Η βαθύτατη αδιαφάνεια του σημερινού κόσμου μάς επιβάλλει τουλάχιστον δύο διαρκή καθήκοντα: να αμφισβητούμε τις μονομερείς αναλύσεις που τείνουν να απλοποιούν τις πολύπλοκες πραγματικότητες και, από την άλλη, να συμβουλευόμαστε διαφορετικές πηγές, ακόμη και αντιφατικές μεταξύ τους, για να προσφέρουμε τουλάχιστον ένα πανόραμα που θα μας επιτρέψει να διαλύσουμε το σκοτάδι που τυφλώνει την ικανότητά μας να κατανοούμε.
Στο βιβλίο The Defeat of the West, ο Εμμάνουελ Τοντ υποστηρίζει ότι η παρακμή του πολιτισμού μας είναι αναπόφευκτη. Σε αυτό το έργο διατείνεται ότι η απογείωση της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών συνδέθηκε στενά με την άνοδο του Προτεσταντισμού, λόγω της υποστήριξής του στην εκπαίδευση που ευνόησε την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Αλλά η «εξαφάνιση των προτεσταντικών αξιών», συνεχίζει ο Τοντ, οδήγησε στην εκπαιδευτική αποτυχία, στην ηθική αταξία και στη φυγή από την παραγωγική εργασία που προωθούν οι θρησκευτικές πρακτικές.
Ο Λιβανέζος συγγραφέας Αμίν Μααλούφ μόλις δημοσίευσε το βιβλίο ο «Λαβύρινθος των χαμένων», στο οποίο διατυπώνει άλλες υποθέσεις που δεν συγκρούονται με αυτές του Τοντ και οι οποίες, μάλιστα, μπορεί να είναι συμπληρωματικές. Υποστηρίζει ότι επί πέντε αιώνες «η δυτική, και πιο συγκεκριμένα η ευρωπαϊκή, κυριαρχία δεν αμφισβητήθηκε. Όσοι αντιτάχθηκαν σε αυτήν ταπεινώθηκαν και ηττήθηκαν. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει», καταλήγει (El Diario, 4/6/24). Ακριβώς όπως ο Ιμμάνουελ Βάλλερσταϊν, διαβεβαιώνει ότι η Δύση δεν έχει πλέον την πλήρη ηγεμονία, αλλά καμία άλλη χώρα δεν την έχει τα τελευταία χρόνια. Προσθέτει ότι καμία δύναμη δεν έχει ακόμη τη δυνατότητα να επιλύσει συγκρούσεις, όπως αυτή του Ισραήλ εναντίον της Παλαιστίνης, ούτε καν να αποτρέψει το ξέσπασμά τους. Γι’ αυτό και δηλώνει ότι «η ανθρωπότητα σήμερα περνά μία από τις πιο επικίνδυνες περιόδους στην ιστορία της». Κατά τη γνώμη μου, ένα από τα πιο δυνατά σημεία των συνεντεύξεων που έδωσε σε διάφορα μέσα ενημέρωσης αυτή την εβδομάδα είναι ο πολύ σοβαρός ισχυρισμός του ότι η παρακμή της Δύσης αφορά ολόκληρο τον πλανήτη. «Η παρακμή της Δύσης είναι πραγματική, αλλά ούτε οι δυτικοί ούτε οι πολλοί αντίπαλοί τους είναι σε θέση να οδηγήσουν την ανθρωπότητα έξω από το λαβύρινθο στον οποίο έχει χαθεί» (El Confidencial, 3/6/24).
Και συνεχίζει:
«Οι αντίπαλοι του δυτικού κόσμου δεν έχουν πραγματικά μοντέλα να προτείνουν. Επικρίνουν το δυτικό μοντέλο για τον ρόλο που διαδραματίζει η Δύση, επειδή η Δύση προσπαθεί να μονοπωλήσει τις αποφάσεις σε όλο τον κόσμο. Αλλά δεν υπάρχει εναλλακτικό μοντέλο».
Γι’ αυτό λέει ότι το ναυάγιο είναι παγκόσμιο, «όλων των πολιτισμών», όχι μόνο του δυτικού. Μαζί με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, επισημαίνει ότι η Ρωσία βρίσκεται επίσης σε παρακμή και ήδη αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με εκείνα άλλων δυνάμεων. Όσο για την Κίνα, ο Μααλούφ υπογραμμίζει ότι ακολουθεί επίσης το δυτικό μοντέλο: όχι μόνο τον καπιταλισμό, αλλά και τον νεοφιλελευθερισμό και τη συσσώρευση μέσω της εκποίησης.
Ο κίνδυνος ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου είναι «πραγματικός» σύμφωνα με τον Maalouf, κυρίως επειδή οι κοινωνίες δεν θέλουν να παραδεχτούν τους προφανείς κινδύνους από την ξέφρενη ανάπτυξη των νέων όπλων από τις μεγάλες δυνάμεις.
Κατά τη γνώμη μου, ο αυστηρός ισχυρισμός του Μααλούφ για την απουσία εναλλακτικής στο καπιταλιστικό μοντέλο είναι σωστός, και η σημερινή πραγματικότητα μοιάζει με τις ενδοιμπεριαλιστικές συγκρούσεις που οδήγησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914. Είναι οδυνηρό να παρατηρεί κανείς πώς τα άλλοτε επαναστατικά κινήματα γιορτάζουν τώρα την άνοδο της Κίνας και ορισμένοι θεωρούν τη χώρα αυτή σοσιαλιστική και τους ηγέτες της μαρξιστές. Αυτό είναι δείγμα της τεράστιας σύγχυσης που διακατέχει τα χειραφετητικά κινήματα.
Το δεύτερο ζήτημα είναι οι τεράστιες ρίζες της αποικιοκρατίας στο εσωτερικό της κριτικής σκέψης, η οποία αδυνατεί να δει πέρα από τα έθνη-κράτη ως θέατρα της αλλαγής και των επαναστατικών μετασχηματισμών.
Από τη μια πλευρά, τα κράτη της Λατινικής Αμερικής αποτελούν μια ξεκάθαρη αποικιακή κληρονομιά, είναι δομημένα με ιεραρχικό και πατριαρχικό τρόπο και δεν μπορούν να αλλάξουν ή να επανιδρυθούν, όπως επιχειρούν να υποστηρίξουν ορισμένα προοδευτικά ρεύματα.
Από την άλλη, η ιστορική εμπειρία μάς λέει ότι οι επιτυχημένες επαναστάσεις που περιορίστηκαν στα σύνορα των κρατών δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν στους μετασχηματισμούς που επιθυμούσαν.
Πρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα από έναν και πλέον αιώνα επαναστάσεων που επικεντρώθηκαν σε κράτη τα οποία δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι δημοκρατικά ή να εκδημοκρατιστούν. Μπορεί κανείς να φανταστεί κάποια μορφή δημοκρατίας σε στρατούς και αστυνομία; Ή στο σύστημα της δικαιοσύνης;
Τις εναλλακτικές που ο Μααλούφ δεν βρίσκει ούτε στην Κίνα ούτε στη Ρωσία ούτε στο Ιράν μπορούμε να τις εντοπίσουμε στους λαούς που οργανώθηκαν για να αντισταθούν και να δημιουργήσουν νέους κόσμους, σε πολλές γωνιές της ηπείρου μας. Σίγουρα, δεν αρκεί για να ανατραπεί το καπιταλιστικό σύστημα, γι’ αυτό το EZLN στοχεύει να εργαστεί από σήμερα ώστε σε εκατόν είκοσι χρόνια, σε επτά γενιές, οι άνθρωποι που θα γεννηθούν να μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα το μέλλον τους.
Δεν υφίστανται θεσμικές ή κομματικές παρακαμπτήριες.
