Σχεδόν όλες οι εμπειρίες της οργάνωσης και της αντίστασης από τα κάτω που διαρκούν στο χρόνο εντοπίζονται στις αγροτικές περιοχές. Το μαρτυρούν η πρόσφατη Δεύτερη Κεντροαμερικανική Συνάντηση των Κοινωνικών Κινημάτων – που πραγματοποιήθηκε στο Acteal της Τσιάπας, στις αρχές Νοεμβρίου, στην οποία συμμετείχαν σαράντα κεντροαμερικανικές οργανώσεις – και η Τρίτη Συνέλευση Ιθαγενών Λαών της Περιφέρειας Choulteca για την υπεράσπιση του νερού και της ζωής, που πραγματοποιήθηκε στην κοινότητα της Santa María Acuexcomac, της Puebla, με την παρουσία είκοσι επτά αυτόχθονων λαών.
Η μεγαλύτερη αντίσταση και η υπεράσπιση των γαιών και των εδαφών πραγματοποιείται από τους ανθρώπους που ζουν σε αυτές τις περιοχές και εξαρτώνται από αυτές, επομένως η άμυνά τους ενάντια στην απαλλοτρίωση είναι ζωτικής σημασίας για να συνεχίσουν να είναι άνθρωποι. Αν δεν αντιστέκονταν και υπέκυπταν στη βία, θα έπρεπε να μεταναστεύσουν στις πόλεις όπου θα αφομοιώνονταν, κάτι που ισοδυναμεί με το θάνατό τους ως ανθρώπινες συλλογικότητες. Είναι η κοινή λογική που τους καθοδηγεί να συνεχίσουν να αντιστέκονται.
Στις πόλεις η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική, αφού κυριαρχεί ο ατομικισμός και ο καταναλωτισμός, ενώ η αντίσταση στην απαλλοτρίωση που εκδηλώνεται με τη μορφή της κερδοσκοπίας επί των ακινήτων δεν αρκεί για να αναχαιτίσει το μοντέλο της συσσώρευσης.
Η κοινότητα Acapatzingo της Iztapalapa (Πόλη του Μεξικού) και οι άλλες οκτώ αστικές πρωτοβουλίες της Organización Francisco Villa της Ανεξάρτητης Αριστεράς (Izquierda Independiente) είναι πολύτιμες, αλλά μειοψηφούν. Η κατάληψη του INPI από την κοινότητα Otomi* και η αξιοσημείωτη αντίστασή τους αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος των σχεδόν δύο εκατομμυρίων αυτόχθονων πληθυσμών που κατοικούν στη μεγαλούπολη.
Σε όλη τη Λατινική Αμερική υπάρχουν συλλογικότητες και ομάδες που δραστηριοποιούνται στις πόλεις, με άνισα αποτελέσματα. Πριν από μέρες μπόρεσα να συμμετάσχω σε πολλές συναντήσεις στο Ρίο ντε Τζανέιρο, μια από τις πόλεις που επλήγησαν περισσότερο από τη συμμαχία μεταξύ του κράτους, των αστυνομικών δυνάμεών του, των παραστρατιωτικών πολιτοφυλακών και των ευαγγελικών και πεντηκοστιανών εκκλησιών. Όλες αυτές οι δυνάμεις συγκλίνουν στον έλεγχο της περιοχής που βρίσκονται οι φαβέλες, εκεί όπου δραστηριοποιούνται οι περισσότερες από τις ομάδες με τις οποίες είχα την ευκαιρία να αλληλεπιδράσω.
Ένα μεγάλο μέρος αυτών των ομάδων έχει δημιουργήσει το Teia dos Povos (Δίκτυο των Λαών) στην πόλη του Ρίο, τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια. Είναι προφανές ότι η δουλειά στο πεδίο προχωρά πολύ αργά, αλλά επεκτείνεται προς νέους χώρους, ακόμα κι αν οι σχέσεις είναι πάντα ασταθείς και η διατήρησή τους απαιτεί ισχυρή δέσμευση.
Οι ακτιβιστές του Teia dos Povos εργάζονται σε φαβέλες όπως το Complejo de Maré, το Morro της Formiga, το χωριό των ιθαγενών Marakanã και στην πόλη Maricá μια ώρα από το Ρίο. Διατηρούν καλές σχέσεις με το σχολείο Dandara του Συγκροτήματος Alemão, το Κίνημα των Λαϊκών Κοινοτήτων (MCP) του λόφου Chapadão και με τη Συμμαχία των εργατικών σωματείων βάσης – που επιδιώκει να ενώσει τους επισφαλώς εργαζόμενους – καθώς και με αρκετούς αστικούς εργατικούς συνεταιρισμούς. Είναι όλες ομάδες που επέλεξαν την οικοδόμηση της εδαφικής αυτονομίας.
Το Πολυεθνικό Ιθαγενικό Πανεπιστήμιο (Upiam) λειτουργεί στο χωριό Marakanã, όπου πραγματοποιείται το τέταρτο Διεθνές Συνέδριο της Αντίστασης (Congreso Internacional de Resistencia), για την ενίσχυση της «αντίστασης για τη ζωή», όπως υπογραμμίζεται στην έκκληση.
Η συλλογικότητα της Maricá, που ονομάζεται Ecovila Maricá, ανήκε αρχικά στο Movimento Nacional de Luta por Moradia (MNLM)**, και σήμερα οργανώθηκε στο Teia dos Povos στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Έχουν αντισταθεί σε τρεις απόπειρες εκκένωσης της κατάληψης της Hacienda Río Fundo, παρά το γεγονός ότι ο δήμος εδώ και πολλά χρόνια διοικείται από το Εργατικό Κόμμα του Λούλα.
Αρκετές δεκάδες οικογένειες που υπέστησαν έξωση διαπραγματεύονται ένα χώρο για την κατασκευή ενός οικολογικού χωριού, του Ecovila Maricá, όπου θα μπορέσουν να χτίσουν τα σπίτια τους και να ξεκινήσουν μια νέα ζωή.
Στη φαβέλα της Formiga διοργανώθηκε μια ημερίδα στην οποία συμμετείχαν 117 καλλιτέχνες γκράφιτι από την πόλη, για να ενισχυθεί το σχέδιο για την Formiga Verde, στην οποία θα συμμετάσχουν διάφορες ομάδες της γειτονιάς που ασχολούνται με την καλλιέργεια οπωρώνων, η παιδική λογοτεχνική λέσχη και η ομάδα βοτανολόγων.
Στη συζήτηση τονίστηκαν τα μικρά βήματα που έχουν γίνει, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι το MCP (Movimento das Comunidades Populares) του Ρίο κατάφερε να διπλασιάσει τον αριθμό των «επενδυτών» που συνεισέφεραν στη λαϊκή τράπεζα της φαβέλας. Αν και μερικές φορές οι ομάδες είναι πολύ μικρές, καταφέρνουν να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον όπως αυτό του Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου η βία είναι μόνιμη και οι απειλές συνεχείς.
Επίσης, στις συζητήσεις δόθηκε έμφαση στη διπλή εξαθλίωση της ζωής στις φαβέλες: τη μείωση του εισοδήματος λόγω της εργασιακής επισφάλειας και την αύξηση των τιμών των τροφίμων από τη μια μεριά, αλλά και τη φτώχεια των οριζόντων και της καθημερινότητας από την άλλη. Έγινε επίσης λόγος για την ανάγκη να ενισχυθεί η κατάρτιση με την πρόσκληση ικανών ατόμων από τις γειτονιές και με τη μελέτη των επιτυχημένων τοπικών εμπειριών.
Δεν είναι εύκολο να επιβιώνεις στα εδάφη του αποκλεισμού και της εξαθλίωσης, πλέοντας κόντρα στο ρεύμα του συστήματος.
* Στο αποκορύφωμα της πανδημίας, στις 12 Οκτωβρίου 2020, η κοινότητα Otomí της Πόλης του Μεξικού εισήλθε σε μία από τις έδρες του Inpi, του Εθνικού Ινστιτούτου Ιθαγενών Λαών στο Coyaocan, και «ζήτησε» από τους εργαζόμενους να εγκαταλείψουν το κτίριο επειδή σκόπευαν να το καταλάβουν. Όσοι τους άκουσαν, δεν προέβαλλαν καμία αντίσταση, έκλεισαν τους υπολογιστές τους και έφυγαν. Έτσι γεννήθηκε η La Casa de Los Pueblos y las Comunidades Indígenas, «Samir Flores Soberanes», η κοινωνικο-πολιτική έδρα του Εθνικού Ιθαγενικού Κογκρέσου στην πρωτεύουσα. Η κατάληψη ανταποκρίθηκε σε τρία ιστορικά αιτήματα που έθεταν οι ιθαγενικές κοινότητες που μετανάστευαν στην πόλη: το δικαίωμα στη στέγαση, το δικαίωμα στην αξιοπρεπή εργασία για τους πλανόδιους πωλητές και την κοινωνική δικαιοσύνη.
** Είναι ένα κοινωνικό κίνημα της Βραζιλίας. Δημιουργήθηκε τον Ιούλιο του 1990, στην πρώτη Εθνική Συνάντηση των Κινημάτων για το δικαίωμα στη Στέγαση, με εκπροσώπηση 14 πολιτειών. Υλοποιήθηκε μετά τις μεγάλες καταλήψεις περιοχών και συγκροτημάτων κατοικιών σε αστικά κέντρα, που πυροδοτήθηκαν κυρίως τη δεκαετία του 1980. Συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, οι Trabalhadores Sem Terra (MST), το Movimento Passe Livre (MPL), η Periferia Ativa, το Movimento Sem Teto da Bahia (MSTB), το Movimento Popular por Moradia – Curitiba, κ.ά
