Μετάφραση: Καλλιόπη Ράπτη
Στις προηγούμενες παρεμβάσεις μου έχω επικαλεστεί αρκετές φορές την εικόνα της γυμνής ζωής. Πράγματι, μου φαίνεται ότι η επιδημία δείχνει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η ανθρωπότητα δεν πιστεύει πια σε τίποτα εκτός από τη γυμνή ύπαρξη που πρέπει να διατηρηθεί ως τέτοια με οποιοδήποτε κόστος. Η χριστιανική θρησκεία με τα έργα της αγάπης και του ελέους και με την πίστη της έως το σημείο του μαρτυρίου, η πολιτική ιδεολογία με την άνευ όρων αλληλεγγύη της, ακόμη και η εμπιστοσύνη στην εργασία και το χρήμα φαίνονται να περνάνε σε δεύτερη μοίρα μόλις απειλείται η γυμνή ζωή, ακόμα και από έναν κίνδυνο του οποίου η στατιστική πιθανότητα είναι ασαφής και σκόπιμα απροσδιόριστη.
Ήρθε η ώρα να αποσαφηνίσουμε το νόημα και την προέλευση αυτής της έννοιας. Γι αυτό είναι αναγκαίο να θυμίσουμε ότι το ανθρώπινο στοιχείο δεν είναι κάτι που μπορεί να οριστεί άπαξ διά παντός. Είναι μάλλον απότοκο μιας ιστορικής απόφασης η οποία επικαιροποιείται αδιάκοπα, και κάθε φορά θέτει το όριο που χωρίζει τον άνθρωπο από το ζώο. Το διαχωριστικό όριο ανάμεσα σε αυτό που μέσα στον άνθρωπο είναι ανθρώπινο και σε αυτό που εντός του ή εκτός του δεν είναι ανθρώπινο.
Όταν ο Καρλ Λινέ για τις ταξινομήσεις του αναζητά ένα εξέχον χαρακτηριστικό που να διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα πρωτεύοντα θηλαστικά, αναγκάζεται να ομολογήσει ότι δεν το γνωρίζει και καταλήγει να θέτει δίπλα στο γενικό όνομα homo μόνο το παλιό φιλοσοφικό ρητό: nosce te ipsum, γνώθι σ’ αυτόν. Αυτό είναι το νόημα του όρου sapiens που ο Καρλ Λινέ θα προσθέσει στη δέκατη έκδοση του Συστήματος της φύσης. Ο άνθρωπος είναι το ζώο που πρέπει να αναγνωρίσει τον εαυτό του ως ανθρώπινο, και γι’ αυτό πρέπει να διαχωρίσει -να αποφασίσει– το ανθρώπινο στοιχείο από αυτό που δεν είναι ανθρώπινο στοιχείο.
Ο μηχανισμός μέσω του οποίου λαμβάνεται αυτή η απόφαση ιστορικά μπορεί να ονομαστεί ανθρωπολογική μηχανή. Αυτή η μηχανή λειτουργεί αποκλείοντας τη ζωώδη διάσταση από τον άνθρωπο και παράγοντας την ανθρωπινότητα μέσω αυτού του αποκλεισμού. Αλλά για να μπορέσει να λειτουργήσει η μηχανή, ο αποκλεισμός πρέπει να είναι, επίσης, και μια ένταξη, να υπάρχει μια συνάρθρωση μεταξύ των δύο πόλων –του ζωώδους και του ανθρώπινου – και ένα κατώφλι που, ταυτόχρονα, τα χωρίζει και τα ενώνει.
Αυτή η συνάρθρωση είναι η γυμνή ζωή, μια ζωή, δηλαδή, που δεν είναι ούτε ακριβώς ζωώδης ούτε πραγματικά ανθρώπινη, αλλά στην οποία υλοποιείται κάθε φορά η απόφαση μεταξύ του ανθρώπινου και μη ανθρώπινου. Αυτό το κατώφλι, το οποίο περνά αναγκαστικά μέσα από τον άνθρωπο, διαχωρίζοντας τη βιολογική από την κοινωνική ζωή μέσα του, είναι κάτι νοητό, είναι μια αφαίρεση, αλλά μια αφαίρεση που γίνεται πραγματική και ενσαρκώνεται κάθε φορά σε συγκεκριμένες και πολιτικά καθορισμένες ιστορικές μορφές: ο σκλάβος, ο βάρβαρος, ο homo sacer -τον οποίο, στον αρχαίο κόσμο, ο καθένας μπορεί να σκοτώσει χωρίς να διαπράξει έγκλημα-, το enfant-sauvage, ο ανθρωπόλυκος και ο homo alalus ως ο κρίκος που λείπει μεταξύ του πιθήκου και του ανθρώπου, μεταξύ του Διαφωτισμού και του 19ου αιώνα – ο πολίτης στο καθεστώς εξαίρεσης, ο Εβραίος στο lager, ο ασθενής σε κώμα στην αίθουσα ανάνηψης και το σώμα που διατηρείται για την αφαίρεση οργάνων στον 20ό αιώνα.
Ποια είναι η μορφή της γυμνής ζωής που ανακύπτει σήμερα στη διαχείριση της πανδημίας; Δεν είναι τόσο ο ασθενής –που απομονώνεται και περιθάλπεται όσο ποτέ ένας ασθενής δεν έχει υποβληθεί σε θεραπεία στην ιστορία της ιατρικής. Είναι, κυρίως, ο μολυσμένος ή – όπως ορίζεται με έναν αντιφατικό όρο -ο ασυμπτωματικός ασθενής, δηλαδή, κάτι που κάθε άνθρωπος είναι θεωρητικά, ακόμη και χωρίς να το γνωρίζει. Το ζήτημα δεν είναι τόσο η υγεία, αλλά μάλλον μια ζωή που δεν είναι ούτε υγιής ούτε άρρωστη, και η οποία, ως τέτοια, ως δυνητικά παθογόνος, μπορεί να στερηθεί τις ελευθερίες της και να υπόκειται σε απαγορεύσεις και ελέγχους κάθε είδους.
Όλοι οι άνθρωποι υπό αυτή την έννοια, είναι θεωρητικά ασυμπτωματικοί πάσχοντες. Η μόνη ταυτότητα αυτής της ζωής, που αιωρείται μεταξύ ασθένειας και υγείας είναι εκείνη του λήπτη του διαγνωστικού τεστ και του εμβολίου, τα οποία, όπως και η βάπτιση σε μια νέα θρησκεία, ορίζουν την ανεστραμμένη μορφή αυτού που κάποτε λεγόταν ιδιότητα του πολίτη. Μια βάπτιση που δεν είναι πλέον ανεξάλειπτη (οριστική), αλλά αναγκαστικά προσωρινή και ανανεώσιμη, διότι ο νέος-πολίτης, ο οποίος θα πρέπει πάντα να δείχνει το πιστοποιητικό, δεν έχει πλέον αναφαίρετα και αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα, αλλά μόνο υποχρεώσεις που πρέπει να καθορίζονται και να επικαιροποιούνται διαρκώς.
πηγή: www.quodlibet.it
