Η περιοχή της Αμανής στη Βορειοδυτική Χίο, πέρα από μια ασύλληπτη ομορφιά, χωριά δασωμένα με πεύκα και ελιές, βότανα και λουλούδια, κρύβει στα εγκατά της έναν πολύτιμο φυσικό πόρο. Όχι, δεν πρόκειται για το αντιμόνιο στην Κέραμο, για το οποίο πολύς λόγος γίνεται με αφορμή την επιχειρούμενη από την κυβέρνηση εξόρυξή του παρά την καθολική αντίδραση των κατοίκων του νησιού. Αυτός ο φυσικός πόρος δεν προκαλεί προστριβές, δεν σκαλίζει παλιές πληγές, δεν χρειάζεται να τον εξορύξουμε καθώς βρίσκεται εκεί και ρέει. Είναι η θερμή πηγή των Αγιασμάτων που αναβλύζει στο δυτικό άκρο του οικισμού σε θερμοκρασία 61,7 βαθμών Κελσίου. Το νερό της θερμής αυτής πηγής ακολουθεί μια διαδρομή από την επιφάνεια της γης σε χαμηλότερα γεωλογικά στρώματα. Στην πορεία αυτή θερμαίνεται, έρχεται σε επαφή με διάφορους γεωλογικούς σχηματισμούς και εμπλουτίζεται με ορυκτά, ιχνοστοιχεία και άλατα που το καθιστούν κατάλληλο για θεραπευτικούς σκοπούς.
Το 1986 ο Δήμος Χίου κατασκευάζει ένα υδροθεραπευτήριο, το οποίο σήμερα λειτουργεί η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «ΘΕΡΜΑΙ ΑΓΙΑΣΜΑΤΩΝ» με στόχο την ανάδειξη της κοιλάδας των Αγιασμάτων σε ένα θερμαλιστικό κέντρο ήπιου τουρισμού που θα επιτρέπει σε κατοίκους και πολίτες να απολαύσουν το μοναδικό αυτό φυσικό περιβάλλον χωρίς να το καταστρέφουν.
Με αφορμή τη συζήτηση που οι ίδιοι οι κάτοικοι έχουν ανοίξει στο πλαίσιο του αγώνα τους ενάντια στις εξορύξεις, μιλήσαμε με την Ελένη Κατσαρού, πρόεδρο της ΚΟΙΝΣΕΠ, που μας ανέπτυξε μια διαφορετική προσέγγιση για αυτήν την ορεινή νησιωτική περιοχή αλλά και για το πως θα μπορούσε να ενισχυθεί κάτι που ήδη υπάρχει από κοινού με τα μονοπάτια περιήγησης, τα οινοποιία της περιοχής κ.ά. Εξήγησε, ακόμη, ότι η προσπάθεια να παρουσιαστεί αυτή η περιοχή ως νεκρή απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα, η οποία ξεδιπλώνεται μπροστά σου μόλις αντικρύσεις αυτό το μαγευτικό τοπίο.
Η Ελένη μας εξιστορεί την σχέση των κατοίκων με την ιαματική πηγή: «Η ιαματική πηγή αναβλύζει στην παραλία των Αγιασμάτων, στο δυτικό άκρο της περιοχής, το κυρίως στόμιο είναι πανω στον αιγιαλό, δηλαδή το χειμώνα μπορεί να την καλύπτει και το θαλάσσιο κύμα. Γνωρίζουμε από ανθρώπους που έκαναν τις έρευνες ότι υπάρχουν και άλλα στόμια που αναβλύζουν μέσα στη θάλασσα. Γι’ αυτό πολλοί που κάνουν το μπάνιο τους εδώ βρίσκουν στρώματα ζεστού νερού μέσα στη θάλασσα. Τα λουτρά από πολύ παλιά είχαν φήμη. Χιώτες που είχαν προβλήματα αρθριτικά, μυοσκελετικά κ.ά. ανέβαιναν στην περιοχή να κάνουν τα λουτρά και να περάσουν έναν καλό χειμώνα, όπως οι ίδιοι τον όριζαν. Ανέβαιναν για τα λουτρά. Η θάλασσα είναι θαυμάσια αλλά έχει συχνά τις κακές της μέρες. Η οικογένειά μου έχτισε το 1938 ένα ξενοδοχείο που λειτουργούσε συνεχώς μέχρι το 1995, όταν και αφέθηκε στην τύχη του με το θάνατο του πατέρα μου. Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο και θα θέλαμε να το δούμε να συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιοχής γύρω από τα ιαματικά λουτρά και τα μονοπάτια που έχουν ανοιχτεί, πάντα στη λογική του ήπιου και εναλλακτικού τουρισμού».
Στο αφήγημα της κυβέρνησης η περιοχή της Αμανής εμφανίζεται ως μια νεκρή περιοχή. Τι είναι ζωντανό και τι είναι νεκρό; Η φύση δεν είναι ζωή; Η Ελένη μας δίνει περισσότερα στοιχεία προκειμένου να καταλάβουμε την ιστορία της περιοχής.
«Ολόκληρη η περιοχή, μόλις περάσεις τα Αφροδίσια προς την κοιλάδα των Αγιασμάτων, είναι κατάφυτη από πολύ παλιά και μεγάλα δέντρα. Παράλληλα, υπάρχουν κομμάτια γης, οι σκάλες όπως τις έλεγαν, οι οποίες είναι φυτεμένες με ελιές και αυτή ήταν η αγροτική ενασχόληση όλων των χωριών τριγύρω. Προτού ένα κομμάτι του πληθυσμού φύγει προς το κέντρο τη δεκαετία του ‘60 λόγω της εκεί διαθέσιμης εργασίας, όλα τα χωριά ήταν γεμάτα κόσμο. Το κάθε χωριό είχε σχολείο. Σήμερα και παρά το γεγονός ότι ζουν λίγοι κάτοικοι στην περιοχή υπάρχει μια στροφή: βλέπουμε πολλούς να επανέρχονται, να προσπαθούν να φτιάξουν τη θερινή τους κατοικία. Και αυτοί, όμως, που απέμειναν διατηρούν τα έθιμα, όσο δύσκολο και αν είναι αυτό: το πανηγύρι, το συλλογικό φαγητό, το γλέντι, τα έθιμο του νιότριτου με την βόλτα της εικόνας στα Αγιάσματα, το αυτοδιαχειριζομενο καφενείο στα Λεπτόποδα, το μουσείο, τη βιβλιοθήκη κ.ά. Υπάρχει έντονη δραστηριότητα στα χωριά της Αμανής και έχει μπει και η νέα γενιά που προσπαθεί να ζωντανέψει τον τόπο. Στην Κέραμο διατηρούν επίσης τις πολιτιστικές τους δραστηριότητες. Υπάρχει δηλαδή μια συλλογική ζωή και άνθρωποι που περνούν περισσότερο χρόνο σε αυτές τις περιοχές».
Η ιστορία των μεταλλείων της Κεράμου παραμένει όμως μια παλιά πηγή. Πέρα από την βραχύβια μεταλλευτική εγκατάσταση στα τέλη του 19ου αιώνα από την γαλλική εταιρεία Societe Anonyme des Mines de Keramos, το 1949, το συγκρότημα Μποδοσάκη με την εταιρία «Ελληνικαί Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις Α.Ε.», επανενεργοποίησε τα μεταλλεία. Όπως έχει δείξει η Χριστίνα Σπύρου στο ντοκιμαντέρ της, οι ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας και η απουσία μέτρων ασφαλείας οδήγησαν πολλούς κατοίκους που εργάζονταν εκεί να ασθενήσουν και τουλάχιστον 24 να πεθάνουν από πνευμονοκονίαση.
Η Ελένη μας μιλάει για την εμπειρία αυτή αλλά και για το πώς έμαθαν οι κάτοικοι του νησιού για τα νέα σχέδια εξορύξεων: «Στη συλλογική μνήμη, οι εξορύξεις αντιμονίου στην Κέραμο ήταν μια περίοδος που πάρα πολλοί άνθρωποι ασθένησαν εξαιτίας του και πολλοί επίσης πέθαναν. Το αντιμόνιο παραμένει κάτι για το οποίο κανείς δεν έχει θετικές αναμνήσεις, κανείς δεν έκανε χρήματα επειδή δούλεψε εκεί, όλοι υπέφεραν.
Η πρώτη επίσημη ενημέρωση ότι θέλουν να εξορύξουν ξανά το αντιμόνιο έγινε στις 11 Ιουλίου όταν ανακοίνωσε ο Δήμος Χίου ότι θα γίνει διαβούλευση από εκπροσώπους του Υπουργείου Περιβάλλοντος και της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ). Μας παρουσιάζαν τις εξορύξεις ως κάτι θετικό για την περιοχή, ότι θα προκαλούσε αυτό που κάποιοι θεωρούν ανάπτυξη. Ήταν η πρώτη φορά που η χιακή κοινωνία μάθαινε για τα σχέδια αυτά».
Η υπόθεση των εξορύξεων ξεσήκωσε το νησί και, όπως περιγράφει η Ελένη Κατσαρού, απολύτως δικαιολογημένα:
«Δεν θα συναντήσεις κανέναν, ακόμη και εκπροσώπους του Υπουργείου, να σου πουν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος από το αντιμόνιο και τα παράγωγά του, που είναι το αρσενικό. Αυτό που θέλουν να προτάξουν είναι ότι δήθεν οι καινούργιες μέθοδοι εξόρυξης είναι ακίνδυνες, κάτι που αμφισβητείται από μελέτες, επιστημονικά έγγραφα και παραδείγματα από όλον τον κόσμο. Μιλάμε για μια ενέργεια που πάει να επιβληθεί σε έναν χώρο που ήδη έχει οριστεί ως χώρος υγείας και ευεξίας από το Υπουργείο Τουρισμού. Η ιαματική πηγή ειναι αναγνωρισμένη από το 1953 και πιστοποιημένη από νόμο του κράτους με ΦΕΚ από το 2017. Οι επιχειρούμενες εξορύξεις έρχονται, φυσικά, σε πλήρη αντίθεση με όλες τις δραστηριότητες στην περιοχή γιατί πρόκειται για μια βιομηχανική δραστηριότητα που θα ανατρέψει τα πάντα. Είναι προφανές ότι η εξορυκτική δραστηριότητα θα προσβάλλει τον υδροφόρο ορίζοντα με συνέπειες τόσο στην ιαματική πηγή αλλά και στο πόσιμο νερό. Υπάρχει και η ιστορία μόλυνσης του πόσιμου νερού της πηγής της Λευκάνδριας, όπου κατόπιν αναλύσεων της ΔΕΥΑΧ εντοπίστηκαν υψηλά ποσοστά αντιμονίου την περίοδο 2017-2019.
Δεν μπορεί να μην αντιλαμβάνονται ότι ανάμεσα στα χωριά (Λεπτόποδα, Εγρηγόρος, Χάλανδρα, Αφροδίσια, Κουρούνια κ.ά) και σε μια ιαματική πηγή αν ξεκινήσεις εξορύξεις θα διαλυθεί το σύμπαν. Πρέπει να υπενθυμίσουμε, ακόμη, ότι εκτός από την ιαματική πηγή και το υδροθεραπευτήριο που λειτουργεί ως χώρος υγείας και ευεξίας, τα τελευταία 11 χρονια, υπάρχει και ένα Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) για τα χωριά της Αμανής που ορίζει τις χρήσεις γης και την ανάπτυξη της περιοχής ως περιοχή Natura2000. Όσον αφορά την ιστορία των μεταλλείων, εμείς θα θέλαμε να δούμε το κτίριο-γραφεία της εταιρείας που έχει μείνει στην Κέραμο, αλλά καταρρέει, ως ένα μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς, υπόθεση για την οποία υπήρχε και σχετική μελέτη του ΕΜΠ αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Έτσι, η προσπάθεια επιβολής των εξορύξεων έκανε ολόκληρη τη χιακή κοινωνία και τους οργανωμένους φορείς της (Δήμος, Περιφέρεια, ιατρικός σύλλογος, σωματεία κ.ά) να πουν το μεγάλο ΟΧΙ στις εξορύξεις, κάτι που συνεχώς η κυβέρνηση φαίνεται ότι αγνοεί».
Τέλος, η Ελένη Κατσαρού μάς μιλάει για τη νέα φιλοσοφία που έχει αναπτυχθεί στην περιοχή που σέβεται το περιβάλλον και την ιστορία του και δεν αποτιμάται μόνο σε χρήμα.
Όπως τονίζει, συνήθως οι υποστηρικτές των εξορύξεων μιλούν για αύξηση των θέσεων εργασίας. «Αυτό δεν αφορά, όμως, τον κόσμο της περιοχής, δεν υπάρχουν άνεργοι (ντόπιο εργατικό δυναμικό) που να περιμένουν την εξόρυξη, οι εταιρείες φέρνουν εργαζόμενους συνήθως από αλλού. Οπότε δεν μιλάμε για κάποια ενίσχυση της εργασίας. Αντίθετα, εδώ, από τη στιγμή που κάναμε την προγραμματική σύμβαση με τον Δήμο Χίου το 2014, επικοινωνήσαμε στον κόσμο μια νέα φιλοσοφία και είδαμε και αύξηση της προσέλευσης νέων ανθρώπων που συναντούσε αυτή την ανέγγιχτη φύση, πράγμα πλέον σπάνιο στη χώρα μας.
Το όφελος από αυτή τη συνθήκη δεν μετριέται μόνο σε χρήμα. Το καταλαβαίνουν όλοι όσοι έρχονται στην περιοχή σε διάφορες εποχές. Πλέον το υδροθεραπευτήριο λειτουργεί πολλούς μήνες το χρόνο και, εκτός από τον θερμαλισμό και τις υπόλοιπες υπηρεσίες ευεξίας, οι επισκέπτες γεύονται την τοπική κουζίνα, περπατούν στα μονοπάτια, γνωρίζουν το οινοποιείο της περιοχής κ.ά. Ο Δήμος Χιου έχει κάνει ήδη μια μελέτη για τον εκσυγχρονισμό του υδροθεραπευτηρίου, όπου σύμφωνα με τα θερμαλιστικά πρότυπα θα δημιουργηθεί μια εσωτερική πισίνα αντί των μεμονωμένων λουτήρων που θα προάγουν την κοινωνικότητα των λουτρών. Αυτή η μελέτη είναι σε στάδιο ωρίμανσης και ευελπιστούμε να λάβει και την κατάλληλη χρηματοδότηση. Μιλάμε για έναν τουρισμό που δεν καταστρέφει τη φύση μας και είναι αυτό που μάς κρατάει παρ’ότι υπάρχουν δυσκολίες. Πρέπει να κρατήσουμε αυτά τα μικρά κύτταρα ανέπαφα. Δεν είμαστε μόνο εμείς σε αυτή τη γη, ελπίζουμε ότι θα έρθουν και άλλοι. Δυστυχώς όμως υπάρχει αυτή η λογική του κέρδους, πώς θα εκποιήσω μια περιοχή σε μια εταιρεία που δεν ενδιαφέρεται να την προστατεύσει και υπάρχει η κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Ένωση που την προωθεί».
Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν κάνει όλες τις απαιτούμενες ενέργειες για να περιφρουρήσουν αυτό που ήδη υπάρχει, τη φύση και την πολιτιστική τους κληρονομιά. «Εμείς δεν κάνουμε έκκληση στην κυβέρνηση που νομοθετεί ενάντια στο περιβάλλον και με ταχύτητες που πάντα έχουμε κάτι νέο να διαχειριστούμε. Ζούμε σε εποχές που οι επιθέσεις έρχονται από αυτή τη νομοθεσία που επιτρέπει εταιρείες να εισβάλλουν στους τόπους μας για να αντλήσουν και να καταστρέψουν τον πλούτο μας. Εμείς δεν μπορούμε παρά να αντισταθούμε με όλα τα μέσα που έχουμε. Προσφυγές στο ΣτΕ αλλά και κινητοποιήσεις. Κυρίως όμως φροντίζουμε να παραμείνουμε ενωμένοι για να τα αντιμετωπίσουμε» κατέληξε.
Περισσότερες πληροφορίες για το υδροθεραπευτήριο στα Αγιάσματα δείτε εδώ
Για την ιστορία της επιχειρούμενης εξόρυξης αντιμονίου και τις τοπικές αντιστάσεις:
Εξορύξεις αντιμονίου στη Χίο: Μια παλιά πληγή που επιχειρείται να ξανανοίξει
Η Χίος ενάντια στις εξορύξεις αντιμονίου παρά τις μεθοδεύσεις Υπουργείου και δημοτικής αρχής
