Η βροχή που έπληξε την Ισπανία τις τελευταίες μέρες είναι απλώς η τελευταία επιβεβαίωση ενός δεδομένου: βιώνουμε το τέλος της κλιματικής κανονικότητας και ακόμα δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει. Γνωρίζουμε το πρόβλημα, αλλά και τις λύσεις. Πρέπει να τις εφαρμόσουμε.
Υπάρχει μια εικόνα που δείχνει ξεκάθαρα τη διαφορά μεταξύ της σοβαρότητας της κλιματικής έκτακτης ανάγκης που βιώνουμε και των εργαλείων που διαθέτουμε για να την επικοινωνήσουμε. Η εικόνα είναι αυτή του Ισπανού πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ την πρώτη μέρα της καταστροφής, τη στιγμή που η βίαιη κακοκαιρία κινούνταν προς άλλα σημεία της Ιβηρικής χερσονήσου. Εμφανίστηκε μπροστά στα μικρόφωνα και τις κάμερες για να ενημερώσει τους πολίτες για αυτό που συνέβαινε. Θεσμική ψυχραιμία, εξέδρα και σημαίες, αναφορές στην αλληλεγγύη και την ανοικοδόμηση, έκκληση να παραμείνουν σε επιφυλακή. Είναι εικόνες που έχουμε δει πολλές φορές, που επικαλύπτονται με εκείνες που σημάδεψαν πολλές άλλες καταστροφές.
Αν τις έβλεπε κάποιος χωρίς να γνωρίζει τη σοβαρότητα της κατάστασης, θα σκεφτόταν ότι πρόκειται για μια εντελώς συνηθισμένη περίσταση, μια από τις πολλές καταστροφές που συνήθως σημαδεύουν την ιστορία μιας χώρας.
Αλλά αρκεί να δει τις φωτογραφίες που απεικονίζουν την Βαλένθια να αφανίζεται κάτω από έναν φαιό ωκεανό ή εκείνες στις οποίες δεκάδες αυτοκίνητα στοιβαγμένα σχηματίζουν σωρούς λαμαρίνας ανάμεσα στα κτίρια, για να συνειδητοποιήσει ότι αυτό που συμβαίνει στην Ισπανία δεν έχει τίποτα το φυσιολογικό.
Η μετάβαση από την κανονικότητα στην τραγωδία συνέβη σε διάστημα λίγων ωρών. Αυτό που τη Δευτέρα θεωρήθηκε μια κανονική έντονη βροχόπτωση, την Τρίτη έκανε ένα ποιοτικό άλμα, αφού έπεσε η βροχή ενός έτους σε λίγες μόνο ώρες.
Σε ορισμένες πόλεις οι δρόμοι μετατράπηκαν σε ορμητικά ποτάμια, οι άνεμοι έφταναν τα 130 km/h, όσοι προσπάθησαν να καταφύγουν σε δέντρα ή στις στέγες των αυτοκινήτων κατακλύζονταν από κύματα λάσπης, στις πιο βίαιες φάσεις της καταιγίδας τα αυτοκίνητα πετάχτηκαν από τη μια άκρη στην άλλη σαν παιδικά αυτοκινητάκια. Καθώς γράφω αυτά τα λόγια, οι αρχές επιβεβαίωσαν τον θάνατο 158 ανθρώπων και υπολογίζονται χιλιάδες εκτοπισμένοι.
Τα κομμάτια του κλιματικού μωσαϊκού
Μιλάμε για μια από τις πιο τρομερές πλημμύρες που έχει δει ποτέ όχι μόνο η Ισπανία, αλλά ολόκληρη η Ευρώπη, και ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ήπειρός μας, είναι λάθος να μιλάμε για ένα «έκτακτο γεγονός».
Στην πραγματικότητα, αν τοποθετήσουμε τις εικόνες που φθάνουν από την κοινότητα της Βαλένθια και την Καστίλλη-Λα Μάντσα δίπλα από εκείνες που παρατηρήσαμε τους τελευταίους μήνες στην Εμίλια-Ρομάνια στην Ιταλία, στην Κροατία, στην Πολωνία, στην Αυστρία και την Δημοκρατία της Τσεχίας, αρχίζουμε να βλέπουμε πώς όλα αυτά τα κομμάτια του ευρωπαϊκού κλιματικού μωσαϊκού, αν και μπορεί να μας φαίνονται απομονωμένα, στην πραγματικότητα ανήκουν στο ίδιο πλαίσιο.
Παρόλο που οι κλιματολόγοι το έχουν ανακοινώσει εδώ και δεκαετίες, το τέλος της κλιματικής κανονικότητας, στην Ευρώπη όπως και αλλού, μας βρίσκει απροετοίμαστους. Κάτι που είναι περίεργο, δεδομένου ότι η σύνδεση μεταξύ των πλημμυρών και της κλιματικής κρίσης είναι αρκετά εύκολο να διαπιστωθεί.
Η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας μεταφράζεται σε μεγαλύτερη εξάτμιση του νερού, τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά, ο θερμότερος αέρας, επίσης, μπορεί να διατηρήσει μεγαλύτερη ποσότητα υγρασίας (7% περισσότερη για κάθε βαθμό Κελσίου), και η επιβράδυνση της ροής του πίδακα (που αποδίδεται επίσης στην υπερθέρμανση του πλανήτη) αυξάνει κατά πολύ τη διάρκεια της κακοκαιρίας σε μια δεδομένη περιοχή.
Σχεδόν ένα μήνα πριν, η World Weather Attribution δημοσίευσε μια μελέτη που δείχνει πως η κλιματική αλλαγή έχει ήδη διπλασιάσει την πιθανότητα βροχοπτώσεων όπως αυτή που έπληξε αρκετές ευρωπαϊκές περιοχές στα μέσα Σεπτεμβρίου (Boris) και τις έκανε κατά μέσο όρο 10% περισσότερο έντονες.
Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αν καταστροφές όπως αυτή που βλέπουμε στη νοτιοανατολική Ισπανία εξακολουθούν να θεωρούνται «έκτακτες», είναι (και θα είναι) όλο και λιγότερο «έκτακτες». Και εδώ είναι που ο αποπροσανατολισμός γίνεται πιο αισθητός: η κλιματική κρίση ακυρώνει τόσο την έννοια της κανονικότητας όσο και την έννοια της εξαίρεσης.
Οι καταστροφές που σηματοδοτούν τα γνωστικά μας όρια
Κοιτάζοντας τις τρομερές εικόνες που συνεχίζουν να φτάνουν από την Ισπανία, όπου η ύπαιθρος φαίνεται πολιορκημένη από μια λασπώδη μάζα με δική της ζωή, μου έρχεται στο μυαλό το «Fire Weather: A True Story From a Hotter World» του John Vaillant, όπου ο Καναδός συγγραφέας αφηγείται την τεράστια πυρκαγιά που κατέστρεψε την περιοχή Fort McMurray το 2016.
Ο Vaillant περιγράφει τη φωτιά ως ένα μυθολογικό τέρας αποφασισμένο να προκαλέσει όσο το δυνατόν περισσότερη καταστροφή, ένα θηρίο φτιαγμένο από φλόγες ικανό να κάψει ολόκληρα σπίτια σε μερικά δευτερόλεπτα, να ρίξει δέντρα μόνο με την ταχύτητα του αέρα, να πετάξει κλαδιά δεκάδες μέτρα μακριά, να διασχίσει ποτάμια και αντιπυρικές ζώνες σαν να ήταν μπίλια σε παιδική αγωνιστική πίστα.
Αντιμέτωποι με μια καταστροφή παρόμοιων διαστάσεων νιώθουμε εντελώς ανίσχυροι και προσπαθούμε να την επαναφέρουμε στο επίπεδο της κανονικότητάς μας, να την κάνουμε να μοιάζει περισσότερο με αυτό που ξέρουμε, ένα τέχνασμα για να βρούμε κάποιο μέτρο για το ανυπολόγιστο.
Και αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο. Πυρκαγιές όπως αυτή στο Fort McMurray και πλημμύρες όπως η ισπανική δεν ανήκουν στη λίστα με όσα γνωρίζουμε. Μοιάζουν να προέρχονται από έναν άλλο κόσμο και μέχρι να τα δούμε να συμβαίνουν, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να τα φανταστούμε.
Για να εξηγήσει αυτά τα γνωστικά όρια, ο Vaillant χρησιμοποιεί την αρχή του Λουκρήτιου, σύμφωνα με την οποία τα ανθρώπινα όντα τείνουν να «πιστεύουν ότι το ψηλότερο βουνό που γνωρίζουν είναι το ψηλότερο στον κόσμο».
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ότι δεν πιστεύουμε στην κλιματική κρίση, αλλά το ότι δεν μπορούμε να φανταστούμε την πραγματική της έκταση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, μπροστά σε αυτό που συμβαίνει στην Ισπανία, είναι τόσο εύκολο για εμάς να βγάλουμε από το τσεπάκι μας φράσεις όπως «έκτακτη πλημμύρα» και «σκηνές αποκάλυψης». Μας καθησυχάζει περισσότερο να πιστεύουμε ότι εικόνες σαν αυτές ανήκουν στην κατηγορία των απίθανων, και όχι στη νέα κανονικότητα.
Το μέλλον που μας περιμένει και το πρόβλημα που γνωρίζουμε
Μόλις πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε η έκθεση Emissions Gap 2024 των Ηνωμένων Εθνών, η ετήσια έκθεση που υπολογίζει το είδος της δέσμευσης που πρέπει να αναλάβουν τα διάφορα έθνη για να επιτύχουν την αποτελεσματική μείωση των εκπομπών αερίων.
Σύμφωνα με την έκθεση, εάν οι τρέχουσες τάσεις δεν αλλάξουν δραστικά, οδεύουμε προς ένα μέλλον στο οποίο η θερμοκρασία θα ανέβει έως και 3,1 βαθμούς πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Δηλαδή, οδεύουμε προς ένα μέλλον στο οποίο ακραία γεγονότα όπως αυτά των τελευταίων εβδομάδων θα είναι εκθετικά πιο συχνά και πιο έντονα.
Στις 11 Νοεμβρίου, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, εκπρόσωποι από όλο τον κόσμο θα συγκεντρωθούν για την COP29, την πιο σημαντική σύνοδο κορυφής για την εξεύρεση μιας κοινής λύσης για την κλιματική κρίση.
Για δέκα ημέρες, υπουργοί από 197 έθνη (συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, της Ισπανίας και όλων εκείνων που έχουν υποστεί φονικές πλημμύρες φέτος) θα κληθούν να λάβουν δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης υπαρξιακής απειλής στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μέχρι σήμερα, τα εμπόδια που κατακερματίζουν τη διεθνή σκηνή έχουν αποτρέψει πραγματικά ελπιδοφόρες ανακαλύψεις και αμφιβάλλω ότι η συλλογή πρωτοφανών καταστροφών που πλήττει τον κόσμο θα είναι αρκετή για να πυροδοτήσει την αλλαγή παραδείγματος που έχουμε ανάγκη. Αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην προσπαθήσουμε.
Γνωρίζουμε το πρόβλημα, τις λύσεις επίσης, και αν βρούμε την πολιτική βούληση να τις εφαρμόσουμε (και να δυσαρεστήσουμε όσους πρόκειται να χάσουν τα περισσότερα με αυτή τη μετάβαση), μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα περιορίσουμε καταστροφές αυτού του μεγέθους εντός του ορίου της βιωσιμότητας.
Διαφορετικά, ας σταυρώσουμε τα χέρια, ας συνεχίσουμε προς τη συνήθη κατεύθυνση κι ας προετοιμαστούμε να αποδεχτούμε τη νέα κανονικότητα από πλημμύρες, πυρκαγιές και λιμούς – που δεν μπορούμε ούτε καν να τις διανοηθούμε – σαν να ήταν η πιο φυσιολογική ανακοίνωση προς τους πολίτες.
Πηγή: https://www.fanpage.it/
