Όταν, το 2003, ως απόφοιτη ΤΕΙ Κοινωνικής Εργασίας, αναζητούσα μεταπτυχιακό για να συνεχίσω τις σπουδές μου, αναγκάστηκα (λόγω του νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα που δεν επέτρεπε σε απόφοιτες/ους ΤΕΙ να κάνουν μεταπτυχιακό στα Πανεπιστήμια) να μεταβώ στο εξωτερικό σε ένα -είναι αλήθεια- πολύ καλό πανεπιστήμιο της Αγγλίας, στο οποίο με δέχθηκαν μετά από interview και βέβαια λόγω της βαθμολογίας.
Η βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου εντυπωσιακή, όπως και το campus, το επίπεδο σπουδών αρκετά υψηλό, όπου με έκπληξη διαπίστωσα πως τα εφόδια των απαξιωμένων ΤΕΙ αποδείχθηκαν υπεραρκετά στο μεταπτυχιακό στην μεθοδολογία έρευνας, σε σύγκριση με απόφοιτες/ους από πανεπιστήμια της Αγγλίας και άλλων χωρών. Μόνο που αντιμετώπισα ένα άλλο βασικό εμπόδιο: τα δίδακτρα… Αυτά για τα οποία οι φοιτητές/τριες από την Αγγλία, ήδη από τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσής τους, αναγκάζονται να πάρουν δάνειο από την Τράπεζα, που θα ξεχρεωθεί μετά από πολλά έτη, καθώς το κόστος των σπουδών (δίδακτρα, διαμονή σε campus ή σπίτια με υψηλά ενοίκια-συγγράμματα) είναι υψηλό μεν, αλλά διασφαλίζει πελάτες για τις τράπεζες με συνεχή ροή.
Υψηλά δίδακτρα λοιπόν, ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εξωτερικό -που εκτοξεύτηκαν ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια μετά το Brexit-, για τα οποία, αν δεν είχα την στήριξη του αδερφού μου Αναστάσιου (Τάσου) Τελώνη, δικηγόρου στην Πάτρα, δεν θα είχα καταφέρει να αποπληρώσω ,και βέβαια ούτε να κάνω μεταπτυχιακές σπουδές. Θέμα ατομικό, ικανοτήτων και προσωπικής δουλειάς λοιπόν τα μεταπτυχιακά; Για να είμαστε ειλικρινείς, στην δική μου περίπτωση, όπως και για την πλειοψηφία πιστεύω, είναι ένας συνδυασμός τύχης, ή για να το πω καλύτερα, είναι θέμα κοινωνικής τάξης που μου επέτρεψε να συνεχίσω τις σπουδές, όπως και από τύχη δεν βρίσκομαι την στιγμή αυτή σε κάποια βάρκα ως προσφύγισσα στο Αιγαίο να απειλείται η ζωή μου.
Το κείμενο λοιπόν που θα διαβάσετε στη συνέχεια είναι αφ’ ενός ένα δημόσιο ευχαριστώ στη μνήμη του αδερφού μου Τάσου Τελώνη, που με στήριξε στα χρόνια των μεταπτυχιακών μου σπουδών και πέθανε ξαφνικά στις 13/5/2022. Επιλέγω επίσης να γράψω αυτό το κείμενο με ένα βιωματικό και, ελπίζω, πολιτικό χαρακτήρα, σε μια στιγμή που πολλά και με πλήρη επιχειρηματολογία άρθρα έχουν δημοσιευτεί (βλ. ενδεικτικά στο τέλος του κειμένου σχετικά links).
Αφού ολοκλήρωσα λοιπόν το μεταπτυχιακό στην Αγγλία, συνέχισα για διδακτορικό δουλεύοντας πάντα παράλληλα για να πληρώνω αφ’ ενός τα υψηλά δίδακτρα αλλά και για να αποκτήσω επαγγελματική εμπειρία ως κοινωνική λειτουργός και διδάσκουσα (εξ. Συνεργάτιδα) στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Από το 2006 έως και σήμερα διδάσκω στα Δημόσια Πανεπιστήμια στην Ελλάδα, καθώς και σε Ευρώπη και Αμερική, ως προσκεκλημένη καθηγήτρια σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, έχοντας συνεπώς την εμπειρία των πανεπιστημίων με δίδακτρα, αλλά και των δημοσίων δωρεάν πανεπιστημίων του εξωτερικού (π.χ. στην Γερμανία).
Οι προσπάθειες στην Ελλάδα για την άλωση της Δημόσιας Δωρεάν Παιδείας κρατούν χρόνια. Όπως ίσως κάποιες/οι γνωρίζετε, το 2006 δόθηκε ένας μεγάλος αγώνας που κερδήθηκε ώστε να μην περάσει η κατάργηση του άρθρου 16.
Το 2013, με το «Σχέδιο Αθηνά» της κυβέρνησης της ΝΔ περί συγχωνεύσεων και καταργήσεων τμημάτων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, έκλεισε κυριολεκτικά -μαζί με άλλα τμήματα-, εν μία νυκτί και χωρίς κανένα σχεδιασμό, το τμήμα Κοινωνικής Εργασίας στην Πάτρα. Στις κινητοποιήσεις μας προς το Υπουργείο εκείνη την περίοδο, και μετά από ώρες παραμονής έξω από αυτό με την… συντροφιά των ΜΑΤ, εκπρόσωποι του Υπουργείου μας ρωτούσαν με κυνισμό «εσείς από την κοινωνική εργασία, τι ακριβώς πουλάτε στην αγορά;», υπονοώντας πως το «προϊόν» μας είναι η επιστήμη μας (βλ. εδώ).
Αν και αγωνιστήκαμε μαζί με φοιτήτριες/τες το 2013, αντιμετωπίζοντας πολλαπλές απειλές στους χώρους εργασίας μας, χάσαμε την μάχη αυτή, και το σχέδιο «Αθηνά» υλοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να χρειαστεί εκ νέου να αναζητήσω εργασία. Για την ιστορία, αργότερα, επί κυβέρνησης Σύριζα, το τμήμα Κοινωνικής Εργασίας στην Πάτρα επαναλειτούργησε, πλέον στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας (ΤΕΠΕΚΕ) του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ως διδάσκουσα εξωτερική συνεργάτιδα -ωρομίσθια, όπως μας αποκαλούσαν συχνά στην τριτοβάθμια-, όλα τα χρόνια η πραγματικότητα δεν εμπεριείχε μόνο ενθουσιασμό για την έρευνα και την διδασκαλία. Ήταν παράλληλα και μια πραγματικότητα με συνεχείς αλλαγές και προετοιμασία μαθημάτων ανά ακαδημαϊκό έτος, απόλυση τους καλοκαιρινούς μήνες και επαναπρόσληψη με το νέο ακαδημαϊκό έτος, χαμηλότατες αμοιβές, συνολικά επισφάλεια στην εργασία (κάτι που συνεχίζεται με αμείωτη ένταση σε εξωτερικούς/ες καθηγητές/τριες και ερευνητές/τριες και σήμερα στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση). Οι συνεχείς προσπάθειες για σύνδεση με άλλα πανεπιστήμια στο εξωτερικό, με τους/τις εξ. Συνεργάτες/τιδες να πληρώνουμε κυριολεκτικά από την τσέπη μας τα συνέδριά μας, έφερε αρκετές προτάσεις για «σίγουρη καριέρα» σε πανεπιστήμια με δίδακτρα. Για ποικίλους λόγους, αλλά και λόγω του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου στην Ελλάδα,παρέμεινα στη χώρα και εκλέχθηκα Επίκουρη Καθηγήτρια το 2017, στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας στο ΤΕΙ Αθήνας, ακριβώς στην μετάβασή του προς πανεπιστήμιο, το γνωστό πλέον ΠΑΔΑ.
Τους τελευταίους μήνες διαβάζουμε και ακούμε τις προθέσεις της κυβέρνησης για ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων. Η κυβέρνηση αξιοποιεί ένα συγκεκριμένο αφήγημα, μια δοκιμασμένη στρατηγική για το πώς, με δηλώσεις, και αφήνοντας να διαρρεύσουν πληροφορίες στο κοινό ,δοκιμάζεις τις αντιδράσεις, αφού παράλληλα έχεις υποβαθμίσει τις δημόσιου χαρακτήρα δομές.
Δοκιμασμένη η συνταγή…Σταδιακά υπονομεύεις τις δημόσιες δομές μειώνοντας την χρηματοδότηση, πράγμα που οδηγεί εκ των πραγμάτων σε μαρασμό και υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Παράλληλα αναδύονται ιδιωτικού τύπου δομές και ταυτόχρονα επιστρατεύονται επικοινωνιολόγοι και κανάλια για τη συνεχή προβολή των θέσεων της κυβέρνησης με ταυτόχρονη αρνητική κριτική και προπαγάνδα κατά των δημοσίων δομών.
Έτσι έγινε και την εποχή των μνημονίων για να πειστούμε πως «όλοι μαζί τα φάγαμε». Αντίστοιχη τακτική προωθήθηκε στην κοινωνική προστασία με την υποχρηματοδότηση επί δεκαετίες των Δημοσίων Κοινωνικών Υπηρεσιών. Η ίδια τακτική ακολουθείται για τα νοσοκομεία, με την προώθηση των ιδιωτικών κέντρων και νοσοκομείων. Την περίοδο αυτή μάλιστα προσπαθούν με ιδιαίτερη ένταση να προωθήσουν το νομοσχέδιο διάλυσης των δημοσίων δομών για την ψυχική υγεία και απεξάρτηση με πλήθος αντιδράσεων.
Το ίδιο επιχειρείται για την υποβάθμιση του Δημοσίου Πανεπιστημίου. Οι αντιδράσεις είναι πολλές, με κινητοποιήσεις, συλλογές υπογραφών, διαδηλώσεις και πλήθος άρθρων που αφ’ ενός διακεκριμένοι/ες νομικοί επιχειρηματολογούν για την αντισυνταγματικότητα του άρθρου 16[1] αφ’ ετέρου παρεμβαίνουν δημόσια (βλ. ενδεικτική λίστα στο τέλος του κειμένου).
Τα Δημόσια και Δωρεάν Πανεπιστήμια μας (ΔΔΠ -όχι κρατικά, αλλά Δημόσια καθώς προάγουν το Δημόσιο συμφέρον)- είναι πολύ υψηλού κύρους, και αρκετά από αυτά βρίσκονται με υψηλά ratings ανάμεσα στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Η υποτιθέμενη στήριξη του δημοσίου Πανεπιστημίου που επαγγέλλεται η κυβέρνηση αποδομείται στα στοιχεία που δίνει το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο (ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο), σε σχετικό δημοσίευμα στις 14/1/2024 (βλ. εδώ).
Αντίστοιχα, έρευνα από το Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας του ΑΠΘ αναδεικνύει τη χρόνια υποχρηματοδότηση του Δημοσίου Πανεπιστημίου. Για παράδειγμα, το 2021 η χρηματοδότηση είναι μειωμένη κατά 17.7% σε σχέση με το 2008 (!), αντίστοιχες μειώσεις σε διδακτικό προσωπικό (με αναλογία καθηγητών/τριων ανά φοιτητές/τριες να είναι στην Ελλάδα 1 καθηγητής/τρια προς 47 φοιτητές, όταν στην Ευρώπη ο αντίστοιχος μέσος όρος είναι 1/13), μεγάλη αύξηση των δαπανών των νοικοκυριών για τις σπουδές το 2019 σε σχέση με το 2012, τεράστια κέρδη των κολλεγίων και άλλα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο των ισχυρισμών της κυβέρνησης (βλ. εδώ).
Μέσα σε αυτό το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο, και παρά τις συνεχείς προσπάθειες επί σειρά ετών για υποβάθμιση του Δημοσίου Πανεπιστημίου, στα ΔΔΠ μας έχουμε πάνω από 270 δωρεάν μεταπτυχιακά, και έτσι πρέπει να είναι γιατί το Δικαίωμα στην Παιδεία είναι Κοινωνικό Δικαίωμα όπως είναι και το δικαίωμα στην υγεία, και δεν είναι ζήτημα ατομικής ευθύνης αλλά υποχρέωσης του κράτους να παρέχει κοινωνική προστασια στους/στις πολιτες του.
Αν πραγματικά η κυβέρνηση ενδιαφέρεται για το κόστος των οικογενειών για να περάσουν τα παιδιά τους στο Πανεπιστήμιο, ας καταργήσει την Ενιαία Βάση Εισαγωγής την οποία επέβαλε και όπου μόνο στις Πανελλαδικές του 2023 αποκλείστηκαν πάνω από 25.000 υποψήφιοι/ες (βλ. εδώ). .
Ας χρηματοδοτήσει η κυβέρνηση το Δημόσιο Σχολείο και τα Δημόσια Πανεπιστήμια, ας επενδύσει με άλλα λόγια στην Παιδεία και στους κατοίκους ετούτης της χώρας, αντί να προάγει τα κέρδη ιδιωτών. Ας ανοίξει η συζήτηση για το πως οι πανελλαδικές εξετάσεις θα είναι ένα δικαιότερο σύστημα που δεν θα αποκλείει τους μη έχοντες. Θέλουμε πραγματικά καλύτερο Πανεπιστήμιο; Φυσικά, δεν είμαστε ευχαριστημένες/οι έχουμε πολλά προβληματικά σημεία στα πανεπιστήμια μας. Ας επενδύσουμε όμως στην Παιδεία για την βελτίωση τους ως χώρα και όχι στην υποβάθμιση και ιδιωτικοποίηση.
Όταν σε παρουσιάσεις υποψηφίων διδακτόρων σε πανεπιστήμιο με δίδακτρα στην Αγγλία το 2005, ρωτήθηκε υποψήφιος διδάκτορας στις κοινωνικές επιστήμες από το κοινό για ποιο λόγο δεν διερευνά σε βάθος ένα από τα κοινωνικά προβλήματα της περιοχής, ο ίδιος απάντησε ευθαρσώς: «Δεν με χρηματοδοτεί ο χορηγός μου για να κάνω τέτοιες δύσκολες ερωτήσεις στον κόσμο».
Εμείς, ως κοινωνικές/οί λειτουργοί, ως ακαδημαϊκές/οί είμαστε εδώ για την κοινωνία, για τα καθαρά βλέμματα των φοιτητών/τριων μας που τους/τις καμαρώνουμε πώς ανθίζουν, πώς αναπτύσσονται στα αμφιθέατρα, στα Δημόσια Πανεπιστήμιά μας: εκεί που δεν είναι πελάτες μας τα παιδιά του κόσμου, εκεί που είμαστε σύμμαχοι για να προαγάγουμε την Δημοκρατία, εκεί που σεβόμαστε τον κόπο τους και αυτά τον δικό μας, συνομιλούμε, σκεπτόμαστε, ερευνούμε και παράγουμε γνώση ελεύθερα.
Ναι, θα μπορούσαμε να βγάζουμε χρήματα με δίδακτρα στα μεταπτυχιακά μας και την επίβλεψη διδακτορικών, όπως γίνεται σε άλλες χώρες που τόσο προωθούν τα στελέχη της κυβέρνησης. Ναι, θα μπορούσα να έχω σπόνσορες που θα μου «επιβάλουν», μέσω της χρηματοδότησης, τι είδους έρευνα θα κάνω για τα κοινωνικά προβλήματα, και τότε θα φιγουράραμε ως επιτυχημένες/οι επιχειρηματίες του πανεπιστημίου της αγοράς σε φυλλάδες και γκαλά. Μόνο που πλέον δεν θα ήταν, δεν θα είναι, ένα Ελεύθερο Πανεπιστήμιο.
Δεν έχουμε σπόνσορες ούτε ελεγκτές για το τι είδους έρευνα θα κάνουμε, ποια γνώση ζητά ή δεν επιθυμεί η «αγορά», για ποια θέματα θα μιλήσουμε και ποια θα μας απαγορεύσουν. Χρήματα πολλά δεν βγάζουμε, γιατί οι κυβερνήσεις μας «σπρώχνουν» να δημιουργούμε μεταπτυχιακά με δίδακτρα, να βρίσκουμε αμοιβές από προγράμματα αντί να επενδύουμε στην Διδασκαλία και στην Έρευνα που οι ίδιες οι κυβερνήσεις δεν χρηματοδοτούν. Επιμένουμε να παρέχουμε Δημόσια και Δωρεάν Παιδεία σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, να κάνουμε έρευνα στο Δημόσιο Δωρεάν Πανεπιστήμιο, γιατί η Παιδεία είναι Δικαίωμα είτε αρέσει στην εκάστοτε κυβέρνηση είτε όχι.
Τα Δημόσια Δωρεάν Πανεπιστήμια ανήκουν στον λαό, όχι στην κυβέρνηση και στους ιδιώτες. Τα τιμάμε και τα υπερασπιζόμαστε εμπράκτως, τιμάμε την κοινωνία και τα παιδιά της.
______
[1] Βλ. ενδεικτικά
- Η πανεπιστημιακή κοινότητα λέει «όχι» στα σχέδια Μητσοτάκη για ιδιωτικά ΑΕΙ https://www.documentonews.gr/article/h-panepistimiaki-koinotita-leei-oxi-sta-sxedia-mitsotaki-gia-idiotika-aei/
- Γιατί τέτοια πρεμούρα για ιδιωτικά πανεπιστήμια; https://www.news247.gr/gnomes/giati-tetoia-premoura-gia-idiotika-panepistimia/?fbclid=IwAR28KutBBR8zhrFIFDXnqVbHsi1X7D5uiwr9H1QoaXwpyW-3wE58y_Yog-k
- Ο Αββάς Σιεγιές και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια https://www.constitutionalism.gr/o-avvas-segies-gia-ta-idiotika-panepistimia/
* Η Δήμητρα-Δώρα Τελώνη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
