Στάση στη Θεσσαλονίκη και το 3ο Φεστιβάλ Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ έκανε η παράσταση «Μάμμα Τόνι» . Ο αντιφασιστικός μονόλογος των Φράνκα Ράμε και Ντάριο Φο πρωτοπαρουσιάστηκε στα ελληνικά από την ομάδα Πείρα(γ)μα τον Μάρτιο και έκτοτε ξεκίνησε το ταξίδι του σε όλη την Ελλάδα, σε πλατείες, χώρους αλληλεγγύης, καφενεία, πολιτιστικά στέκια, καταλήψεις, φεστιβάλ.
Στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά όπου ανέβηκε το Σάββατο, ο κόσμος που συγκεντρώθηκε πολύς και το χειροκρότημα που έλαβε για την ερμηνεία της η Ειρήνη Μελά ιδιαίτερα θερμό.
Η Αγγελική Κασόλα η οποία υπογράφει την μετάφραση και τη σκηνοθεσία μίλησε στο alterthess.gr αφενός για την ομάδα πείρα(γ)μα- ένα συνεργατικό εγχείρημα που δημιουργήθηκε το 2008 με στόχο την δημιουργία μιας πολικής θεατρικής κίνησης και στο πέρασμα του χρόνου επεκτάθηκε και πέρα από αυτό- και αφετέρου για το έργο «Μάμμα Τόνι», τα αντιφασιστικά μηνύματα του οποίου απηχούν στο σήμερα.
Συνέντευξη στην Ευγενία Χατζηγεωργίου
Πώς ξεκίνησε η ομάδα «Πείρα(γ)μα;
Καταρχήν αυτή τη στιγμή η ομάδα Πείρα(γ)μα αριθμεί γύρω στους δώδεκα ανθρώπους. Ξκίνησε όμως η όλη ιστορία από δύο: τον Γιάννη τον Καρούνη και την Ειρήνη Mελά και στην πορεία κατά τη διάρκεια της πρώτης τους παράστασης που ήταν η «Επιχείρηση Ιουδήθ» του Περικλή Κοροβέση προστέθηκα και εγώ στο σύνολο.
Η σκέψη ήταν η εξής: ότι και οι τρεις μας είμαστε άνθρωποι που υπάρχουμε στο χώρο του θεάτρου πάρα πολλά χρόνια, άλλοι εντός Ελλάδος άλλοι στο εξωτερικό. Οι συνθήκες της γαλέρας στο θέατρο δεν έχουν ξεκινήσει τώρα τα τελευταία χρόνια επί μνημονίου. Για μας όλους ήταν πολύ νωρίτερα όλο αυτό το κομμάτι και μπαίνανε πάρα πολύ περιορισμοί και οικονομικοί και ως προς τις συνθήκες για να μπορέσεις να δημιουργήσεις και φυσικά καλλιτεχνικοί.
Όπως λοιπόν και άλλες αντίστοιχες στιγμές σε άλλα σχήματα έχει έρθει η αναγκαιότητα έτσι και εμείς θέλαμε να είμαστε ανεξάρτητοι -εφόσον ούτως ή άλλως η ζωή μας είναι δύσκολη- να κάνουμε αυτά που θέλουμε εμείς. Είμαστε ένα σχήμα που εξαρχής είχε την ανάγκη να αρθρώνει πολιτικό λόγο χωρίς να νιώθει άσχημα και να απολογείται για αυτό ειδικά και σε μία περίοδο που ακόμα όταν έλεγες ότι κάνω πολιτικό θέατρο πολύς κόσμος αντιδρούσε λίγο φοβισμένα, το συνέδεε κατευθείαν αυτό με μία έννοια της στρατευμένης τέχνης και ταυτόχρονα θέλαμε να φτιάξουμε και εμείς έναν εναλλακτικό τρόπο ύπαρξης ως προς όλα τα επίπεδα και μπορούμε να πούμε έναν αριστερό τρόπο ύπαρξης ως προς όλα τα επίπεδα. Από τον τρόπο που συνομιλούμε, από τον τρόπο που να συναποφασίζουμε, από τον τρόπο που συνδημιουργούμε, από τον τρόπο που μοιραζόμαστε τις ευθύνες και τις δουλειές στην ομάδα και από τον τρόπο που μοιραζόμαστε ισάξια όλοι τα οφέλη και τις ζημίες. Δεν υπάρχει δηλαδή η λογική του παραγωγού, του σταρ, του ηθοποιού-πρωταγωνιστή, του δευτεραγωνιστή και του εργατικού προσωπικού που είναι οι τεχνικοί.
Όποτε ο στόχος στο ξεκίνημα ήταν να υπάρξει η ομάδα που θα αρθρώνει πολιτικό λόγο έμμεσα μέσω της τέχνης.
Και έμμεσα και άμεσα πολλές φορές. Δηλαδή η «Μάμμα Τόνυ» σήμερα που παίζουμε είναι ένα θεατρικό κείμενο που από μόνο του γραμμένο από τον Ντάριο Φο και την Φράνκα Ράμε δεν προσποιείται έμμεσα, μιλά κατευθείαν και εμείς κάποιες στιγμές στα έργα μας επίσης δεν έχουμε το πρόβλημα να μιλήσουμε και κατευθείαν. Αλλες φορές είμαστε πιο υπαινικτικοί και άλλες φορές είμαστε ευθείς.
Η ομάδα Πείρα(γ)μα είναι συνεργατικό εγχείρημα.
Απόλυτα.
Υπάρχουν άλλα συνεργατικά εγχειρήματα στον χώρο του θεάτρου;
Ναι, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα υπάρχει μία άνθηση στη δημιουργία ομάδων.
Όταν ξεκινήσατε εσείς;
Ήτανε η στιγμή που άρχιζαν να υπάρχουν και άλλες σαν και εμάς, δηλαδή με παρόμοιες αναγκαιότητες. Μπορεί κάποιοι να είχαν στόχους ίσως περισσότερο εικαστικούς ή φορμαλιστικούς ή καλλιτεχνικούς αλλά η αναγκαιότητα του να μπορέσεις να μην έχεις αυτές τις συνθήκες παραγωγής που δεν σου επιτρέπουν να δημιουργήσεις είτε ως προς τον παραγωγό-οικονομικό διευθυντή ο οποίος μονίμως έχει εκμεταλλευόμενο προσωπικό είτε μέσα από κάποιες λογικές του διαίρει και βασίλευε που δυστυχώς υπάρχει πάρα πολύ έντονα στο θέατρο αυτή την αναγκαιότητα την νιώσαμε πάρα πολλοί άνθρωποι και δεν είναι τυχαία που δημιουργηθήκαν και πολλά θεατρικά σχήματα που ακριβώς ζυμώνονται κατά αυτόν τον τρόπο.
Μετά από τόσα χρόνια τι θετικά και τι αρνητικά βρίσκεις σε αυτού του είδους το εγχείρημα;
Προσωπικά επειδή εγώ έζησα και περίπου 16 χρόνια στο εξωτερικό σπουδάζοντας και δουλεύοντας θα έλεγα ότι αν δεν υπήρχε αυτή η ομάδα θα είχα προ πολλού εγκαταλείψει την χώρα.
Οι ομάδες όταν λειτουργούν μπορεί να έχουν πάρα πολλές δυσκολίες ως προς όλες τις συνθήκες αλλά ταυτόχρονα είναι και οι ασφαλείς χώροι μέσα στους οποίους μεγαλώνεις και δημιουργείς. Αυξάνεις τις δυνάμεις σου, τις δυνατότητές σου, την έρευνά σου. Το αρνητικό δεν έχει να κάνει με τη λειτουργία των ομάδων και με το πόσο σπουδαίο πράγμα είναι κάποιοι άνθρωποι να συμπλέουν μαζί. Το αρνητικό είναι η γενικότερη-ευρύτερη κατάσταση στην χώρα όταν ο κόσμος γύρω σου φτωχοποιείται με τον τρόπο που φτωχοποιείται σήμερα το κοινό μας.
Το ίδιο το κοινό μας πια αρχίζει να μην μπορεί να έρχεται στο θέατρο, αρχίζει η τέχνη, το θέατρο να γίνεται μία πολυτέλεια εφόσον η πρώτη ανάγκη είναι το ρεύμα, το ενοίκιο και το ψωμί. Αυτό επηρεάζει σαφώς και εμάς γιατί και εμείς το να απλά δουλεύουμε κάποιοι άνθρωποι και να μην έχουμε ένα κοινό μετά στο οποίο να απευθυνθούμε, μας δημιουργεί μία πολύ ωραία μοναξιά.
Επίσης υπάρχει μία πάρα πολλή μεγάλη θλίψη ως προς όλη την καταστροφή που βιώνουμε και ως προς την πολιτισμική καταστροφή την οποία βιώνουμε. Δηλαδή και ο χώρος μας έχει να παλέψει, το θέατρο έχει να παλέψει για να ξαναμπεί στη συνείδηση του κόσμου ως κάτι απαραίτητο και αναγκαίο όσο το ψωμί και όχι ως μία πολυτέλεια.
Ποιες είναι οι δράσεις της ομάδας;
Είναι πολυποίκιλες. Είμαστε γύρω στις 15-18 ώρες την ημέρα. Ένα κομμάτι είναι οι πρόβες μας, ένα κομμάτι είναι τα εργαστήρια μας τα αμιγώς καλλιτεχνικά-ερευνητικά με ηθοποιούς. To μεγαλύτερο όμως κομμάτι που για εμάς έχει το ενδιαφέρον και θεωρούμε ότι κάνουμε πρωτοπορία και δουλειά σε αυτό είναι κάτι που εμείς λέμε «θέατρο και κοινωνία»: προσπάθειες διαμέσου του θεάτρου να φτιαχτούν ομάδες να γνωριστούν άνθρωποι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους να συνδημιουργήσουνε και να φτιάξουν έτσι και αλυσίδες αλληλεγγύης μέσα από το θέατρο. Επίσης αυτός είναι ένας τρόπος που και εμάς μας φέρνει πάρα πολύ κοντά μας βγάζει αν θέλεις από το στενό προβληματισμό και τη ζωή ενός συγκεκριμένου θεατρικού περιβάλλοντος, μας φέρνει σε άμεση επαφή με αυτό που συμβαίνει έξω, μας φέρνει σε επαφή με έναν κόσμο που δεν είναι απαραίτητα και ιδεολογικά ένας κόσμος συναφής με εμάς δηλαδή εμπλεκόμαστε με όλες τις διαστρωματώσεις. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό εγχείρημα. Είδαμε ότι κάνει δουλειά. Αργεί… μακάρι δηλαδή να υπήρχε μία πρόθεση, μία στήριξη τέτοιων εγχειρημάτων να βγαίνανε οι καλλιτέχνες έτσι προς την κοινωνία. Μπορεί γίνει σημαντική δουλειά και να ξεπερνάς αρκετά προβλήματα, από την πεσμένη ψυχολογία μέχρι όλα τα θέματα ρατσισμού, φοβίας του διαφορετικού και λοιπά. Και ένα άλλο μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μας είναι ότι κάνουμε πάρα πολύ εθελοντική δουλειά με ανέργους, με ανθρώπους οι οποίοι έχουν βγει έξω από την παραγωγική διαδικασία, με παιδιά, με παιδιά μεταναστών. Επίσης είμαστε πάρα πολύ αλληλέγγυοι σε θεατρικές ομάδες τα τελευταία χρόνια. Νοικιάζουμε και εμείς έναν χώρο στο Κουκάκι που είναι η βάση μας. Έχουν βγει εκτός από εμάς άλλες 30 παραγωγές άλλων ομάδων από τον χώρο μας, τον οποίο τον διαθέτουμε αφιλοκερδώς πάντα και ταυτόχρονα κάνουμε πολλές δράσεις αλληλεγγύης σε φεστιβάλ, για φυλακισμένους, για αντιφασιστικές δράσεις διάφορες και ποικιλότροπες.
Το «Μάμμα Τόνυ» ταξιδεύει και ο κόσμος σας βρίσκει πέρα από θεατρικές σκηνές σε πλατείες, σε φεστιβάλ, σε καφενεία…
Αυτό είναι σωστό. Είναι αυτό που λέμε όταν δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό, πάει το βουνό στον Μωάμεθ. Δηλαδή πολλές φορές προσπαθούμε να βρεθούμε εκεί που υπάρχει ένας κόσμος, ένας κόσμος που δεν πάει απαραίτητα στο θέατρο, να αρχίσει μία πρώτη επαφή και επικοινωνία να μας γνωρίσει, να τον γνωρίσουμε και ίσως σε ένα μετέπειτα στάδιο κάποιοι άνθρωποι να αρχίσουν να έρχονται και στη θεατρική σκηνή. Δηλαδή για εμάς είναι σημαντικό να παίζεις και σε θεατρικούς χώρους αλλά και αυτό όμως είναι μέρος της διαδικασίας μίας προσπάθειας να γνωρίσουμε το κοινό και να έρθουμε κοντά του.
Πώς επιλέχθηκε το έργο;
Το έργο αυτό το είχα πρωτοδιαβάσει το 1995 όσο ακόμα ήμουν φοιτήτρια στη Σκωτία. Θεωρήσαμε ότι ήταν ένα έργο όχι αυτό που λέμε «επίκαιρο». Όπως είναι μία εύκολη έτσι λέξη συχνά που λέμε για θέατρο είτε είναι 2.500 χρόνια πριν είτε είναι 500 είτε είναι 30, ότι όλα είναι επίκαιρα. Είναι ένα έργο αφύπνισης και ξυπνήματος και της ιστορικής μνήμης μπορεί να προέρχεται από την Ιταλία αλλά έχει πάρα πολλά κοινά με πορείες ανθρώπων και πραγμάτων που έζησε και αυτός εδώ ο τόπος. Και επειδή εμάς μας προβληματίζει, μας φοβίζει το γεγονός ότι ο φασισμός εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και μάλιστα και με έναν τρόπο στην χώρα μας που κανείς δεν θα μπορούσε να το φανταστεί πριν από κάποια χρόνια- θα το θεωρούσε τρελό-, είναι πάρα πολύ σημαντικό για εμάς να ακούγονται και να παίζονται και κείμενα που είναι καθαρά αντιφασιστικά αλλά με έναν τρόπο τέτοιο που να δίνουμε στοιχεία και ιστορικής κατάστασης και σε σχέση με το τώρα. Και η «Μάμμα Τόνυ» είναι ένας ιδανικός μονόλογος αν σκεφτούμε ότι η πρωταγωνίστρια είναι μία πρώην αντάρτισσα που σε μεγάλη ηλικία, στο χωριό της στο οποίο κάποτε εκτελέστηκαν πάρα πολλοί άνθρωποι από τους φασίστες ξαναεμφανίζονται οι φασίστες με τον κοινοβουλευτικό μανδύα, να βγάλουν προεκλογικούς λόγους και μόνη της αρνείται να συμβεί αυτή η βεβήλωση, παίρνει τη μαγκούρα της και βγαίνει μόνη της -παρόλο που είναι ηλικιωμένη- να τους κυνηγήσει. Και από εκεί ξεκινάει το έργο και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι πάρα πολλές τέτοιες μανάδες που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και στον ελληνικό χώρο.
Το μήνυμα της παράστασης παραμένει επίκαιρο. Δηλαδή γράφτηκε σε άλλη χώρα, υπό άλλες συνθήκες παρόλα αυτά μπορεί να απηχεί και στο σήμερα.
Βεβαίως είναι ένας λόγος που άνετα θα μπορούσε να είχε γραφτεί τώρα και θα μπορούσε να είχε γραφεί και εδώ.
* Η ομάδα Πείρα(γ)μα επιστρέφει στην Αθήνα μετά από τρεις μήνες περίπου απουσίας και η παράσταση αναμένεται να παιχτεί σε διάφορες γειτονιές. Ήδη η ομάδα βέβαια οργανώνει τα επόμενα βήματα της. Μπαίνει σε πρόβες μία δουλειά πάνω στο βιβλίο του Σπύρου Τζόκα «Ο κύκλος των μάταιων πράξεων» για ττη ζωή του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, ενός από τους εκτελεσθέντες της Καισαριανής. Επίσης η ομάδα δουλεύει σε κείμενα του Κομαντάντε Μάρκος, καθώς την ενδιαφέρει και η πρόταση που μπορεί να έρχεται από την Λατινική Αμερική. Παράλληλα, ασχολείται με τις Βάκχες, συνεχίζοντας την ερευνητική δουλειά που αφορά το κλασσικό θέατρο. Τέλος, εργάζεται πάνω σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό project, μία πειραματική όπερα με τίτλο «Πολιορκία και έξοδος» από μία ποιητική σύνθεση του Μήτσου Κασόλα.