Αποτελεί μέγιστο παγκόσμιο κακό που αυξάνει δυστοπικά, όπως φαίνεται και από την εξέλιξη των εννοιών που το δηλώνουν: πρώτα «υπερθέρμανση», μετά «κλιματική κρίση» και τελευταία «κλιματική κατάρρευση», γι’ αυτό και απαιτείται σωστή αιτιακή εξέταση. Η προσφυγή όμως στον όρο «ανθρωπόκαινος εποχή» είναι πολύ γενικόλογη και αποπροσανατολιστική.
Το ίδιο ισχύει και με έναν αυτόνομο οικοκεντρισμό μιας βαθιάς οικολογίας, όπου π.χ. «η κοινωνική δικαιοσύνη είναι δυνατή μόνο σε ένα πλαίσιο οικολογικής δικαιοσύνης». Με άλλα λόγια ο ισχυρισμός ότι «δεν υπάρχει δικαιοσύνη για τους ανθρώπους σε έναν νεκρό πλανήτη» αποτελεί στρεψοδικία και είναι παραπλανητικός, επειδή βάζει το κάρο μπροστά από τα άλογα!
Η αλήθεια βρίσκεται στην αιτιακή αντιστροφή, όπου το «ολέθριο» εκμεταλλευτικό κοινωνικοπαραγωγικό μοντέλο είναι η συνεχιζόμενη αιτία για έναν πιθανόν νεκρό πλανήτη (βλ. π.χ. «Εφημερίδα των Συντακτών», «Το ολέθριο μοντέλο» 11/9/2021). Βέβαια οι ρυπάνσεις της «Γαίας», για να χρησιμοποιήσουμε τον αρχαιοελληνικό όρο του Τζέιμς Λάβλοκ, είναι πάμπολλες και όχι μόνον οι άμεσα συνδεόμενες με τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, την υπερθέρμανση και με τα ντόμινο που αυτή προκαλεί.
Πηγή του Κακού είναι το ολέθριο μοντέλο, δηλαδή ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός που δεν μπορεί ούτε θέλει όχι να επιβραδύνει, αλλά ούτε να μην επιταχύνει συνεχώς την κερδοσκοπία του. Παράλληλα με αυτήν, όμως, εξελίσσεται ο ζόφος της Γαίας και των ανθρώπων. Το ολέθριο μοντέλο δεν υφίσταται κανέναν έλεγχο, ούτε του επιβάλλεται ποινή, απλούστατα γιατί έτσι οργανώνει τις χώρες και τα κράτη, είτε αυτά είναι δημοκρατικά είτε ολοκληρωτικά είτε μεταδημοκρατικά, όπως συμβαίνει στη χώρα μας.
Τελικά οι οικολογικοί κίνδυνοι μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ένα κοινωνικιστικό πλαίσιο ελέγχου, και όχι από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και τους πολιτικούς υπηρέτες τους, μέσα από θεσμικά κατοχυρωμένες και απρόσβλητες τοπικές λαϊκές επιτροπές, όπου θα οργανώνεται η κάθε είδους παραγωγή (αγροτική, βιομηχανική κ.λπ.). Ετσι προφυλάσσεται η Γαία και ταυτόχρονα αποβάλλει κάθε «ανιμιστική» διάσταση που ενίοτε λαμβάνει.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θεωρήσεις του αείμνηστου φιλοσόφου και ανθρωπολόγου Μπρούνο Λατούρ π.χ. στο δοκίμιο πολιτικού προσανατολισμού με τίτλο «Πού θα προσγειωθούμε; Δοκίμιο πολιτικού προσανατολισμού στο νέο κλιματικό καθεστώς» (εκδόσεις Πόλις, 2019), όπου παραθέτει και αναλύει τις πολύπλευρες σκέψεις και απόψεις του για τις μεγάλες διακρίσεις που δεν λάβαμε ώς τώρα υπόψη.
Ετσι π.χ. άλλη είναι η σημασία της γης ως υδρογείου ή πλανήτη και άλλη ως «επίγειου» που αφορά όλα τα γήινα όντα, από τα βακτήρια έως τους ανθρώπους, στην αναπόδραστη συγκατοίκηση και αλληλεπίδρασή τους. Σύμφωνα με τον ίδιο, το «επίγειο» πρέπει να λάβει τη θέση που του αξίζει. Ακόμα και έννοιες όπως ρεαλισμός, αντικειμενικός, ορθολογικός πρέπει πλέον να στραφούν από τον ορίζοντα του «πλανητικού» σε αυτόν του «επίγειου».
Η έννοια της «Φύσης», όπως λέει, εμπεριέχει σύγχυση από την οποία πρέπει να ξεφύγουμε. Το επίγειο είναι ήδη ένας δράστης και αυτός πρέπει πλέον να ορίζει τη Φύση και να κατευθύνει τους θεσμούς και την πολιτική. Οσον αφορά το σημερινό κυρίαρχο κοινωνικοπαραγωγικό μοντέλο το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στην «προσγείωση» είναι τόσο σοβαρό ώστε, όπως δηλώνει ο Λατούρ, «παραλύουμε στο ερώτημα πώς να αντικαταστήσουμε τον καπιταλισμό με κάποιο άλλο καθεστώς», ενώ αλλού επίσης τονίζει ότι το πρόβλημα αυτό είναι σημαντικότερο από το «εάν ανήκουμε στη Δεξιά ή την Αριστερά».
Θεωρούμε ότι ο πολιτισμικός στοχασμός του Λατούρ χρειάζεται σύνδεση με τη μεγάλη παράδοση της Αριστεράς, ώστε να μη μένει αποτελεσματικά μετέωρος. Ως μικρό παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το εδώ και 30 χρόνια έργο του Νορμπέρτο Μπόμπιο «Δεξιά και Αριστερά» (εκδόσεις Πόλις, 2013). Εδώ νομίζω ότι βρίσκονται η ατέλεια και το ανολοκλήρωτο του στοχασμού του Λατούρ. Η αντίθεση Αριστεράς-Δεξιάς θα υπάρχει όσο υπάρχει κοινωνική αδικία και η ενσυναίσθηση αποτελεί προνόμιο της Αριστεράς που μπορεί έτσι να συμπεριλάβει κάθε ζωή που ενοικεί στη «Γαία».
Ο αντικαπιταλισμός της Αριστεράς δεν χρειάζεται να αντικατασταθεί, αρκεί να προσαρμοστεί με τις άλλες πτυχές που περιγράφει ο Λατούρ με αξιοσημείωτη οξυδέρκεια. Δεν θα ήθελε ούτε και θα μπορούσε η φιλοκαπιταλιστική Δεξιά να το κάνει αυτό για να αντιμετωπίσει, στον βαθμό που μπορεί βέβαια, το «νέο κλιματικό καθεστώς», όπως φαίνεται καθαρά από τους αρνητές του τελευταίου (π.χ. Τραμπ κ.ά.). Η σημερινή άγρια κερδοσκοπική κεφαλαιοκρατία δεν μπορεί να τιθασεύσει το αυξανόμενο «αποτύπωμα άνθρακα» στη Γαία (ορυκτά καύσιμα κ.λπ.).
Η ένσταση εδώ ότι ο καπιταλισμός ήδη επενδύει σε οικολογικά φιλικές μορφές ενέργειας (π.χ. αιολική, ηλιακή) αναιρείται λόγω των αποτελεσμάτων του καταναλωτισμού που πάντα τη συνοδεύει. Αυτά κατά κανόνα ακυρώνουν σε πολλούς τομείς αυτή τη δήθεν φιλική της συμπεριφορά. Επίσης π.χ. συνεχίζει και εντείνει τη «βρόμικη» εργοστασιακή παραγωγή με χρήση ορυκτών καυσίμων για την κατασκευή υλικών που χρησιμοποιεί η παραγωγή «καθαρής» ενέργειας (πχ. ανεμογεννήτριες, ηλιακοί συλλέκτες, ηλεκτρικά αυτοκίνητα κ.λπ.). Το ισοζύγιο προς το παρόν είναι αρνητικό για τη «Γαία».
Ο αντικαπιταλισμός αποτελεί αμυντικό και θεραπευτικό μονόδρομο και τότε μικρή σημασία έχει αν θα χρησιμοποιούμε τον όρο «πλανητικό» ή «επίγειο». Η καταστροφή βρίσκεται ante portas. Το βέβαιο είναι ότι η Δεξιά πάντα συνεχίζει να ονειρεύεται αποκλειστικά και μόνο κέρδη.
* Δρας Φιλοσοφίας, φυσικός
πηγή: www.efsyn.gr/
