O 85χρονος Ρόμαν Πολάνσκι επέστρεψε στην μεγάλη οθόνη και ταξιδεύει στη Γαλλία του 1894 για μας διηγηθεί από τη δική του σκοπιά την περιβόητη ιστορία Αλφρέντ Ντρεϊφούς. Μετά τον “Πιανίστα” και το “‘Ολιβερ Τουϊστ” θα λέγαμε πως αυτό το έργο ολοκληρώνει την τριλογία που αφορά έμμεσα τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Αργυρός Λέοντας στη Βενετία, Καλύτερη Σκηνοθεσία και Διασκευασμένο Σενάριο (βασίζεται στο μυθιστόρημα, An officer and a spy του Ρόμπερτ Χάρις) στα Σεζάρ, σε μία τελετή που συνοδεύτηκε από μεγάλη ένταση και την αποχώρηση της εξοργισμένης Αντέλ Ενέλ.
Γράφει ο Μίλτος Τόσκας
Η ταινία έχει ως χρονική της αφετηρία το γεγονός. Η στιγμή της καταδίκης του λοχαγού μπροστά στο άγημα και το φανατισμένο πλήθος που ζητάει το κεφάλι του.-“Θάνατος στον Εβραίο. -“Καθαιρούν έναν αθώο. Είμαι αθώος, είμαι αθώος”. Η τιμωρία του; Iσόβια καταδίκη στο νησί του Διαβόλου. Μία μικρή κουκκίδα στον χάρτη που δε θα έχει κανέναν να μιλήσει. Στα υψηλά κλιμάκια άπαντες γνωρίζουν πως τον καταδικάζουν άδικα. Ένας αποδιοπομπαίος τράγος. Έχουμε τη συγκάλυψη ενός σκανδάλου, με τον δούρειο ίππο να παραμένει εντός των τειχών. “Οι Ρωμαίοι έριχναν τους Χριστιανούς στα λιοντάρια, εμείς τους Εβραίους … Προοδεύουμε”!
Εμείς ακολουθούμε τη διαδρομή του Πικάρ, ενός αξιωματικού με μεγάλη αυτοπεποίθηση. Ο Σαντέρ δεν μπορεί να ηγηθεί πια. Έχει μία νέα πρόκληση να αντιμετωπίσει. Είναι αποφασισμένος να πορευτεί με γνώμονα την ηθική. Αντιλαμβάνεται τον εκφυλισμό των αξιών κι είναι αποφασισμένος να φτάσει στο πρόσωπο του “εσωτερικού” εχθρού. Όταν ολοκληρώσει την έρευνά του θα καταφύγει στους ανωτέρους του. Μάταιος κόπος. Η διαφθορά στα ανώτερα κλιμάκια του στρατού χτυπάει κόκκινο. Τι πας και σκαλίζεις; Δεν αναγνωρίζει πια τη Γαλλία. “H στρατιωτική δικαιοσύνη έχει τόση σχέση με την δικαιοσύνη, όσο η στρατιωτική μπάντα με την μουσική”. Στην υπηρεσία του κράτους φυσικά τα ΜΜΕ. Διαδραματίζουν κι αυτά σημαντικό ρόλο.
Ένα στοιχείο που καθίσταται σαφές είναι ο αντισημιτισμός. Το μίσος για τους Εβραίους. Φτάνω λίγο μακρύτερα μελετώντας αυτό το διάστημα το βιβλίο, “Υποτροπή 1938” του Michael Foessel. Οι Εβραίοι είναι το εύκολο θύμα. Είναι άνθρωποι προκομμένοι, εργατικοί. Ελέγχουν όμως μεγάλο μέρος της οικονομίας. Πώς θα τεθούν εκτός πεδίου; Κατασκευάζεται η περίφημη ιδεολογία περί Άριας φυλής, που χρησιμοποιείται για την φρικαλέα εξόντωσή τους. Η μάζα πέφτει στην παγίδα και διψάει για αίμα. “Αθώοι είναι οι γάτες, τα πρόβατα, οι Εβραίοι”. Ακριβώς με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζονται. Σήμερα μία παρόμοια κατάσταση μοιάζει να αναβιώνει και τα εθνικιστικά κινήματα δυναμώνουν.
Μέσω αυτής της ιστορίας όμως εκτός από το κοινωνικοπολιτική χροιά, ο ίδιος ο Πολάνσκι αναζητεί και την προσωπική λύτρωση. Θέλει να φωνάξει κι ο ίδιος πως είναι αθώος. Πως έχει πέσει θύμα πλεκτάνης. Θυμίζουμε, ότι κατηγορείται για ασέλγεια, σεξουαλική παρενόχληση και βιασμό σε ανήλικο το 1978. Σε ένα χαρακτηριστικό σημείο ακούγεται: “Δεν έχει να κάνει μόνο με τη ζωή μου, αλλά και με την τιμή μου”. Κάποιοι δε θα τον συγχωρέσουν ποτέ. Έχουν επιλέξει πλευρά. Ο ίδιος προσμένει όμως ότι δικαίωση θα έρθει ακόμα κι αν αργήσει, όπως με τον Ντρεϊφούς. Θα βρεθεί άραγε ένας Εμίλ Ζολά, να τον υπερασπιστεί με ένα αντίστοιχο “Κατηγορώ”;
Μεγάλος πρωταγωνιστής ο Ζαν Ντιζαρντέν. Χτίζει τη δική του “πλάνη” κόντρα σε ένα καλοστημένο σύστημα εξουσίας και φτάνει μέχρι το τέλος, κάνοντας το αδύνατο … πραγματικότητα. Εξαιρετική φωτογραφία που ζωντανεύει την εποχή, βραβευμένα τα κουστούμια κι η ενδυμασία που βοηθούν στην πιστή αναπαράσταση. Σημασία έχει η επικοινωνία (από εκείνα τα χρόνια ακόμα) κι όχι η ουσία. Δεν υπάρχουν περιθώρια για συναισθηματισμούς κι ανθρωπιστικές προσεγγίσεις. Σπουδαίο έργο που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε θεατή να βγάλει τα συμπεράσματά και να λάβει τις απαντήσεις του. Για το τότε και κυρίως το τώρα.