Η Μπρέντα Ναβάρο (Brenda Navarro) γεννήθηκε στο Μεξικό το 1982 * Σπούδασε Κοινωνιολογία και Φεμινιστική Οικονομία στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού κι έκανε μεταπτυχιακό στις Σπουδές Φύλου στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης * Το 2016 ίδρυσε την #EnjambreLiterario, μια ομάδα που προωθεί τις γυναίκες συγγραφείς * Τα Άδεια Σπίτια είναι το πρώτο της μυθιστόρημα * Δημοσιεύτηκε το 2018 δωρεάν στο διαδικτυακό περιοδικό και εκδοτικό οίκο Kaja Negra * Είχε τεράστια επιτυχία μεταξύ των βιβλιόφιλων και θεωρήθηκε ένα από τα καλύτερα ισπανόφωνα μυθιστορήματα της δεκαετίας * To 2019 απέκτησε και έντυπη μορφή στον εκδοτικό οίκο Sexto Piso * μεταφράστηκε (ή μεταφράζεται) στα αγγλικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, πορτογαλικά και τούρκικα.
Δεν θυμάμαι από πότε έχω να νιώσω να αυξάνουν οι παλμοί μου την ώρα που διαβάζω ένα βιβλίο. Αυτό έπαθα με τα Άδεια Σπίτια της μεξικανής Μπρέντα Ναβάρο. Με απλή πλοκή, μα με νυστέρι ακριβείας, σε αυτό το βιβλίο, που αποτελεί το λογοτεχνικό της ντεμπούτο, η Ναβάρο καταφέρνει να φτάσει μέχρι το κόκκαλο μιας ιστορίας που πραγματεύεται τη μητρότητα. Ή καλύτερα, σε πληθυντικό αριθμό: Μητρότητες από εδώ και πέρα. Γύρω από ένα καταλυτικό γεγονός, την απαγωγή ενός παιδιού, μιας μητέρας που το χάνει και μιας γυναίκας που επιθυμεί διακαώς να γίνει μητέρα και το κλέβει, η Ναβάρο στήνει ένα σκηνικό για να αναδυθούν τα σκοτάδια της μητρικής συνθήκης που συνηθίζουμε να ζωγραφίζουμε στον δημόσιο λόγο με τη λιακάδα μιας Κυριακής σε ένα τραπέζι με βιτάμ.
Ειπωμένη και από τις δυο φωνές, εκείνης που χάνει κι εκείνης που αρπάζει ένα ξένο παιδί, η ιστορία γίνεται σώματα που κυοφορούν, αποβάλουν, γεννούν, πονάνε και χαίρονται, ζηλεύουν, απεχθάνονται, αγαπούν, επιθυμούν και διαρκώς αντιφάσκουν, δηλαδή ζουν.
Σε εξαιρετική μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη, από τις καλαίσθητες και με μεράκι εκδόσεις Carnivora.
Ποιο είναι το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσατε;
Έζησα πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία, στους κόλπους μιας εργατικής οικογένειας, με έναν πατέρα που με περιέβαλλε με βιβλία και μια μητέρα που με έμαθε να αγωνίζομαι για την ελευθερία της γνώμης μου. Είμαι πολύ τυχερός άνθρωπος.
Υπήρξαν σημαντικές επιρροές στη ζωή σας; Άνθρωποι, βιβλία, κάτι που θεωρείτε πως καθόρισε τον τρόπο που σκέφτεστε, που στέκεστε απέναντι στα πράγματα;
Φυσικά, οι γονείς μου, η αδερφή μου, οι φίλες μου. Μεγάλωσα σε μια χώρα που μου αποδείκνυε καθημερινά ότι δεν έχει σημασία πόσο αντίξοες είναι οι κοινωνικές συνθήκες, επειδή πάντα υπάρχει περιθώριο για στοργή και τρυφερότητα. Γεγονός που μου έδωσε τη δυνατότητα να βρω χρόνο και χώρο για να γράψω. Δίχως ένα δίκτυο φροντίδας, εγώ δεν θα μπορούσα να γίνω συγγραφέας. Η θέση μου απέναντι στα πράγματα; Μιας γυναίκας που έχει το προνόμιο να μπορεί να γράφει για όσα τη γεμίζουν ερωτηματικά, κατά τ’ άλλα όμως τόσο συνηθισμένης, όσο και όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι.
Στην αρχική σελίδα της ομάδας «EnjambreLiterario» αναφέρεται πως «αυτό που δεν κατονομάζεται, δεν υπάρχει». Μπορεί η λογοτεχνία να δυναμώσει τις αδύναμες φωνές, και εν τέλει, έχει τη δύναμη να κάνει η λογοτεχνία τον κόσμο μας καλύτερο;
Αρνούμαι να δεχτώ ότι υπάρχουν αδύναμες φωνές που δεν ακούγονται. Αντιθέτως, πιστεύω ότι οι αδύναμες φωνές, αυτές οι χωρίς ηθική και πεποιθήσεις, έχουν στη διάθεσή τους σήμερα τα μικρόφωνα και τα ΜΜΕ, μιλάω για τις ελίτ, φυσικά. Από την άλλη, ειδικά οι γυναίκες διαθέτουν φωνές γεμάτες δύναμη, σιγουριά, φαντασία, αλλά δεν έχουν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής για να δημιουργήσουν τέχνη, ενώ μερικές φορές δεν έχουν το χρόνο, επειδή δουλεύουν ασταμάτητα προσπαθώντας να διατηρήσουν ζωντανό το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Υπό αυτή την έννοια, είμαι απολύτως σίγουρη ότι η λογοτεχνία είναι ένα εργαλείο παντοδύναμο, προκειμένου να δημιουργείς γέφυρες και να ανοίγεις συζητήσεις, αλλά ότι μόνο εντός του ιδιωτικού (και όχι του δημόσιου) χώρου μπορούν να προκύψουν οι αναγκαίες διανοητικές επαναστάσεις.
Πώς αρχίσατε να γράφετε και τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε τα «Άδεια σπίτια»;
Άρχισα να γράφω σε μια περίοδο που ζούσα στο Μεξικό και κατά την οποία η χώρα βίωνε μια κοινωνική κρίση, οφειλόμενη στο γεγονός ότι το ίδιο το κράτος εφάρμοζε ως κεντρική πολιτική γραμμή την ολοκληρωτική καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της ζωής μου, το κράτος είχε την αναισχυντία να παρουσιάζεται όπως ακριβώς είναι, ως απλός υπηρέτης των συμφερόντων της ελίτ, πράγμα που συμβαίνει άλλωστε σε όλες τις χώρες του κόσμου. Και το γεγονός αυτό είχε άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των γυναικών, που έβλεπαν τα μέλη της οικογένειάς τους να εξαφανίζονται. Ακούστηκαν πολλές φωνές που αντιτάχθηκαν, ουδέποτε όμως παραχωρήθηκε χώρος στις γυναίκες, και οι φωνές των γυναικών ήταν ακριβώς αυτές που με ενδιέφεραν, με ενδιέφερε να τις αποσπάσω από το στερεότυπο των πονεμένων γυναικών και να τις φανταστώ γεμάτες αποχρώσεις και αντιφάσεις, όπως ακριβώς συμβαίνει με όλη την ανθρωπότητα.
Η μητρότητα, κεντρική στο βιβλίο σας, είναι μια συνθήκη που μου φαίνεται ιδιαίτερα πολύπλοκη, δυσκολεύομαι να μιλήσω για αυτή. Πόσο εύκολο ήταν για σας να αποδώσετε αυτή την ιστορία;
Μου ήταν τόσο εύκολο, ώστε τελικά να γράψω αυτό το βιβλίο. Οι μητρότητες, γραμμένες έτσι, στον πληθυντικό, επιτρέπουν να μιλήσουμε για άλλα ζητήματα διασχίζοντας εγκάρσια διάφορα θέματα. Δεν μιλάμε μόνο για τη μητρότητα, αλλά και για τη γυναικεία υπόσταση, ενώ επίσης υπάρχει ένα μακρύ μονοπάτι να διασχίσουμε, παλεύοντας για την ίδια μας την ταυτότητα σε τούτο τον κόσμο.
Μια αφρικανική ρήση λέει πως ένα μωρό χρειάζεται ολόκληρο χωριό για να μεγαλώσει. Οι ηρωίδες σας, στον αντίποδα, επιφορτίζονται μόνες τους την ανατροφή του παιδιού που η μία γέννησε και η άλλη απήγαγε. Η απουσία της κοινότητας στην φροντίδα, η καθολική ευθύνη της μητέρας στην ανατροφή, πώς θεωρείτε ότι λειτουργούν;
Είναι ακριβώς έτσι όπως το λες, δίχως δίκτυα, δίχως κοινότητα, η μητρότητα μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά επώδυνη διαδικασία από μόνη της. Αλλά αν βρεθείς επιπλέον αντιμέτωπη με την τραγωδία της απουσίας της κόρης ή του γιου σου, τότε είναι πια καταστροφική, είναι κάτι ακατανόμαστο, τόσο που στα ισπανικά δεν υπάρχει λέξη η οποία να ονοματίζει μια μάνα που έχασε το παιδί της.
Ποιο πολιτικό ζήτημα διακυβεύεται και για το οποίο αξίζει να μιλήσουμε όσον αφορά στη διαμόρφωση της σημασίας της λέξης μητρότητα;
Το γυναικείο κορμί στην υπηρεσία του Κράτους, εφόσον οι γυναίκες φέρνουν στη ζωή τα εργατικά χέρια του Κεφαλαίου. Είναι αυτό που η Σίλβια Φεντερίτσι, μεταξύ άλλων γυναικών οικονομολόγων, εξηγεί στα βιβλία της. Αν ήταν ελεύθερο το γυναικείο κορμί δεν θα είχαμε αυτό τον βομβαρδισμό για το τι σημαίνει να είσαι μάνα, εφόσον όμως δεν είμαστε κύριες του κορμιού μας, ζούμε από τη στιγμή που γεννιόμαστε σε έναν διαρκή αγώνα για τα δικαιώματά μας. Είναι εξαντλητικό.
Είναι οι γυναίκες άδεια σπίτια ή σπίτια παραφορτωμένα με προσδοκίες, στερεότυπα και ταμπού;
Στο Μεξικό, αυτή τη στιγμή είναι άδεια, επειδή οι γυναίκες πρέπει να βγουν και να παλέψουν για τα δικαιώματά τους, για την εδαφική τους επικράτεια, να βγουν να ψάξουν τους αγνοούμενους συγγενείς τους. Επειδή μας έχουν στερήσει τη δυνατότητα να ζούμε μια αξιοπρεπή ζωή. Ας μην γελιόμαστε, ωστόσο, το ίδιο συμβαίνει επίσης και στην Ευρώπη. Ζούμε μια ιστορική στιγμή, κατά την οποία οι συμβολικές μάχες για τα γυναικεία δικαιώματα καταπατούνται από τη Δεξιά. Πρέπει να αδειάσουμε τα σπίτια μας και να βγούμε να πολεμήσουμε για τα δικαιώματά μας.
Είναι ο φεμινισμός επίκαιρος; Τι σημαίνει για σας φεμινισμός;
Η λέξη φεμινισμός δεν είναι αρκετή για να προσδιορίσει τα ενδιαφέροντά μου ως γυναίκα σε τούτο τον κόσμο. Με ενδιαφέρουν τα κοινωνικά κινήματα που λαμβάνουν χώρα εκτός Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών-Ηνωμένου Βασιλείου, διότι εκεί οι γυναίκες προσφέρουν το κορμί τους για να υπερασπιστούν την εδαφική τους επικράτεια, το νερό, τα εργασιακά τους δικαιώματα, την ίδια τη ζωή του πλανήτη. Δεν με ενδιαφέρει να μιλάω για ευρωπαϊκούς φεμινιστικούς αγώνες που έχουν αποτύχει, επειδή δεν θέλουν να χάσουν το τίποτα και νιώθουν ότι απειλούνται τα δικαιώματά τους, τα οποία ούτως ή άλλως καταπατούνται. Η πλειονότητα των φεμινιστικών αγώνων του Βορρά έχει απλώς να κάνει με την εκπροσώπηση, ενώ τα κινήματα των γυναικών σε άλλα μέρη του κόσμου έχουν να κάνουν με την υπεράσπιση της ίδιας της ζωής.
Εκτός από την πατριαρχία που διαποτίζει όλες τις σχέσεις του βιβλίου, το ταξικό ζήτημα είναι επίσης πολύ έντονο. Η μητέρα είναι μεσαίας τάξης, η απαγωγέας που γίνεται επίσης μητέρα του παιδιού τελικά, είναι πολύ φτωχή. Αυτά τα δυο, πατριαρχία και τάξη, συμπλέκονται τόσο στενά που είναι σχεδόν αδύνατο να αποδώσει κανείς τι ανήκει που. Μπορεί ο φεμινισμός να δώσει αγώνες ταυτόχρονα στα δύο πεδία ή πιστεύετε ότι θα είναι πιο αποτελεσματικός αν εστιάσει αποκλειστικά στα έμφυλα ζητήματα;
Είναι ακριβώς αυτό που σου λέω, με ενδιαφέρει πιο πολύ να μιλήσω για την προάσπιση της ζωής των ευάλωτων ατόμων, παρά για το αν υπάρχει μια γυναίκα σε θέση εξουσίας. Εν γένει, οι γυναίκες σε θέση εξουσίας δεν αγωνίζονται για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης, ως εκ τούτου δε με ενδιαφέρει να συνομιλώ μαζί τους.
Το παιδί της ιστορίας γίνεται εργαλείο στα χέρια των δυο μητέρων. Δεν βλέπουμε καθόλου την δική του οπτική – βλέπουμε μόνο τα βλέμματα των μητέρων πάνω στο παιδί. Μου θυμίζει αυτό κατά κάποιο τρόπο την ιστορία της Μήδειας που τα παιδιά της εργαλειοποιήθηκαν στον έσχατο βαθμό, πλήρωσαν δηλαδή με τη ζωή τους την προδοσία του πατέρα τους απέναντι στη μητέρα τους. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;
Ζούμε σε έναν ενηλικοκεντρικό κόσμο, που αδιαφορεί για την παιδική ηλικία, ένα γεγονός απολύτως παράλογο. Ήταν και αυτό κάτι που ήθελα να τονίσω στο μυθιστόρημα.
Τη στιγμή της απαγωγής του παιδιού η μητέρα του είναι περισσότερο εγκαταλελειμμένη ερωμένη παρά μητέρα. Η αντίστιξη ανάμεσα στην ερωτική επιθυμία και στην μητρότητα είναι ένα μοτίβο που το βλέπουμε συχνά στην τέχνη αλλά και στις περισσότερες θρησκείες. Θεωρείτε ότι έχει φυσικοποιηθεί αυτή η αντίθεση έρωτα/μητρότητας ή πρόκειται για μια σύγκρουση αναπόφευκτη;
Φοβάμαι ότι δεν ξέρω τι να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση.
«Έκανα τις εξετάσεις για να μάθω αν ήμουν έγκυος. Μόλις το είπα στον Φραν με αγκάλιασε, λες και αυτό ήταν που έπρεπε να κάνει….Εκείνη τη μέρα έπρεπε να είχαμε κάνει έκτρωση»: ένας άντρας υποστηρικτικός, μια εγκυμοσύνη εντός γάμου, κι όμως, κάνοντας αναστοχασμό, η ηρωίδα φτάνει στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να είχαν κάνει έκτρωση. Αυτό έρχεται σε αντιδιαστολή με όλη αυτή την κίνηση που βλέπουμε πως έχει γίνει γίνει ηγεμονική πια στις ΗΠΑ, μετά την ψήφιση του νόμου κατά των αμβλώσεων, και επανέρχεται από την επίσημη Εκκλησία με την ανοχή και τη στήριξη πολιτικών δυνάμεων και στην Ελλάδα. Θα ήθελα να μας μιλήσετε γι αυτή τη στάση της ηρωίδας σας;
Νομίζω ότι το εξηγεί η ηρωίδα μου. Η ερμηνεία μου ως συγγραφέα νομίζω ότι περισσεύει. Αυτό που θα ήθελα να πω είναι ότι το δικαίωμα να αποφασίζουμε για το ίδιο μας το κορμί θα έπρεπε να είναι αναφαίρετο. Πρόκειται για μια πολιτική μάχη.
Η μορφή του πατέρα στο βιβλίο είναι από ασθενική, έως αδιάφορη ή και εγκληματική. Είναι αυτή η επιλογή κάτι που εξυπηρετεί την ιστορία ή αφορά στο πώς βλέπετε τον ρόλο του πατέρα σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία;
Τι νομίζεις εσύ; Δεν θα μπορούσαν να ισχύουν και τα δύο ή να μην ισχύει τίποτα απ’ τα δύο; Η πραγμάτωση και η κορύφωση της αισθητικής λογοτεχνικής πράξης ανήκει στις αναγνώστριες. Η δική τους άποψη είναι που με ενδιαφέρει.
Η οικονομική κρίση και ο κορονοϊός αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος για αύξηση των γυναικοκτονιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Ποια είναι η κατάσταση στο Μεξικό σε κοινωνικό επίπεδο και σε επίπεδο πολιτείας/ νόμων/ θεσμών;
Δεν γνωρίζω τα ακριβή στοιχεία, είμαι Μεξικάνα, προσπαθώ να ενημερώνομαι για όσα συμβαίνουν στο Μεξικό, τώρα όμως γνωρίζω και προσλαμβάνω περισσότερο όσα συμβαίνουν στην ισπανική κοινωνία όπου και ζω. Πιστεύω ακράδαντα ότι ζούμε σε γυναικοκτόνα κράτη, ότι υπάρχει παγκόσμια ατιμωρησία όσον αφορά τους φόνους γυναικών, ότι πρόκειται για μια ακόμα χειρότερη πανδημία που έχει φτάσει να θεωρείται φυσιολογική. Εσύ η ίδια με ρωτάς για το Μεξικό, θαρρείς και πρόκειται για μια αποκλειστικά μεξικάνικη συνθήκη. Εντούτοις, παντού στον κόσμο σκοτώνουν γυναίκες μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες. Είναι φριχτό.
Η ιστορία της Ναγκόρε, του κοριτσιού που η μητέρα της σκοτώθηκε από τον πατέρα της, και η οποία επιλέγει να επιστρέψει και να συναντήσει αυτόν τον γυναικοκτόνο πατέρα, με συγκλόνισε. Η επιθυμία της να συναντήσει τον πατέρα της οφείλεται στη δύναμη που νιώθει να αντιμετωπίσει τον εγκληματία γονιό ή στην ανάγκη της για καταφύγιο ακόμη και εκεί που είναι τόσο τοξικά; Ως αναγνώστρια, ο τρόπος που θα απαντούσα σε αυτό το ερώτημα είναι κομβικός.
Σκέφτομαι πάλι ότι το σημαντικό είναι τι πιστεύουν οι αναγνώστριες, κι όχι η δική μου ερμηνεία, παρ’ όλα αυτά, βάζω στοίχημα ότι το να έρχεσαι αντιμέτωπος με την έρευνα για να βρεις την αλήθεια είναι αυτό ακριβώς που θα κάνει τα άδεια σπίτια να αποκτήσουν ξανά νόημα.
Πιστεύετε ότι είναι δυνατό να αλλάξουμε τον κόσμο μας προς το καλύτερο;
Ο κόσμος αλλάζει ακόμα και αν δεν το θέλουμε. Βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Προσωπικά είμαι ερωτευμένη με τη ζωή, με την ανθρωπότητα. Πιστεύω με θέρμη στο μέλλον.
Ποιο είναι το βιβλίο που διαβάζετε τώρα;
Το Piranesi, της Σουζάνα Κλαρκ.
Σας ευχαριστώ πολύ!
