Θαυμάζω τους ανθρώπους που φτιάχνουν ένα σύμπαν που θα θελα νά ‘μαι κομμάτι τους, να πλατσούριζα στα νερά τους, να φωτιζόμουν στον ήλιο τους. Αυτό συμβαίνει με τα βιβλία που εικονογραφεί η Ίρις Σαμαρτζή. Κάθε φορά, το έργο της μας δείχνει έναν άλλο κόσμο μέσα στον κόσμο μας, μια άλλη πιθανότητα, μια άλλη εκδοχή.
Αυτά τα νέα σύμπαντα, λεπτοδουλεμένα, αθόρυβα, φτιαγμένα με απρόβλεπτα υλικά, ύφασμα, χαρτί, χαρτόκουτα, μολύβι, χρώματα, δαντέλες, γίνονται τα πολλαπλά είδωλα των ονείρων μας και μιας νοσταλγίας παράξενης, γι αυτό που δεν ζήσαμε. Τσαλαβουτάμε με πόδια γυμνά στην ποίηση του «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, άνοιξη, χειμώνας, καλοκαίρι», στο παιχνίδισμα του «Πες πες», στη θλίψη, τη μοναξιά του Λόρκα ή την αγωνία, τις ματαιώσεις, τον αγώνα του «Παλιόπαιδου». Με κάποιον τρόπο στους κόσμους της λαξεύεται η ανοιχτωσιά ακόμη και στις κλίμακες που είναι πιο γκρίζες και περιδιαβαίνοντας μέσα τους παίρνουμε ανάσα για να επιστρέψουμε στον βυθό της πραγματικότητας και να πούμε «θα μπορούσε να είναι κι αλλιώς»…
Πότε αρχίσατε να ασχολείστε με την εικονογράφηση; Το επιδιώξατε, ήταν όνειρο ζωής ή προέκυψε στην πορεία;
Με την εικονογράφηση ασχολιόμουν πάντα με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο: στην αρχή ως μικρή αναγνώστρια που χαζεύει με τις ώρες τις εικόνες ενός βιβλίου, έπειτα ως φοιτήτρια προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσω τι είναι η εικονογράφηση και ποια είναι τα μέσα της και πλέον ως επαγγελματίας εικονογράφος, που εξακολουθώ να γοητεύομαι από τη δύναμη, τα συναισθήματα και τις λέξεις που κρύβει μια εικόνα.
Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όταν ήσασταν παιδί;
Αγαπούσα πολύ την «Κιβωτό του Νώε» της Judy Brook γιατί μου άρεσαν, και εξακολουθούν να μου αρέσουν, οι τομές στην εικονογράφηση. Επίσης λάτρευα τα «Πειραχτήρια» και τον «Μικρό Θωμά» και γενικά τα βιβλία του Alain Grée αλλά και του Αli Mitgutsch για τις ώρες παρατήρησης και χαζέματος που έχω περάσει μπροστά τους.
Παπαθεοδούλου, Α. (2015) «Από τη Γη στη Σελήνη» (διασκευή στο έργο του Ιούλιου Βερν), Αθήνα: Παπαδόπουλος
Τι διαβάσατε τελευταία και σας άρεσε πολύ;
Τα τελευταία βιβλία που διάβασα ήταν η «Ιστορία των βρώσιμων βιβλίων και άλλα διηγήματα», σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη, και το «Ιδού Εγώ», του Τ. Σ. Φόερ, από τις Εκδόσεις Κέδρος. Αλλά εκτός από τα ενηλίκων, τους τελευταίους μήνες με περιμένει υπομονετικά στο κομοδίνο μου το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας: “Κινούμενο χάος” του Πάτρκ Νες από τις εκδόσεις Πατάκη. Όντας μέλος της επιτροπής των βραβείων IBBY με συνεπήρε το στήσιμο και ο καταιγιστικός ρυθμός του πρώτου βιβλίου και γι’αυτό ήθελα να μάθω τη συνέχεια. Αλλά όπως προανέφερα, με περιμένει υπομονετικά, γιατί εκτός από χρόνο χρειάζεται και ηρεμία για να διαβάσεις ένα βιβλίο και οι συνθήκες δεν βοηθάνε πολύ αυτήν την περίοδο.
Από την οικογένειά σας υπήρχε κάποιος που θεωρείτε ότι σας άνοιξε δρόμους γι’ αυτό που γίνατε αργότερα;
Έχουν παίξει σαφέστατα ρόλο οι γονείς μου και το σπίτι μας, με τα χιλιάδες βιβλία, τα κόμικς, τα άπειρα βινύλια. Το δωμάτιο που διάβαζα τα μαθήματά μου (στην ουσία το πρώην γραφείο του πατέρα μου) ήταν στα παιδικά μου μάτια κάτι σαν την Εθνική Βιβλιοθήκη κι ο πατέρας μου έμοιαζε σαν βιβλιοθηκονόμος. Όποτε τον ρωτούσα κάτι, ήξερε να μου απαντήσει και να με παραπέμψει στο κατάλληλο ράφι.
Παπαθεοδούλου, Α. (2014) «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες» (διασκευή στο έργο του Ιούλιου Βερν), Αθήνα: Παπαδόπουλος
Ποιους θεωρείτε δασκάλους σας;
Tον Enki Bilal, τον Hundertwasser, τον Gaudi, τον Mœbius, τον Basquiat, τον Dubuffet, τη Niki de Saint Phalle, τον Otto Dix, τον Klee, τον Kandinsky, τον Bosch, τον Escher κι άλλους, κι άλλους πολλούς…Αλλά δάσκαλους θεωρώ και τα παιδιά με τα οποία δουλεύω στα σχολεία. Με την ενέργεια και τη φαντασία τους με οδηγούν διαρκώς σε καινούργια μονοπάτια.
Μουρίκη, Κ. & Κυρίτση-Τζιώτη, Ι. (2015), «Ερωτόκριτος», Αθήνα: Διάπλαση
Ποιους εικονογράφους ή εικαστικούς θαυμάζετε;
Εκτός από τον Mitgutsch και τον Alain Grée που προανέφερα, είναι ο Eric Carle, ο Serge Bloch, ο Einar Turkowski, ο Innocenti, ο Χουλιαράς, ο Ακριθάκης, η Όπυ Ζούνη, ο Shaun Tan, ο Oliver Jeffers, ο Οlafur Elliason, ο Peter Clark, ο Κυριακούλης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, η Maisie Paradise Shearring, η Isabelle Arsenault, η Albertine, ο Ηervé Tullet, η Carson Ellis, η Victoria Semykina, η Magali Le Huche, η Tiziana Romanin, ο A.M.Αzubel, o Pintor…κι άλλοι, κι άλλοι…Δεν τελειώνει έτσι εύκολα ούτε αυτή η λίστα.
Στις εικόνες σας συνυπάρχουν διαφορετικά υλικά και τεχνικές (κολλάζ με χρωματιστά χαρτιά, φωτογραφίες, ζωγραφική)… πώς παντρεύονται όλα αυτά σε μια εικόνα;
Όλα αυτά παντρεύονται γλυκά με τη βοήθεια του υπολογιστή, προσπαθώντας πάντα να κρατήσω μια ισορροπία, τονίζοντας το ένα στοιχείο ή το άλλο, ανάλογα με το ύφος της ιστορίας που επεξεργάζομαι. Είναι μια αρκετά παιχνιδιάρικη διαδικασία, η οποία απαιτεί τεράστια προσήλωση.
Ποια είναι τα αγαπημένα σας υλικά;
Τα χαρτόκουτα και τα σκόρπια χαρτάκια.
Πώς ξεκινάτε να στήνετε μια εικόνα; Έχετε μια παρακαταθήκη από εικόνες που δημιουργήσατε σε προηγούμενες στιγμές;
Όχι, κάθε φορά επαναπροσδιορίζομαι. Προσπαθώ να αποφύγω την Ίριδα του παρελθόντος. Δεν έχει ενδιαφέρον για μένα να χειριστώ ένα κείμενο με τον ίδιο τρόπο που έχω ξαναδουλέψει στο παρελθόν. Δεν με ενδιαφέρει αυτή η συνθήκη και δεν επιδιώκω αυτή τη σιγουριά. Κάθε νέο βιβλίο το αντιμετωπίζω ως μια πρόκληση για να δοκιμάσω καινούργια πράγματα, έχοντας όμως μια γερή βάση.
Μπογδάνος, Δ. (2018), «Σας παρακαλώ, μην το διαβάσετε», Αθήνα: Μεταίχμιο
Πώς είναι να συνεργάζεστε με κάποιον συγγραφέα και να ερμηνεύετε με εικόνες τις ιδέες του; Έχετε την αίσθηση της ελευθερίας ή νιώθετε να περιορίζεστε από το κείμενο;
Η συνεργασία συγγραφέα και εικονογράφου είναι μια αρκετά ενδιαφέρουσα διαδικασία που μερικές φορές απαιτείται και μερικές όχι. Εξαρτάται κυρίως από το κείμενο. Αν ένα κείμενο έχει στοιχεία βιογραφίας ή έχει μια ιστορικότητα που πρέπει να αναδειχθεί, με ενδιαφέρει η επαφή με την/τον συγγραφέα. Αν είναι απλά μια μυθοπλασία προτιμώ να το χειριστώ μόνη μου. Γενικά δεν έχω παράπονο από τις συνεργασίες μου, γιατί αποφεύγω τους ανθρώπους που δίνουν κατευθυντήριες γραμμές και που “φωνάζουν” από μακριά πως αν μπορούσαν, θα ζωγράφιζαν μόνοι το βιβλίο τους.
Πώς ονειρεύεστε ιδέες για τους νέους χαρακτήρες;
Οι περισσότεροι χαρακτήρες προκύπτουν την ώρα που μιλάω στο τηλέφωνο και ζωγραφίζω χωρίς να σκέφτομαι τι ακριβώς κάνω.
Αυτοί όμως που μου αρέσουν περισσότερο είναι οι χαρακτήρες που βγαίνουν από κάποιο αντικείμενο, όπως για παράδειγμα ο «Léon Millequestions» (κείμενο: Α. Παπαθεοδούλου, εκδ. Langue Au Chat) που προέκυψε από ένα ζευγάρι κάλτσες. Μέρες έψαχνα να βρω πώς θα είναι ο Léon ο πειρατής. Έχω πλέον μάθει πως η έμπνευση σου χτυπάει την πόρτα σε άσχετες στιγμές. Κάποια στιγμή λοιπόν, εκεί που μάζευα τις κάλτσες του γιου μου από την απλώστρα και τις έκανα μπαλίτσες, “είδα” και τον πειρατή μου. Διάλεξα ένα λευκό ζευγάρι το έβγαλα φωτογραφία και άρχισα στον υπολογιστή μου να προσθέτω χαρακτηριστικά και χρώμα. Έτσι προέκυψε ο πρωταγωνιστής μου και οι υπόλοιποι χαρακτήρες του βιβλίου.
Παπαθεοδούλου, Α. (2019), Léon Millequestions, Βέλγιο: Langue Au Chat
Πώς ξεφύτρωσε στο μυαλό σας η Τάτα;
Η «Τάτα» είμαι εγώ: ο τρόπος που έπαιζα σαν παιδί, ο τρόπος που σκέφτομαι, ο τρόπος που εικονογραφώ, ο τρόπος που δημιουργώ μαζί με τα παιδιά. Όλα αυτά εμπεριέχονται σε αυτό το βιβλίο. Η ιδέα μου ήρθε κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας όταν συνειδητοποίησα πόσο μου λείπουν οι δικοί μου αγαπημένοι άνθρωποι, οι φίλοι μου… και πόσο πιο σημαντικοί είναι, από οποιοδήποτε άλλο αγαθό.
Πώς είναι μια συνηθισμένη σας μέρα;
Η συνηθισμένη μου μέρα είναι …αρκετά συνηθισμένη. Ξεκινάει πολύ νωρίς το πρωί, γύρω στις 5, πριν καν ξημερώσει. Περιλαμβάνει πρωινή εικονογράφηση, χυμούς για την οικογένεια, βόλτα τον σκύλο, μάθημα σε κάποιο από τα σχολεία που συνεργάζομαι, ψώνια, μαγειρέματα, δουλειές στο σπίτι, τηλέφωνα και e-mail, απογευματινή βόλτα σκύλου και βραδινή εικονογράφηση.
Η εικονογράφηση δηλαδή βρίσκει τρόπο και περνάει μέσα από τις χαραμάδες μιας απλής καθημερινότητας. Αλλά μου αρέσει η καθημερινότητα μου όπως είναι, γιατί όσο κι αν μοιάζει ρουτίνα, βρίσκω τρόπους και κάνω την κάθε μέρα να μοιάζει διαφορετική.
Ποια είναι τα πράγματα που αγαπάτε να κάνετε;
Εκτός από την εικονογράφηση μετά μουσικής, μου αρέσει να φτιάχνω κολοκυθόσουπες και μηλόπιτες, να μπαίνω κάτω απ’το πάπλωμα και να βλέπω ταινίες και ξένα σίριαλ, να πηγαίνω για χειμερινές βουτιές, να πηγαίνω ταξίδια, να πηγαίνω σε συναυλίες, να βλέπω θεατρικές παραστάσεις, να διαβάζω βιβλία κάθε ηλικίας, να κάνω μεγάλες βόλτες με τον σκύλο μου, να λιάζομαι στον ανοιξιάτικο ήλιο, να φτιάχνω τον μπαλκονένιο κήπο μου.
Παπαθεοδούλου, Α. (2020), «Η Μαύρη Καλλονή» (διασκευή στο έργο της Άννα Σιούελ), Αθήνα: Παπαδόπουλος
Πόσο η αναζήτηση του καλλιτέχνη έχει να κάνει με τη βαθύτερη αναζήτηση του εαυτού του;
Είναι αδύνατον να μην υπάρχω μέσα στις εικόνες μου. Μόνο που δεν μπορώ να εντοπίσω πού ακριβώς βρίσκομαι ούτε να προσδιορίσω τι ακριβώς αναζητώ.
Τριβιζάς, Σ. (2019) «Ο μαγικός κόσμος του Φεδερίκο», Αθήνα: Διάπλαση
Όταν φτιάχνετε ένα σύμπαν με τα υλικά σας, φτιάχνετε ένα σύμπαν ασφάλειας, ακόμη κι όταν αυτό περιγράφει μια δυστοπία, μια δύσκολη πραγματικότητα, όπως στο «Παλιόπαιδο». Ξέρουμε τα όρια του σκηνικού, την αρχή και το τέλος του. Πώς νιώθετε σχετικά με την πραγματικότητα, που είναι πολύπλοκη και διαρκώς ρευστή;
Με αφοπλίζει ελαφρώς γιατί είμαι άνθρωπος που χρειάζεται πρόγραμμα και πλαίσιο για να λειτουργήσει. Με μια έννοια όμως απλά αλλάζουν οι διαστάσεις του χαρτιού πάνω στο οποίο δουλεύω και βρίσκω τρόπους να επανατοποθετηθώ. Απλώνω το φόντο, δίνω χώρο στους χαρακτήρες, δίνω λίγο παραπάνω χώρο σε μένα.
Πιστεύετε πως η έμπνευση μας έρχεται ξαφνικά και μας χτυπάει κατακέφαλα ή χρειάζεται να δουλέψουμε πολύ για να τη συναντήσουμε;
Πιστεύω ότι ναι, έρχεται κατακέφαλα, αλλά αν δεν δουλέψουμε, η έμπνευση από μόνη της, δεν μπορεί να κάνει και πολλά.
Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;
Σχέδια αυτή την περίοδο δεν κάνω, λόγω της γενικότερης ρευστότητας που επικρατεί. Υπάρχουν ιδέες που τριγυρνάνε στο κεφάλι μου σε σχέση με βιβλία ή με κάποια ταινία μικρού μήκους που θέλω να κάνω, αλλά προς το παρόν τις έχω βάλει στην κατάψυξη κι όταν έρθει η σωστή στιγμή θα τις ξεπαγώσω.
Πώς ονειρεύεστε τον κόσμο μας; Περιγράψτε μας μια ιδανική εικόνα
Ονειρεύομαι έναν κόσμο με πολλά χρώματα, χωρίς σκιές και σκοτεινά σημεία. Έναν κόσμο χωρίς φόβο.
Η τέχνη μπορεί να μας αλλάξει; μπορεί να κάνει τον κόσμο μας καλύτερο;
Η τέχνη, σε όλες της τις μορφές, υπάρχει για να μας θυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι. Υπάρχει για να μας ξαλαφρώνει λίγο από το φορτίο. Για να επουλώνει πληγές. Οπότε ναι, κατά μια έννοια κάνει τον κόσμο καλύτερο και ομορφότερο.
Ποια θεωρείτε πως είναι η σχέση της φαντασίας με την πραγματικότητα;
Η φαντασία είναι το «κατά λάθος» της πραγματικότητας που δημιουργεί νέες αναγνώσεις. Σαν το νερό που κατά λάθος χύνεται πάνω σε μια ζωγραφιά και μας καλεί να την “ξαναδιαβάσουμε”.
Πιπίνη, Α. (2016), «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι», Αθήνα: Πατάκης
Τι είναι για σας η ευτυχία;
Ευτυχία για μένα είναι το να ανυπομονώ κάθε μέρα για κάτι.
Η Ίρις Σαμαρτζή είναι εικονογράφος παιδικών βιβλίων * Η δουλειά της έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό * Διεθνές Βραβείο Compostela (2016)* Κρατικό Βραβείο παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου (2012, 2016) * Βραβείο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού βιβλίου (2012, 2015, 2016, 2017) κ.α. * Υπήρξε υποψήφια για το HCAA (Hans Christian Andersen Award) 2020 * Είναι υποψήφια για το HCAA 2022 ύστερα από πρόταση του Ελληνικού Τμήματος της IBBY και για το ALMA 2021 (Astrid Lindgren Memorial Award) * Παράλληλα με την εικονογράφηση, διδάσκει εικαστικά στο νηπιαγωγείο * περισσότερα για εκείνη στο www.irissamartzi.com