Επανέρχεται, σύμφωνα με τοπικά δημοσιεύματα, η απειλή του οβελίσκου, ο κίνδυνος να τοποθετηθεί ένας υπεροπτικός και κιτς όγκος στην είσοδο του Λιμανιού της Κέρκυρας. Και για το παρωχημένο γούστο των νοσταλγών ενός αυτοκρατορικού 19ου αιώνα τι να πούμε, έχουν μιλήσει και θα μιλήσουν ξανά άλλοι για τις νομικές, αισθητικές, πολεοδομικές, περιβαλλοντικές κ.ά. πλευρές της υπόθεσης, ενώ ένα γενικότερο ζήτημα είναι η ιδιωτικοποίηση της ανέγερσης μνημείων σε δημόσιους χώρους: Φαίνεται ότι στις μέρες μας όποιος έχει αρκετά λεφτά και σωστές διασυνδέσεις με ορισμένους (τους ίδιους πάντα) κύκλους, μπορεί να τοποθετήσει οτιδήποτε και οπουδήποτε, ανάλογα με τα προσωπικά του βίτσια, το πόσο φουσκωμένη είναι η ματαιοδοξία του κλπ. Αλλά και γι’ αυτό έχουν γράψει και θα ξαναγράψουν άλλοι. Εδώ, θέλω να μιλήσω μόνο για μια πολύ εκκεντρική και εντελώς στρεβλή «ερμηνεία» της ιστορίας, που απειλεί να αποχτήσει και υλική υπόσταση με αυτό τον τρόπο.
Όπως γράψαμε σ’ ένα προηγούμενο κείμενο (που δημοσιεύτηκε σε κερκυραϊκές ιστοσελίδες και αλλού), με αφορμή το πομπώδες σκεπτικό που είχε παρουσιαστεί για να στηρίξει, με προφανή ανισορροπία, τον θρυλικό πια οβελίσκο Φλαμπουριάρη, είναι πολύ συζητήσιμο το αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξακολουθούσε, στις αρχές του 18ου αιώνα, να αποτελεί σημαντική απειλή για την Ευρώπη.
Σε κάθε περίπτωση όμως δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιος ιστορικός που να αποδίδει στην απόκρουση των Οθωμανών από την Κέρκυρα την κοσμοϊστορική σημασία που της αποδίδει ο κ. Φλαμπουριάρης: «[…] η νίκη των Χριστιανών κάτω από τα τείχη της Κέρκυρας, οριοθετεί το τέλος της Οθωμανικής προέλασης στην Ευρώπη, την ανάπτυξη του κινήματος του Διαφωτισμού και τη γέννηση της σύγχρονης αστικής Δημοκρατίας». Είναι μάλιστα εντελώς παραπλανητική η άποψη του ιδίου ότι «Κάθε άλλη έκβαση των μαχών θα μετέτρεπε την Ευρώπη σε Οθωμανική Αυτοκρατορία», αφού η όποια οθωμανική απειλή για την κεντρική Ευρώπη είχε ήδη αποσοβηθεί οριστικά, πριν από τη λύση της πολιορκίας της Κέρκυρας, με τη συντριπτική ήττα των Οθωμανών από τους Αυστριακούς, στη μάχη του Πετροβαραντίν (5 Αυγούστου 1716).
Μάλιστα, η προσπάθεια των οθωμανών διοικητών να κρατήσουν μυστική από τα στρατεύματά τους την είδηση αυτής της πανωλεθρίας σχετίζεται με την αιφνίδια διακοπή της πολιορκίας και τη χαοτική και ασύντακτη αποχώρησή τους από το νησί (για μια σύνοψη των γεγονότων βλ. π.χ. Διονύσιος Χατζόπουλος, Ο τελευταίος βενετο-οθωμανικός πόλεμος (1714-1718), Εκδόσεις Παπαδήμα, 2002, σελ. 235-297, κυρίως σελ. 282-287).
Όταν λοιπόν ο ευγενής πλην καταναγκαστικός χορηγός επιμένει, ο ίδιος ή μέσω κάποιας πένας στην υπηρεσία του, στην ίδια πάντα αμετροέπεια («Η νίκη αυτή εορτάζεται ως νίκη κατά των Οθωμανών διότι εάν είχαμε ηττηθεί σήμερα ολόκληρη η Ευρώπη θα ήταν ένα οθωμανικό κράτος. Στη μνήμη λοιπόν αυτών που έχασαν τη ζωή τους για μια ελεύθερη χριστιανική Ευρώπη στήνεται ο οβελίσκος αυτός»), αποκαλύπτει, μέσα από μια αναχρονιστική θέαση της ιστορίας, τις σύγχρονες ισλαμοφοβικές και αντιμεταναστευτικές ανησυχίες του, που δεν θα είχαμε άδικο να τις τοποθετήσουμε σε συγκεκριμένο άκρο του πολιτικού φάσματος.
Ωστόσο, έχοντας στο νου ποικίλα νεομνημεία, ιδιωτικά ή ημι-ιδιωτικά ή και περίπου δημοτικά, διαπιστώνουμε μια ενδιαφέρουσα ειρωνεία που προκύπτει από την τοπογραφική αντιπαραβολή τους. Απέναντι από το Λιμάνι που πρόκειται να τιμηθεί με το αγλάισμα του κ. Φλαμπουριάρη βρίσκεται το Βίδο, και σ’ αυτό το νησάκι έχει στηθεί πριν καμιά δεκαριά χρόνια ένα άλλο μνημείο, με πρωτοβουλία του τότε δημάρχου Τρεπεκλή, για «την απελευθέρωση της Κέρκυρας», το 1799.
Από ποιους τυράννους απελευθερώθηκε εκείνη τη χρονιά η Κέρκυρα; Μα από τους Δημοκρατικούς Γάλλους! Και ποιοι ήταν οι απελευθερωτές; Όχι μόνο ο ρωσικός στόλος «υπό τις διαταγές του ναυάρχου Ουσακώβ» (όπως μας πληροφορεί η, πλαστική παρεμπιπτόντως, επιγραφή του μνημείου) αλλά και ο οθωμανικός στόλος υπό τις διαταγές του ναυάρχου Καδίρ μπέη (όπως παραλείπει να αναφέρει η ίδια επιγραφή).
Πράγματι, τόσο στην «απελευθέρωση» της Κέρκυρας όσο και στις λοιπές απελευθερωτικές ενέργειες στα υπόλοιπα νησιά, ο ρωσοτουρκικός στόλος επιχειρούσε ενωμένος. Υπάρχει μάλιστα κι ένα ακόμα μνημείο, που αυτό στήθηκε με ρωσική κυρίως πρωτοβουλία το 2002, έξω από το Νέο Φρούριο, «προς τιμήν [του] μεγάλου Ρώσου ναυάρχου Φιόντορ Ουσακώφ», το οποίο αποσιωπά κι αυτό την οθωμανική συνεργία.
Αν όμως βάλουμε όλα αυτά τα μνημεία πλάι-πλάι και προσπαθήσουμε να τα συνδυάσουμε με τα ιστορικά γεγονότα, η ανάγνωση γίνεται κάπως μπερδεμένη. Οι Οθωμανοί αποκρούστηκαν το 1716, τελειωτικά κι οριστικά, στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν την Κέρκυρα (και παραλίγο όλη την Ευρώπη), όμως επέστρεψαν πριν περάσει ένας αιώνας, το 1799, τούτη τη φορά για να απελευθερώσουν την Κέρκυρα. Πολύ θολή γίνεται κι η εικόνα της «ελεύθερης χριστιανικής Ευρώπης», αφού εδώ βλέπουμε τον (χριστιανό και διόλου φιλελεύθερο) τσάρο να συμπολεμάει με τον (μουσουλμάνο και διόλου φιλελεύθερο) σουλτάνο, και με τις ευλογίες του (χριστιανού αλλά υπό μουσουλμανική εξουσία) πατριάρχη, εναντίον των άθεων και δημοκρατικών Γάλλων (μη-χριστιανών λοιπόν αλλά, όπως και να το κάνουμε διάολε, Ευρωπαίων).
Αφήνοντας την άλλη παραχάραξη για να επιστρέψουμε και πάλι σ’ αυτήν που επιχειρείται διά του οβελίσκου, θεωρείται άραγε ότι οι Κερκυραίοι, όλοι οι Κερκυραίοι, είναι τόσο χαζοί και τόσο άσχετοι από ιστορία ώστε αρκεί να τους κολακέψουν με απίθανες μεγαλοστομίες για να ζαλιστούν και να δεχτούν το οτιδήποτε; Όσοι σκέφτονται έτσι, ίσως να κρίνουν από παλαιότερες εποχές, π.χ. όταν οι άγγλοι αποικιοκράτες μοιράζανε, αντί για χάντρες και καθρεφτάκια, ηχηρούς και κούφιους τίτλους, χρησιμοποιώντας το περιβόητο Τάγμα των Αγίων Γεωργίου και Μιχαήλ – έχει μάλιστα επινοηθεί ο όρος ορναμενταλισμός για «την πρακτική του “στολίσματος” των νομιμόφρονων Επτανησίων με έναν νεόκοπο τίτλο. Όλοι οι αρμοστές χρησιμοποίησαν το τάγμα “τιμώντας” τους τιτλομανείς Επτανήσιους με το πρόθεμα “κόμης” ή “ιππότης” στο όνομά τους. Το 1841, μάλιστα, η απονομή των τίτλων είχε φτάσει σε σημείο που να προκαλεί σύγχυση, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να νομοθετήσει σχετικά, ώστε να ρυθμίσει τον τρόπο με τον οποίο ο τίτλος “κόμης” μπορούσε να αποκτηθεί και να κληροδοτηθεί, και ζητούσε από όσους χρησιμοποιούσαν τον τίτλο να το αποδείξουν εγγράφως στις αρχές» (Σάκης Γκέκας, Ξενοκρατία: Οικονομία, κοινωνία και κράτος στα Επτάνησα (1815-1964), ΕΑΠ, 2021). Όμως, όπως υπονοεί το προηγούμενο απόσπασμα με τον κομψό όρο «νομιμόφρονες», δεν ήταν όλος ο κόσμος, όλοι οι Επτανήσιοι, τόσο βολικοί και συνεργάσιμοι, αρνούμαι λοιπόν κι εγώ να πιστέψω ότι και σήμερα οι περισσότεροι Κερκυραίοι είναι τόσο κορόιδα.
Κι επειδή η ψυχαναγκαστική εμμονή για φύτεμα κραυγαλέων μνημείων από κενοδοξία και ιδιοτροπία φέρνει κατ’ αντιπαράθεση στο νου ένα σωρό γεγονότα, πρόσωπα και τόπους που, παρότι θα άξιζαν μια θέση στη μνήμη μας, έχουν αφεθεί στη λήθη, μια τελευταία κουβέντα για την απουσία ορισμένων μνημείων. Στο προηγούμενο κείμενο υπονοήσαμε τη σκληρή μεταχείριση που γνώρισαν οι λιγότερο νομιμόφρονες Επτανήσιοι στα χέρια των αποικιακών αρχών (μεταχείριση όχι πολύ φιλάνθρωπη, αφού πέρα από το φούρκισμα περιλάμβανε τη μόνιμη επίδειξη πισσωμένων πτωμάτων προς παραδειγματισμό), λέγοντας ότι στα όχι και τόσο λίγα θύματα της αγγλικής αποικιοκρατίας στα Ιόνια Νησιά λείπει η μνημειακή υπενθύμιση. Τώρα, παραμένοντας στην Κέρκυρα, ας αναρωτηθούμε πόσοι από τους κατοίκους της γνωρίζουν την τοποθεσία των δύο καταστραμμένων εβραϊκών νεκροταφείων της πόλης. Θα άξιζε λοιπόν να τοποθετηθούν, όχι τίποτα φανταχτερές πυραμίδες ή μαυσωλεία, αλλά δυο απλές μαρμάρινες πλάκες που να μνημονεύουν πότε, πώς και από ποιους αφανίστηκαν.
(Δεκέμβρης του 2021)
πηγή: sarantakos.wordpress.com
