Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο Μάικλ Χαρντ είναι μια φωνή ικανή να συνδυάσει τον ακαδημαϊκό χώρο, τον ριζοσπαστισμό, τη μαχητικότητα και την προοπτική. Μαζί με τον Τόνι Νέγκρι έχει γράψει σημαντικά βιβλία, και έχει συμμετάσχει σε κοινωνικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο. Σε αυτή τη συνέντευξη μιλάει για ένα θέμα που έχει αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια, αυτό των κοινών αγαθών, ως αποτέλεσμα της επιλογής του Ζαπατίστικου Στρατού Εθνικής Απελευθέρωσης να χρησιμοποιήσει αυτήν την έννοια για να ονομάσει το νέο στάδιο της οργάνωσης και πολιτικής πρότασης του επαναστατικού κινήματος, για την αντίσταση στον Τραμπ, και για την σημερινή ιδέα του κομμουνισμού.
-Η θεωρητική συζήτηση για το ζήτημα των κοινών πηγαίνει πολύ πίσω, την αναπτύξατε με τον Τόνι Νέγκρι στα βιβλία Αυτοκρατορία, Κοινοπολιτεία, Πλήθος και Συνέλευση. Κατά τη γνώμη σου, ποια είναι τα πιο ενδιαφέροντα σημεία αυτής της συζήτησης σήμερα;
-Ένα από τα βασικά πράγματα που πρέπει να τονιστεί είναι ότι τα κοινά είναι μια αξία, ένα αποτέλεσμα, ένα κοινωνικό προϊόν. Υπάρχει μια πτυχή των κοινών που είναι φυσική και προφανής. Όλοι γνωρίζουμε ότι το νερό, η γη και τα δάση είναι κοινά αγαθά, αλλά είναι κάτι που εκμεταλλεύεται και παράγει μεγάλο πλούτο. Υπάρχει ένα κοινό λεξιλόγιο που είναι προϊόν κοινωνικής συνεργασίας: στο ζαπατίστικο λεξιλόγιο αυτή θα ήταν η δύναμη της κοινότητας. Λέμε ότι αυτό το κοινό που παράγουμε, που μοιραζόμαστε, το εκμεταλλεύεται το κεφάλαιο. Υπάρχει η δυνατότητα ανάκτησής του, αυτόνομης διαχείρισής του.
-Πως;
-Ίσως ένας τρόπος για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε αυτή την πτυχή των κοινών είναι να σκεφτούμε την συνεργασία ως μια μορφή καπιταλιστικής παραγωγής. Η συνεργασία στο εργοστάσιο, για παράδειγμα, ρυθμίζεται από το κεφάλαιο και προφανώς δημιουργεί περισσότερα κέρδη για τους καπιταλιστές. Ταυτόχρονα, η συνεργασία στο εργοστάσιο παραπέμπει σε μια πιθανή κοινωνική αυτονομία. Σκεπτόμενοι σήμερα πέρα από τα τείχη των εργοστασίων, τα κοινά φαίνονται στη δημιουργία της κοινότητας, στην κοινωνική δημιουργία. Ίσως αυτό να είναι ένα από τα πιο σημαντικά σημεία, και όχι μόνο για τους ανθρώπους που ασχολούνται με τα κοινά.
-Υπάρχει μια καθαρά θεωρητική διάσταση των κοινών, αλλά είναι επίσης κάτι που είναι δεδομένο. Από την εμπειρία σου, ποιες είναι μερικές κοινές εμπειρίες που επισημαίνεις;
-Για μένα, η βολιβιανή εμπειρία στις αρχές του αιώνα με το ζήτημα του νερού ήταν πολύ ωραία. Επέμεναν ότι το νερό πρέπει να είναι κοινός τόπος και όχι ιδιωτικοποιημένο. Επισημαίνω αυτούς τους αγώνες επειδή κατευθύνονταν ρητά προς αυτή την κατεύθυνση και περιλάμβαναν διάφορες αντινεοφιλελεύθερες εκφράσεις της ίδιας εποχής, αγώνες που επέμεναν ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του πλούτου, που επέμεναν στη διατήρηση της αυτονομίας τους. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία δημοκρατικών συστημάτων για τη διαχείρισή τους. Αυτή η βολιβιανή εμπειρία μου φαίνεται ένα όμορφο παράδειγμα αγώνα για τα κοινά.
-Τόσο στη συζήτησή του όσο και στην πρακτική του διάσταση, τα κοινά είναι ένας όρος που έχει οριστεί ως ένα είδος ιδιοκτησιακού τρίτου δρόμου με το σύνθημα «ούτε δημόσιο ούτε ιδιωτικό, κοινό». Κατά τη γνώμη σου, μπορούν να υπάρξουν κοινά αγαθά συμβατά με το κεφάλαιο ή είναι μια εγγενώς αντικαπιταλιστική ιδέα;
–Απαντώντας στην ερώτησή σου, επιβεβαιώνω ότι τα κοινά είναι αντικαπιταλιστικά από μόνα τους, αλλά ίσως είναι επίσης χρήσιμο να επιμείνουμε ότι το κεφάλαιο χρειάζεται πάντα τα κοινά. Το κεφάλαιο κερδοσκοπεί με τα κοινά αγαθά, δηλαδή με τη γη, τα ορυκτά, το νερό, αλλά και με κοινωνική συνεργασία. Έτσι, το ίδιο το κεφάλαιο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τα κοινά αγαθά. Το εννοιολογικά θεμελιώδες πράγμα, για μένα, είναι ότι τα κοινά είναι «μη ιδιοκτησία». Δηλαδή, δεν είναι μια νέα μορφή ιδιοκτησίας που θα ήταν συμβατή με την καπιταλιστική ιδιοκτησία. Τα κοινά πρέπει να είναι κάτι που δεν είναι ούτε ιδιωτική περιουσία ούτε δημόσια περιουσία του κράτους, αλλά πλούτος δημοκρατικά διαχειριζόμενος από εμάς. Εκεί βρίσκεται ο πυρήνας της ασυμβατότητας των κοινών με το κεφάλαιο.
-Αυτή η ιδέα συνεπάγεται μια αλλαγή, όχι μόνο διανοητική αλλά και πρακτική, καθώς σημαίνει την μετάβαση από την ιδέα της ιδιοκτησίας στην ιδέα της ευθύνης. Λέγοντας μη ιδιοκτησία δεν σημαίνει ότι μιλάμε για κάτι όπου κανείς δεν αποφασίζει, αλλά ότι ο χώρος για τη λήψη αποφάσεων αλλάζει.
-Ναι, συμφωνώ απόλυτα. Μπορεί να ειπωθεί ότι δεν υπάρχει κοινό χωρίς δημοκρατία. Μια νέα μορφή δημοκρατίας. Και συμφωνώ απόλυτα ότι τα κοινά πρέπει να διαχειρίζονται, αλλά να τα διαχειρίζονται όλοι οι άνθρωποι με δημοκρατικό τρόπο. Δεν λέω δημοκρατικό με τη φιλελεύθερη έννοια, αλλά μια άλλη δημοκρατική μορφή στην οποία υπάρχει ευθύνη για όλους μας να συμμετάσχουμε μαζί.
–Πως μπορεί να συνδυαστεί αυτή η ιδέα με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ;
–Νομίζω ότι τα κοινά είναι πολύ χρήσιμα για να μας προσανατολίσουν στη δημιουργία μιας εναλλακτικής λύσης. Σήμερα στις ΗΠΑ, από την πλευρά της επίσημης Αριστεράς, η αντίσταση στον Τραμπ αναπτύσσεται με τη μορφή μιας απάντησης του «πρέπει να επιστρέψουμε στην κανονικότητα». Δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, και για αυτό πρέπει να δημιουργήσουμε μια εναλλακτική λύση που δεν μπορεί να είναι η επιστροφή στην κανονικότητα. Μου φαίνεται, επομένως, ότι τα κοινά είναι μια βάση, τόσο θεωρητική όσο και πρακτική, για αυτή τη δημιουργία μιας εναλλακτικής κοινωνίας. Αυτό μου φαίνεται, σήμερα, όλο και πιο απαραίτητο: αφενός, λόγω της αγριότητας της επίθεσης του Τραμπ σε διαφορετικούς πληθυσμούς στη χώρα και σε όλο τον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, επειδή αυτό που περιγράφεται σήμερα ως αντίσταση στον Τραμπ δεν δημιουργεί μια εναλλακτική λύση, δεν προτείνει μια εναλλακτική λύση, είναι μόνο, όπως είπα, μια ιδανική επιστροφή σε αυτό που υπήρχε πριν. Έτσι, μου φαίνεται ότι τα κοινά θέτουν τα θεμέλια για το τι μπορούμε να οικοδομήσουμε ως εναλλακτική λύση.
-Όταν λες ότι η αντίσταση στον Τραμπ σήμερα στις ΗΠΑ είναι η «επιστροφή στην κανονικότητα», θυμάμαι την περίοδο του COVID και το σύνθημα «δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα γιατί το πρόβλημα είναι η κανονικότητα». Δεν έχει σημειωθεί πρόοδος;
–Έχεις δίκιο, υπάρχει μια απήχηση στις αντιδράσεις κατά του Covid. Έχεις επίσης δίκιο ότι η «κανονικότητα» είναι ένα ζήτημα, εκτός φυσικά από τον ίδιο τον Τραμπ. Αλλά πρέπει να επισημάνω κάτι: η αντίσταση στον Τραμπ που αναπτύσσεται κατά την «επιστροφή στην κανονικότητα» δεν αντιπροσωπεύει όλες τις αντιστάσεις. Είναι ωστόσο, γενικά, η πιο ορατή αντίσταση και προέρχεται από την επίσημη Αριστερά. Δυστυχώς, μέχρι στιγμής δεν έχουμε καταφέρει να οικοδομήσουμε μια ριζοσπαστική αντίσταση που να είναι ορατή και μαζική, μια αντίσταση που δεν θα είναι προσανατολισμένη στην «κανονικότητα».
-Ένας φίλος μου επεσήμανε ότι τα κοινά στα ισπανικά είναι μια υπέροχη λέξη επειδή διατηρεί τα πρώτα γράμματα της λέξης κομμουνισμός αλλά εξαλείφει τον «ισμό», και οι «ισμοί», όπως γνωρίζουμε, έχουν γίνει πρόβλημα. Συμφωνείς;
–Απολύτως. Από την μία πλευρά, είναι πάντα απαραίτητο να επανεξετάσουμε τι είναι ο κομμουνισμός σήμερα και σε κάθε εποχή. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με την ιδέα του κομμουνισμού που είχαν μεγάλοι αγωνιστές όπως ο Λένιν ή ο Μάο. Πρέπει να το εφεύρουμε σήμερα, αλλά και αύριο. Και όπως είπα προηγουμένως, η σκέψη των κοινών ως εννοιολογική βάση για την ανάπτυξη μιας νέας εικόνας του κομμουνισμού μου φαίνεται να είναι ένας εξαιρετικός τρόπος, ο οποίος ξεπερνά τη διχοτόμηση δημόσιου/ιδιωτικού. Και επίσης κεφάλαιο ή κράτος, ή κεφάλαιο εναντίον κράτους. Τα κοινά μας δίνουν μια εικόνα, αν και ελλιπή, του κομμουνισμού. Ένα θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούμε να οικοδομήσουμε τη σημερινή ιδέα του κομμουνισμού. Έτσι, το παιχνίδι με το λεξιλόγιο και τις λέξεις μου φαίνεται ένας πολύ καλός υπαινιγμός για το τι μπορούμε να κάνουμε.
-Πως μπορούμε να δημιουργήσουμε μια εννοιολογική βάση πάνω στην οποία θα αναπτύξουμε μια νέα και ευρύτερη ιδέα της δημοκρατίας;
–Για μένα, όταν μιλάμε για τα κοινά, είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε το πως θα τα διαχειριστούμε. Τα δημοκρατικά συστήματα πρέπει να εφευρεθούν, για να μοιράζεται ο φυσικός και κοινωνικός πλούτος με δίκαιο και βιώσιμο τρόπο. Οπότε, ναι, μια νέα δημοκρατία πρέπει να συνοδεύει τα κοινά: είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Πηγή: https://www.elsaltodiario.com/pensamiento/michael–hardt–explica–concepto–comun–bienes–comunes
