Ο Τζαφάρ Παναχί ανήκει αδιαμφισβήτητα στους σπουδαίους σκηνοθέτες του ιρανικού σινεμά. Ανατρέχουμε σε μία ταινία του 2013. Ο λόγος για το “Closed Curtain” που τιμήθηκε με Αργυρή Άρκτο Σεναρίου στο 63ο Φεστιβάλ του Βερολίνου. Όπως και με τη φετινή Χρυσή Άρκτο του Μοχάμεντ Ρασούλοφ (There is no Evil), ο σκηνοθέτης έλαμψε διά της απουσίας του, καθώς το σκληρό καθεστώς του Ιράν δεν αφήνει κανένα περιθώριο ευελιξίας στους καλλιτέχνες. Εν πολλοίς αυτή είναι κι η υπόθεση του σπουδαίου φιλμ που ξαναείδαμε πρόσφατα.
Γράφει ο Μίλτος Τόσκας
Ένα υπέροχο σπίτι με θέα στη θάλασσα. Μία καγκελόπορτα κλείνει. Μοιάζει να σφραγίζεται. Ακολουθούν τα παράθυρα. Σιγά σιγά κλείνουν κι οι κουρτίνες από το ισόγειο μέχρι τη σοφίτα. Από πάνω τους έρχεται ένα μαύρο πανί. Το φως κρύβεται. Μοιάζει σαν να πέφτει η αυλαία στο Θέατρο. Τι θα μας δείξει ο δημιουργός, τι κρύβεται άραγε στα παρασκήνια; Στο κεντρικό φόντο ένας συγγραφέας, άνθρωπος του πολιτισμού κι αυτός, πασχίζει να ολοκληρώσει το έργο του. Μοναδικός του συμπαραστάτης, ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, ο πιστός του σκύλος.
Κι όμως αυτό που θα φάνταζε ως παράδεισος για τον καθένα μας, παρουσιάζεται ως φυλακή της ψυχής. Ανεβαίνει, κατεβαίνει, κάνει δουλειές. Κινείται σπασμωδικά. Η μοναξιά του τρώει το σαράκι αργά. Ξαφνικά δύο νέοι άνθρωποι εισέρχονται στην οικεία του. Άγνωστο το πως. Αιφνιδιάζεται. Οι αρχές φτάνουν μέχρι την πόρτα. Ο ίδιος κάνει το χρέος του. Η νεαρή κοπέλα μένει μαζί του. Κανείς δε γνωρίζει για πόσο. Του δίνει όμως την ευκαιρία να αλληλεπιδράσει με κάποιον όλο αυτό το διάστημα. Αν στο “Taxi” είχαμε ένα μωσαϊκό της κοινωνίας της Τεχεράνης, εδώ έχουμε μία καταβύθιση στα άδυτα του “εγκλωβισμένου”.
Ο μαθητής του Άμπας Κιαροστάμι (“Μέσα στους Ελαιώνες”), αφιερώνει μεγάλο μέρος του έργου του στον παράγοντα ΓΥΝΑΙΚΑ. Η θέση της στο θεοκρατικό μοντέλο γνωστή. Ο ίδιος της δίνει μία επαναστατική χροιά, μία δυνατή φωνή να ακουστεί. Από τον “Κύκλο” στο “Οffside” και συνεχίζει … Με αληθινό σεβασμό, με διάθεση κατανόησης, με ειλικρινή αντίληψη περί ισότητας. Για κακή του τύχη γεννήθηκε στον λάθος τόπο. Ποτέ μου όμως δεν το έβαλε κάτω. Σιωπηλά βιώνει τον πόνο της εικοσαετούς απαγόρευσης εξόδου από την πατρίδα και ανά διαστήματα μας στέλνει τα μηνύματά του.
Πρόκειται για μία εσωτερική καταβύθιση. Μόνο αν παλέψεις, πονέσεις, αντιδράσεις θα φτάσεις εκεί που πρέπει. Κανένας δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα και καμία διαδρομή δεν είναι δίχως αγκάθια. Ίσως μάλιστα να είναι πιο δύσκολο όταν ο πειρασμός της θάλασσας είναι μόλις λίγα μέτρα μπροστά σου. Άλλοτε νιώθεις πως σε καλεί με τις σειρήνες να σου σιγοτραγουδούν κι άλλοτε πως σε τιμωρεί με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο. Δίκοπο μαχαίρι. Έρχεται όμως κάποιος να σε “ξεκλειδώσει”, να σε αναστήσει, να σου βρει τη λύση και να σου δώσει τη δύναμη να συνεχίσεις.
Το έργο του Παναχί είναι διαφορετικό από του έτερου σύγχρονου μεγάλου σκηνοθέτη του Ιράν, Ασγάρ Φαραντί. Εδώ μαζί με τον πρωταγωνιστή Καμπουζιά Παρτοβί φτιάχνουν μία μελαγχολική ακτινογραφία ενός “αντιφρονούντα” στη χώρα της Μέσης Ανατολής. Προσπαθεί να μην τρελαθεί με όλα όσα βιώνει και φαντάζουν για τον περίγυρο απόλυτα φυσιολογικά. Γνωρίζει βαθιά μέσα του όμως πως έχει ένα ηθικό χρέος προς τους συμπατριώτες και τον εαυτό του να δημιουργήσει με όσα μέσα έχει. Για το πριν, το παρόν και το μέλλον.