήμο που ζητούσε περιορισμό των θέσεων στον οργανισμό του Δήμου, δήλωσε ότι “ενόσω προερχόμεθα εκ του λαού δεν θα ανεχθούμε μπάτσους από αυτούς που λέγονται αρχαί”. (εφημερίδα Μακεδονία 19 Αυγούστου 1926)
Ο αριστερός δήμαρχος εκδιώχθηκε από τη θέση του και αντικαταστάθηκε από τον δημοτικό σύμβουλο της δεξιάς μειοψηφίας, Χρήστο Μελανίδη, με το αιτιολογικό ότι οι ενέργειες του Μηνά Πατρικίου μπορούσαν να προκαλέσουν… “διασάλευσιν της εννόμου τάξεως”, ενώ ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Μπουμπούλης, που υπέγραφε την απόφαση αντικατάστασης του δημάρχου, ισχυρίζονταν πως “η Θεσσαλονίκη, πόλις αναγεννωμένη, έχει ανάγκην εργασίας και δημοτικών αρχόντων αξίων δια το βαρύ τούτο έργο. Δυστυχώς ο μέχρι τούδε Δήμαρχος και οι συν αυτώ δεν ανταπεκρίθησαν εις τας προσδοκίας των εκλογέων”. (εφημερίδα Το Φως, 20 Αυγούστου 1927)
Ο Μηνάς Πατρίκιος επανήλθε στη θέση του το 1927 και αποπέμφθηκε ξανά στις 9 Ιουνίου 1929. Όμως στις επόμενες δημοτικές εκλογές, το 1929, ο Πατρίκιος ηττήθηκε από τον φιλοβασιλικό Νικόλαο Μάνο.
Η μεταπολεμική του δράση και η αντίθεση στους μεγαλομετόχους του ΟΑΣΘ
Ασχολήθηκε με την πολιτική μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, εκλέχθηκε βουλευτής Θεσσαλονίκης με την ΕΠΕΚ στις βουλευτικές εκλογές του 1950 και επανεκλέχθηκε το 1951. Από τις 11 Σεπτεμβρίου ως τις 11 Οκτωβρίου 1952 χρημάτισε υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων στην κυβέρνηση Πλαστήρα. Υπηρέτησε επίσης ως δεύτερος αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και διετέλεσε τρίτος αντιπρόεδρος της Βουλής. Μετά το 1952 έγινε μέλος του ΔΚΕΛ και υποστηρίχθηκε από την ΕΔΑ στις δημοτικές εκλογές του 1954 για το Δήμο Θεσσαλονίκης. Ο Πατρίκιος συγκέντρωσε ποσοστό 36,84% των ψήφων και επικράτησε 3 ακόμα υποψηφίων. Έτσι, ανέλαβε για δεύτερη φορά το αξίωμα του Δημάρχου Θεσσαλονίκης. Το 1957 εξέφρασε την αντίθεση του στο ξήλωμα των τραμ και στο λεωφορειακό μονοπώλιο του νεοϊδρυθέντος ΟΑΣΘ και πολεμήθηκε σφόδρα από τα μεγαλοσυμφέροντα.[Στη δημαρχιακό αξίωμα τον διαδέχθηκε το 1959 ο Ιωάννης Παπαηλιάκης.
Ποιος ήταν ο Μ. Πατρίκιος
Ο Μηνάς Πατρίκιος, που είχε γεννηθεί το 1888 στην Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης, από την αρχή της εγκατάστασής του στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών ανέπτυξε πλούσια δράση για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του προσφυγικού κόσμου και τη βελτίωση της ζωής των προσφύγων, ενώ υπήρξε μαζί με τον στενό του φίλο, τον σοσιαλιστή ηγέτη Γιάννη Πασαλίδη, από τους οργανωτές του Γ΄ Παμπροσφυγικού Συνεδρίου, τον Απρίλιο του 1925. Η ομιλία του είχε προκαλέσει σ’ εκείνο το συνέδριο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα όταν τόνιζε σε μία εμπνευσμένη ομιλία του ότι δεν μπορούσαν να περιμένουν οι πρόσφυγες αγρότες επίλυση των προβλημάτων τους με κυβερνήσεις συντηρητικές και απολυταρχικές. Καθώς όπως σημείωνε: “Μη ελπίσωμεν από τας σημερινάς κυβερνήσεις λύσιν. Προτείνω λοιπόν όπως ο προσφυγικός κόσμος συσσωματωθή εις κόμμα Εργατοαγροτικόν […] Από απόψεως οικονομικής είμεθα προλετάριοι. Οι πόλεμοι μάς διεμόρφωσαν ούτως, ώστε είναι αδύνατον να ταχθώμεν με την τάξιν των κεφαλαιοκρατών”.
Με βάσεις τις θέσεις αυτές, ο νεαρός πρόσφυγας δικηγόρος, προχωράει στη δημιουργία του “Εργατοπροσφυγικού Συνδυασμού”, με τη στήριξη του νεαρού τότε Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του υπό κομμουνιστικό έλεγχο Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και της “Ομοσπονδίας των Ισραηλιτικών συνοικισμών”. Η συμμαχία αυτών των κοινωνικών οργανώσεων βρήκε μεγάλη απήχηση κι έμεινε σταθερή, τουλάχιστον προεκλογικά, ενώ προσωπικά ο Μ. Πατρίκιος δημιούργησε ένα μοναδικό φαινόμενο κατεβαίνοντας με αξιώσεις σ’ όλες τις δημοτικές εκλογές από τότε μέχρι το 1954, οπότε και ξανακέρδισε.
Απεβίωσε στις 5 Δεκεμβρίου 1960 και κηδεύτηκε με δημοτική δαπάνη από τον ναό της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη. Η μεγάλη πλατεία, στην περιοχή της 25ης Μαρτίου ονομάζεται προς τιμήν του “Πλατεία Μηνά Πατρικίου”.
