1. Η πρόσφατη μελέτη του Δ.Ν.Τ. (Απρίλιος 2012), για τα χρέη των νοικοκυριών, αναδεικνύει ορισμένα πολύ κρίσιμα στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν και στην περίπτωση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα :
α. Η αύξηση της οικιστικής κατασκευαστικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την αύξηση του συνολικού χρέους των νοικοκυριών (ενυπόθηκα, καταναλωτικά, αγοράς αυτοκινήτων κ.ά.), έχουν, μακροπρόθεσμα, αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία. Όταν, σε περιόδους κρίσης όπως η τωρινή, οι τιμές των οικιακών ακινήτων πέφτουν, πολλά νοικοκυριά βλέπουν την περιουσία τους να συρρικνώνεται σε σύγκριση με το χρέος τους. Επιπλέον, η μείωση του εισοδήματός τους και η μεγαλύτερη ανεργία καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη την αποπληρωμή των υποχρεώσεών τους. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι η διόγκωση του αριθμού των δανείων που δεν εξυπηρετούνται κανονικά και η κυριαρχία του διλήμματος «εξόφληση χρεών ή πτώχευση».
β. Τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά μειώνουν, κατά μέσο όρο, περισσότερο από 4 φορές την κατανάλωσή τους με αποτέλεσμα την επιδείνωση της οικονομικής κρίσης και την είσοδο της οικονομίας σε ένα αυτοτροφοδοτούμενο καθοδικό σπιράλ μειούμενων τιμών και χαμηλότερης ζήτησης.
γ. Η αναδιάρθρωση των χρεών των νοικοκυριών αποτελεί μονόδρομο. Στη μελέτη αναφέρονται τα παραδείγματα των Η.Π.Α. (1929 και 2009), Ουγγαρίας (2011), Κολομβίας (1999), Ισλανδίας (2008) και Φινλανδίας, Σουηδίας και Νορβηγίας τη δεκαετία του 1990. Συνοπτικά τα μέτρα αναδιάρθρωσης ήταν τα ακόλουθα:
1. Ανασχεδιασμός των δανείων με επέκταση της χρονικής διάρκειάς τους και μείωση του επιτοκίου τους (μέχρι μηδενισμού τους).
2. Μείωση του χρέους στο ύψος της δυνατότητας αποπληρωμής που ορίζεται ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος (όχι μεγαλύτερο του 30%).
3. Κρατική οικονομική ενίσχυση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών μέσω των δικτύων κοινωνικής ασφάλειας.
4. Ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
1. Το σύνολο των στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων που έχουν λάβει τα ελληνικά νοικοκυριά από τις τράπεζες ανέρχεται σε 112.690 εκατ. ευρώ (υπόλοιπα Ιανουαρίου 2012), όπως προκύπτει από τον παρακάτω πίνακα :
|
ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ |
78.104 |
|
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΑ |
32.778 |
|
ΛΟΙΠΑ |
1.808 |
|
ΣΥΝΟΛΟ |
112.690 |
|
Πηγή: Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος 2011 – 2012 |
|
Από τα παραπάνω δάνεια το 14% των στεγαστικών και το 26,4% των καταναλωτικών βρίσκονται σε καθυστέρηση μεγαλύτερη των 3 μηνών. Ποσοτικά, δεν εξυπηρετούνται στεγαστικά δάνεια συνολικού ύψους 10.975 εκατ. ευρώ και καταναλωτικά δάνεια συνολικού ύψους 8.708 εκατ. ευρώ (σύνολο 19.683 εκατ. ευρώ). Τα παραπάνω ποσοστά καθυστέρησης εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί στο τέλος του 2011 και θα αυξηθούν ακόμη περισσότερο κατά την τρέχουσα χρήση.
|
(ποσοστό μη εξυπηρετούμενων) |
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010 |
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011 |
|
ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ |
10,3% |
14,0% |
|
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΑ |
20,0 |
26,4% |
|
Πηγή: Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος 2011 – 2012 |
||
Η καθυστέρηση στην εξυπηρέτηση των δανείων οφείλεται, κυρίως, στη σημαντική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των δανειοληπτών τα δύο τελευταία χρόνια, στην αύξηση της ανεργίας αλλά και στον υπερδανεισμό τους κατά την περίοδο 2003-2008. Η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος εκτιμάται ότι θα ενταθεί το 2012 και το 2013 χωρίς να διαφαίνεται σημαντική προοπτική ανάκαμψης και για τα επόμενα χρόνια.
2. Για την αντιμετώπιση των επισφαλειών (και των επιχειρηματικών δανείων – ποσοστό καθυστέρησης 13% σε σύνολο δανείων 120.126 εκατ. ευρώ) προβλέπεται η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με συνολικό ποσό ύψους 25 δις ευρώ με βάση το Μνημόνιο ΙΙ. Η ανακεφαλαιοποίηση κρίνεται «απαραίτητη» καθώς τα καθυστερημένα δάνεια απαιτούν σημαντικού ύψους προβλέψεις που επηρεάζουν τα κέρδη και σε τελική ανάλυση τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας.
3. Η δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ελληνικές τράπεζες εντείνεται από τις εξελίξεις στην αγορά των ακινήτων καθώς τα στεγαστικά αλλά και μέρος των καταναλωτικών δανείων καλύπτονται με εμπράγματες εξασφαλίσεις. Η πτώση της αξίας των ακινήτων είναι σημαντική όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα και μειώνει την αξία των καλυμμάτων. Οι τράπεζες πρέπει σε αυτήν την περίπτωση είτε να ζητήσουν πρόσθετες καλύψεις από τους δανειολήπτες (που εκτιμάται ότι είναι ανέφικτο στις παρούσες συνθήκες) ή να προχωρήσουν σε πρόσθετες προβλέψεις με τις συνέπειες που περιγράψαμε παραπάνω.
|
|
2009 |
2010 |
2011 |
|
ΣΥΝΟΛΟ – Νέα |
-2,0 |
-4,2 |
-4,4 |
|
-Παλαιά |
-4,8 |
-5,0 |
-5,6 |
|
Αθήνα – Νέα |
-3,5 |
-2,7 |
-6,4 |
|
– Παλαιά |
-5,2 |
-3,5 |
-6,3 |
|
Θεσσαλονίκη – Νέα |
-5,3 |
-6,8 |
-7,3 |
|
– Παλαιά |
-6,3 |
-7,6 |
-6,3 |
|
Πηγή: Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος 2011 – 2012 |
|||
Εκτός από τη χώρα μας, οι πραγματικές τιμές των ακινήτων είχαν, επίσης, μειωθεί, στα τέλη του 2011, από το ανώτατο σημείο τους κατά 41% στην Ιρλανδία, 29% στην Ισλανδία, 23% στην Ισπανία και τις Η.Π.Α. και 21% στη Δανία.
4. Το «κούρεμα» των δανείων που έχουν λάβει τα νοικοκυριά από τις ελληνικές τράπεζες αποτελεί, με βάση όσα εκτέθηκαν πιο πάνω, μονόδρομο. Το «κούρεμα» αυτών των απαιτήσεων μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους (μεμονωμένα ή συνδυαστικά):
Για τα στεγαστικά δάνεια αγοράς α΄ κατοικίας (με θέσπιση κριτηρίων τιμής ζώνης και τ.μ. ανά κάτοικο).
Α. Ολική διαγραφή των χρεών προς τις τράπεζες όσων δανειοληπτών το ατομικό ή οικογενειακό εισόδημα είναι κάτω από το όριο της φτώχειας.
Β. Μείωση των συνολικών δανειακών υποχρεώσεων (μερική διαγραφή, χρονική επιμήκυνση και μείωση επιτοκίου) προς τις τράπεζες ενός δανειολήπτη ή μιας οικογένειας, ώστε η μηνιαία καταβολή δόσεων σε όλες τις τράπεζες, να μην υπερβαίνει το 30% των μηνιαίων ατομικών ή οικογενειακών αποδοχών, χωρίς να αυξάνεται η συνολική δανειακή επιβάρυνση.
Γ. Για κάθε οικογενειακό εισόδημα που προέρχεται από σχέση μισθωτής εργασίας (πλήρους ή μερικής), συντάξεις και επιδόματα ανεργίας και το οποίο μειώθηκε εξαιτίας απόλυσης, ακούσιας απώλειας της οποιασδήποτε μορφής εργασίας (κλείσιμο επιχειρήσεων, συγχώνευση κ.α.), άσκησης δημοσιονομικών περιοριστικών πολιτικών, κατάργησης ή μείωσης επιδομάτων ανεργίας, μονομερούς νομοθετικής ή εργοδοτικής πρωτοβουλίας (μείωση ημερών εργασίας) να γίνεται απομείωση των δανειακών τους υποχρεώσεων σε ετήσια ή μηνιαία βάση αντίστοιχη της μείωσης των αποδοχών τους.
Για όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες δανείων που οι δανειολήπτες έχουν υποστεί μείωση του ατομικού εισοδήματος:
Α. Επιμήκυνση της χρονικής διάρκειας και μείωση των επιτοκίων δανεισμού ώστε η δόση σε όλες τις τράπεζες να μην υπερβαίνει το 30% των μηνιαίων ατομικών ή οικογενειακών αποδοχών.
Β. Μείωση των συνολικών δανειακών υποχρεώσεων κατά το ποσοστό μείωσης του ατομικού εισοδήματος εφόσον οι δόσεις που έχουν ήδη καταβληθεί υπερκαλύπτουν το αρχικά χορηγηθέν κεφάλαιο.
5. Παράλληλα πρέπει να εξεταστεί η εξαγορά των δανείων σε καθυστέρηση, που ανέρχονταν σε 20 δις ευρώ περίπου, τον Σεπτέμβριο 2011, από το ελληνικό κράτος μέσω της δημιουργίας μιας «κακής» τράπεζας. Η εξαγορά των δανείων θα γίνει με τη διάθεση των κεφαλαίων που προβλέπονται για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (25 δις ευρώ). Κάτι ανάλογο με ό,τι έγινε με τις προβληματικές επιχειρήσεις στις αρχές της 10ετίας του 1980. Με αυτήν τη λύση δεν υπάρχει επιπλέον δημοσιονομικό κόστος ενώ το κράτος θα εξασφαλίσει καλύτερους όρους αποπληρωμής για τους οφειλέτες, ανάλογους με αυτούς του δικού του δανεισμού. Επιπλέον, επειδή με τη συγκεκριμένη ρύθμιση οι τράπεζες βελτιώνουν σημαντικά τη ρευστότητα και τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, το κράτος θα πρέπει να διαπραγματευτεί την εξαγορά των δανείων μετά από «κούρεμα» της ονομαστικής αξίας τους.
του Γιώργου Τοζίδη