Συνέτυχα προ τετραμήνου σε συντροφιά με ζεύγος ελληνολατρών βρετανών τουριστών οι οποίοι πηγαινοέρχονται στη χώρα μας τα τελευταία σαράντα χρόνια. Πλατάγιζαν ηδονικά συνέχεια στη γλώσσα τη λέξη φιλοξενία, κι ό,τι μόνο εντός των γεωγραφικών μας ορίων την συναντούν. Η εντύπωσή τους αυτή μάλιστα έμεινε απαράλλαχτη στο πέρασμα του χρόνου. Αν και οι προσπάθειές τους να δώσουν περιεχόμενο στη λέξη ήταν επισφαλείς, ένοιωσα κολακευμένος καθώς, ξένοι, ανακάλυπταν στη χώρα μου αυτό που εσχάτως δεν συναντάμε ως αυτόχθονες.
Έκανα τότε δεύτερες σκέψεις, παρηγορητικές, αναλογιζόμενος ότι τα πράγματα πρέπει να είναι πολύ πιο άσχημα στην δική τους πατρίδα όπου και η ευγένεια την οποία υπαγορεύουν οι τουριστικές υποχρεώσεις, δεν είναι η προσήκουσα. Όμως, με τους φασίστες μαχαιροβγάλτες να παραμονεύουν στα παραδρόμια της Ομόνοιας σκεφτόμουν κατόπιν αν οι δυο αυτοί τουρίστες ταξιδεύουν στην Ελλάδα ή στην Ελλάδα που υπάρχει μόνο στο μυαλό τους. Κι αν η φιλοξενία είναι μια συμπεριφορά που αξίζει να την υμνείς, γιατί τότε δεν ψέγουν την πατρίδα τους στην οποία δε υπάρχει, γιατί, εν ολίγοις, δεν νοιώθουν ξένοι εκεί. Κοινός τόπος πάντως είναι ότι αν εισπράττεις φιλοξενία νοιώθεις περισσότερο φίλος παρά ξένος. Διότι, κι αυτό το ξέρουμε από τα ομηρικά χρόνια η ταυτότητα του ξένου αφήνει έγκαυμα ακόμη και στο πέτο πόσο μάλλον στην σάρκα. Κανένας άνθρωπος δεν γεννήθηκε ξένος. Μεταμορφώνεται σε ξένο μόλις αφήσει το σπίτι του. Ο Οδυσσέας στο νησί του Κύκλωπα είναι ξένος. Για τον τερατόμορφο μονόφθαλμο ο ούτις είναι εισβολέας στον παράδεισό του. Ακόμη και στο νησί του, την Ιθάκη, φτάνει ενδυόμενος την ιδιότητα του ξένου. Σε όλο το δεκαετές ταξίδι του, όπως μας αφηγείται η Μούσα, δεν βρίσκει φιλοξενία παρά στο νησί της Ναυσικάς, άντε και στον Αίολο.
Οι σκέψεις αυτές πήραν να απλώνονται περισσότερο με την ανάγνωση ενός βιβλίου και δύο απανωτών γεγονότων που, μετά κόπων, ανέδειξε η ειδησεογραφία. Το βιβλίο είναι του καθηγητή Δημήτρη Μαρωνίτη, «Έπος και Δράμα: από το χθες στο αύριο» (εκδ. Άγρα, 2014).Τα γεγονότα είναι η φιλοξενία που έτυχαν θαλασσοδαρμένοι μετανάστες στην Τήλο και την Ικαρία.
Ο Μαρωνίτης λέει ότι το λεξιλόγιό μας είναι πλουσιότατο από τον Όμηρο σε παράγωγα και σύνθετα του ξένος: ξείνος, ξενίη, ξεινοσύνη, ξεινίζω, ξεινοδόκος και μάλιστα ότι πολλαπλασιάζονται μέχρι τα ελληνορωμαϊκά χρόνια ως ουσιαστικά, επίθετα και ρήματα: ξενοβόρος, ξενοδάικτος, ξενοδίκης, ξενοδοχέω, ξενοπρεπής, ξεναγώ, ξεναγός, ξενηλασία, ξενισμός, ξενιτεύω. Αλλά «και ως δεύτερο συνθετικό: δορύξενος, πρόξενος, ιδιόξενος πάει να πει «πλούσιο και φιλόξενο το λεξιλόγιο στην ελληνική αρχαιότητα». Κάνει επίσης εκτενή αναφορά, ο Μαρωνίτης, στην έννοια του ικέτη και ανιχνεύει παραδείγματα ικεσίας στον Όμηρο και την Τραγωδία.
Στον οποιοδήποτε ικέτη, παρατηρώ, δεν υπάρχει αναφορά της ξενικής του καταγωγής. Ο ικέτης είναι τέτοιος από όπου κι αν προέρχεται. Ο Πρίαμος, για παράδειγμα, είναι στον τόπο του αλλά ξένος στην σκηνή του Αχιλλέα, στα πόδια του οποίου προσπέφτει για να πάρει το νεκρό σώμα του Έκτορα προκειμένου να το θάψει. Σκεφτείτε πώς θα ακούγαμε σε μια μετα-ομηρική διήγηση, τον λόγο κάποιου ήρωα που θα διαμαρτύρονταν για τους Τρώες πρόσφυγες οι οποίοι, κατά τον μύθο ήρθαν και έστησαν την αρχαία πόλη Αίνεια, λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη, πριν κατευθυνθούν προς την ιταλική χερσόνησο. Θα πουν, όσοι δεν θέλουν να δουν ή να δεχτούν τις αναλογίες, είναι Τροία η Συρία, το Αφγανιστάν, η Λιβύη και η Αίγυπτος; «Σάμπως εμείς φέρνουμε του ξανθομάλλη Αχιλλέα;» θα ανταπαντούσα. Αλλά δεν σηκώνει αστεία το ζήτημα. Είναι σίγουρο όμως, ότι εμείς αμέσως ή εμμέσως έχουμε εκστρατεύσει εναντίον τους, δηώσαμε ως δυτικοί την γη τους και την οικονομία τους, τους μετατρέψαμε σε πεδία βολής ή τους βάλαμε φυτίλια να αλληλοσφάζονται με τα θανατηφόρα όπλα μας. Οι άνθρωποι που φτάνουν στο πρόθυρό μας με σαπιοκάραβα ακατάλληλα ακόμη και για ψάρεμα γοβιών στα ρηχά, είναι γεμάτα ικέτες και όχι μετανάστες. Είναι ικέτες και για αυτό δεν είναι λαθραίοι.
Κάνοντας η σκέψη μου απανωτά τραμπαλίσματα από περιεχόμενο των λέξεων στα γεγονότα προσπάθησα να καταλάβω τι κάνει φιλόξενους άραγε τους ανθρώπους στην Ικαρία και την Τήλο και μαχαιροβγάλτες στο Μετς. Ποιά έκταση χωρίζει την φιλοξενία των απεγνωσμένων από αυτήν – και πόσο ανάλογη είναι- που βρίσκουν οι βρετανοί τουρίστες. Και θυμήθηκα εκείνο το παλιό σχήμα ότι η χώρα μας είναι μεταξύ Ανατολής και Δύσης με τα πόδια σε διατολή, και είδα από τη μια πεινασμένους να αγκαλιάζουν ως ικέτες πια και όχι ως μετανάστες το ένα μας πόδι ενώ στο άλλο οι δυτικοί με το ένας χέρι μας αφήνουν το αντίτιμο για λαδερά φασολάκια και με το άλλο μας τα παίρνουν ως έμποροι όπλων. Στην Ικαρία και την Τήλο σκέφτομαι οι άνθρωποι έχουν καθαρό μυαλό κι αισθήματα που δεν έχουν μολυνθεί από τον φόβο. Η φιλοξενία τους δεν έχει καμιά ιδιοτέλεια και θα ‘πρεπε να επεκτείνουμε την επικράτεια της αντίληψής τους ως το Μεταξουργείο και την Μενεμένη. Έστω από ιστορική ματαιοδοξία ας σκεφτούμε ότι δεν είναι δα τιμητικό να μας κατατάξουν στο μέλλον ως την χώρα των Λαιστρηγόνων και όχι σαν το νησί της Ναυσικάς.
* Ο δημοσιογράφος του ρ/σ “Στο Κόκκινο 93,4” Απόστολος Λυκεσάς αρθρογραφεί καθημερινά στο alterthess.gr. Ακούστε ζωντανά στο “Κόκκινο 93,4” την εκπομπή “Ορθά- Κοφτά” με τον Απόστολο Λυκεσά Δευτέρα- Παρασκευή 11:00- 12:00.