Τις ημέρες που ακολούθησαν την ισραηλινή επίθεση στον Παγκόσμιο Στόλο Sumud, εκατομμύρια άνθρωποι, στην Ιταλία και σε όλο τον κόσμο, βγήκαν στους δρόμους . Όχι μόνο σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τη Γάζα, αλλά και για να πουν όχι στην αδιαφορία, τη συνενοχή και την παραίτηση. Στην Ιταλία ειδικότερα, το κίνημα περιελάμβανε δύο γενικές απεργίες (οι οποίες, σε αντίθεση με τις γενικές απεργίες, δεν αφορούσαν μόνο τους εργαζόμενους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου) και αμέτρητες άλλες διαδηλώσεις και πρωτοβουλίες.
Εκατομμύρια άνθρωποι, σε πάνω από εκατό πόλεις, μετέτρεψαν την αγανάκτηση σε κίνημα. Όμως αυτό που εντυπωσιάζει περισσότερο δεν είναι η ποσότητα αλλά η ποιότητα αυτής της συλλογικής ανάσας. Ένα πλήθος από νέους, ηλικιωμένους, εκπαιδευτικούς, οικογένειες, εργάτες, λεσβίες, μετανάστες, και προσθέσετε εσείς όλες τις τυπολογίες της ετερότητας – λίγο-πολύ ταυτοτικές – που θέλετε. Ήταν εκεί, και όχι σε κάποιο μπαρ, να γκρινιάζουν ότι «δεν έχει καμία χρησιμότητα ούτως ή άλλως» ή «τι με νοιάζει εμένα η Παλαιστίνη;» Ακόμα και οι κρατούμενοι των φυλακών απήργησαν!
Οι διαδηλώσεις για την Παλαιστίνη και τον Παγκόσμιο Στόλο Sumud άνοιξαν μια ρωγμή στην κανονικότητα ενός κόσμου που καθιστά τη γενοκτονία ένα απελπιστικό καθημερινό θέαμα. Είναι ένα κίνημα που σίγουρα πηγάζει από μια ηθική παρόρμηση — η οποία δεν γίνεται αντιληπτή ως ένα σύνολο ηθικών αρχών, αλλά ως μια έμφυτη δύναμη της ζωής που αντιδρά στην αδικία και εκδηλώνει μια φυσική τάση προς την ανατροπή της αποκρουστικής ιεραρχίας των αξιών που καθιστά δυνατή τη γενοκτονία.
Αλλά η ηθική γίνεται πολιτική όταν η ανάσα των σωμάτων γίνεται κοινή, ανατρέπει παλιά όρια και αναγνωρίζει συλλογικά τη διαφορά που κάνει τη διαφορά, την κόκκινη γραμμή που μας χωρίζει από μια εξουσία δήμιο. Όπως έγραφε εκείνο το ωραιότατο πλακάτ που εμφανίστηκε στη Ρώμη: «Νομίζαμε ότι θα ελευθερώσουμε την Παλαιστίνη, αλλά αντίθετα η Παλαιστίνη ελευθερώνει εμάς».
Αυτό που εκφράστηκε σε αυτές τις πλατείες ήταν ένας ζωτικός παλμός, μια ανάσα ζωής, όπως την ονόμασε ο Enrico Euli στο άρθρο του στο Comune info (Ζωή μέσα και ενάντια στον θάνατο): η επαναβεβαίωση της ζωής ενάντια στον θάνατο, της συλλογικής δράσης ενάντια στην αναισθησία της εξουσίας. Ξαφνικά, ανακαλύψαμε ότι δεν ήμασταν πλέον απλώς απογοητευμένοι, ούτε απλώς κυνικοί, ούτε απλώς παραιτημένοι.
Αυτή η έκρηξη καταδεικνύει μια ταλάντωση μεταξύ δύο συναισθημάτων που πολλοί από εμάς, λίγο πολύ, μοιραζόμαστε: αφενός, την επίγνωση της αδυναμίας μας μπροστά στο τέρας του πολέμου, του παγκόσμιου τεχνοφασισμού, της οικολογικής και ηθικής καταστροφής στην οποία έχουμε βυθιστεί· αφετέρου, την ακαταμάχητη παρόρμηση να αντιδράσουμε, να βγούμε στους δρόμους, να πούμε όχι, ακόμη και γνωρίζοντας ότι η μάχη φαίνεται χαμένη. Αυτή η αμφιθυμία δεν είναι αδυναμία, αλλά η ίδια η συνθήκη δράσης σήμερα. Είναι το έδαφος πάνω στο οποίο παίζεται η σχέση, η διασύνδεση της ηθικής με την πολιτική.
Μέσα σε αυτή τη δόνηση, διαπλέκονται η ηθική και η πολιτική, η πρακτική και η αξία, το τοπικό και το πλανητικό. Ένα νέο πεδίο δυνατοτήτων που έχουμε ονομάσει sumud – επιμονή, ρίζωμα, ανάσα. Γιατί όταν ο θάνατος γίνεται σύστημα και η ειρήνη μια βιομηχανία εξοπλισμών, κάθε χειρονομία ζωής που ξεχειλίζει είναι ήδη πολιτική.
Κάθε βάρκα που σαλπάρει, κάθε πορεία που διασχίζει την πόλη, κάθε κεφίγια γύρω από το λαιμό λέει το ίδιο πράγμα: όχι στο όνομά μου. Μια ανυπακοή που διασχίζει τη θάλασσα για να σπάσει την πολιορκία, να αποκαλύψει την αδράνεια των δυτικών κυβερνήσεων και να προσφέρει βοήθεια σε έναν πληθυσμό καταδικασμένο στην πείνα. Αξίες σχέσεων και αξίες χρήσης που συναρθρώνονται απέναντι σε ένα σύστημα που τείνει να επιβάλει την αποκλειστική κυριαρχία της ανταλλακτικής αξίας και της αυτοκρατορικής εξουσίας.
Ο Franco (Bifo) Berardi (Μια Ηθική Εξέγερση. Και Τώρα;) περιέγραψε την κινητοποίηση ως μια «ηθική εξέγερση», και όντως είναι, αλλά όχι με την ηθικολογική έννοια του όρου. Η ηθική που συζητάμε εδώ δεν είναι κώδικας, είναι ένα πεδίο δυνάμεων. Είναι η ανάδυση και η εκδήλωση άλλων κριτηρίων αξίας, άλλων μέτρων του δυνατού, μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής συνεργασίας.
Και αυτό το «άλλο» είναι το αποτέλεσμα των σωμάτων που μπαίνουν στο παιχνίδι. Η Lea Meladri (Σώματα και Συλλογική Ευθύνη) το συνέλαβε καλά: οι πλατείες έχουν επαναφέρει στο επίκεντρο αυτό που για αιώνες θεωρούνταν «εκτός θέματος» – τα σώματα, την προσωπική ζωή, τις ανθρώπινες εμπειρίες. Όπως και το 1968, τα «μη αναμενόμενα υποκείμενα» – γυναίκες, νέοι, απλοί άνθρωποι – έχουν επιστρέψει στο προσκήνιο, φέρνοντας μαζί τους την αίσθηση της κοινής ευθύνης. Σε μια εποχή στην οποία η θεσμική πολιτική φαίνεται να σβήνει, η πολιτική αναγεννιέται στην παρουσία: στα χέρια, στα βήματα, στις φωνές, στα βλέμματα.
Ο Amador Fernández-Savater (Η Φλοτίλα είναι μια πράξη πολιτικής ανυπακοής) το λέει ξεκάθαρα: η Φλοτίλα «δεν είναι μια ανθρωπιστική πρωτοβουλία, αλλά μια πράξη πολιτικής ανυπακοής». Είναι η δικαιοσύνη που ξαναβρίσκει το σπαθί της, όχι με τη βία, αλλά με τη δύναμη των σωμάτων που κινούνται. Η ανθρωπιστική γλώσσα διαχωρίζει τη φροντίδα από την πολιτική· η Φλοτίλα τις ανασυνθέτει. Το να μεταφέρεις ψωμί και φάρμακα, σε αυτό το πλαίσιο, σημαίνει να αμφισβητείς τη λογική του πολέμου. Είναι μια ρωγμή στην κυριαρχία, μια «πρακτική αξίας». Και πολλοί από εμάς αναγνωρίσαμε τους εαυτούς μας σε αυτή την «πρακτική αξίας».
Το να μιλάμε για ηθική, τελικά, σημαίνει να μιλάμε για «πρακτικές αξίας»: η ηθική δεν είναι ένα «αλλού» στη ζωή, αλλά ο τρόπος με τον οποίο, μέσω της κοινωνικής συνεργασίας και των καθημερινών σχέσεων που μας συνδέουν με πολλαπλά παραγωγικά κυκλώματα, παράγουμε και αναπαράγουμε όχι μόνο αγαθά, αλλά και αξίες, σχέσεις και νοήματα. Ο καπιταλισμός, ωστόσο, ιεραρχεί αυτές τις διαδικασίες, τοποθετώντας την ανταλλακτική αξία στην κορυφή – και τα κέρδη και τις λογικές της εξουσίας που τη συνοδεύουν – και υποτάσσοντας σε αυτήν τις αξίες χρήσης και τις αξίες σχέσεων.
Στο έργο μου, ονομάζω «πρακτικές αξίας» αυτό το πεδίο των πρακτικών μέσω του οποίου οι άνθρωποι παράγουν και αναπαράγουν από κοινού ύλη και νόημα: αγαθά, σχέσεις, νοήματα. Κάθε κοινωνία διαπερνάται από διαφορετικούς τομείς αξίας – αξίες σχέσεων, αξίες χρήσης, ανταλλακτικές αξίες, αξίες εξουσίας —σε συνεχή ένταση. Ο καπιταλισμός τις οργανώνει σε μια πυραμίδα, αλλά η καθημερινή ζωή πάντα διαφεύγει από αυτή την αναγωγή: σε κάθε χειρονομία αλληλεγγύης, φροντίδας ή ανυπακοής, αναδύονται άλλες μορφές αξίας που ανατρέπουν την κυρίαρχη ιεραρχία και ανασυνθέτουν τις αξίες των σχέσεων και τις αξίες χρήσης.
Στις διαδηλώσεις για την Παλαιστίνη, στα αποκλεισμένα λιμάνια, στις καθημερινές πράξεις αλληλεγγύης, αυτές οι άλλες λογικές αξιών αναδύθηκαν με εκρηκτική δύναμη: σχεσιακές, ζωτικές, προσανατολισμένες προς τη ζωή και όχι προς το κέρδος. Οι διαδηλώσεις ήταν ο τόπος όπου η σχεσιακή δύναμη των σωμάτων αμφισβήτησε την εξουσία, όπου η χρήση και η φροντίδα αντιτάχθηκαν στη λογική της ανταλλαγής και του πολέμου. Η ηθική, με αυτή την έννοια, δεν είναι ιδιωτική ηθική, αλλά μια συστατική δύναμη, και επομένως πολιτική: η επιθυμία να αναδιοργανώσουμε τη ζωή και την κοινωνική συνεργασία σύμφωνα με αυτό που έχει πραγματικά αξία.
Ζούμε σε έναν κόσμο που μας ζητά να προσαρμοζόμαστε κάθε μέρα: να εργαζόμαστε, να καταναλώνουμε, να σιωπούμε, ενώ το σύστημα καταστρέφει τις συνθήκες της ζωής. Ωστόσο, στον ίδιο κόσμο, εμφανίζεται ένας αντίρροπος παλμός: είναι ο παλμός εκείνων που δεν παραιτούνται, εκείνων που αισθάνονται ότι ακόμη και μια μικρή χειρονομία φροντίδας, μια διαδήλωση, μια πράξη ανυπακοής, έχει εγγενή αξία, ακόμη και αν δεν παράγει άμεσα αποτελέσματα. Μεταξύ της αποκαρδιωτικής προσαρμογής και της επιθυμίας για λιποταξία, μεταξύ της παραίτησης και της ελπίδας, κινείται η δυναμική που ονομάζουμε ηθική. Και από αυτή τη δυναμική μπορεί να γεννηθεί ξανά η πολιτική.
Αλλά κάθε ηθική δύναμη είναι εύθραυστη αν της λείπουν οι μορφές της οργάνωσης. Η αμφιθυμία της εποχής μας -μεταξύ αδυναμίας και επιθυμίας- δεν μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με την αγανάκτηση. Χρειαζόμαστε συνέχεια, χρειαζόμαστε διάρκεια, χρειαζόμαστε πλαίσια πραγματικής συνεργασίας, όπου μαζί μπορούμε να απελευθερωθούμε, ακόμα και υλικά, ακόμα και σταδιακά, από την ηγεμονία αυτής της εξουσίας και από τους κανόνες που θέτει για τη ζωή. Εξ ου και η πρόκληση: να μετατρέψουμε την ηθική ενόρμηση σε καθημερινή πρακτική.
Όχι απλώς να βγούμε στους δρόμους, αλλά να δημιουργήσουμε κόσμους. Οι συλλογικές κουζίνες, τα δίκτυα αλληλοβοήθειας, τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, οι αγροοικολογικές και φεμινιστικές εμπειρίες είναι ήδη εργαστήρια αυτής της νέας πολιτικής. Όχι μόνο αντιπροσωπευτικά, αλλά δομικά. Αυτές οι εμπειρίες -τοπικές, συγκεκριμένες, ριζωμένες στα εδάφη- δεν είναι καταφύγιο, αλλά σημεία εκκίνησης.
Κάθε φορά που μια κοινότητα οργανώνεται για να ζήσει διαφορετικά, ανοίγει ένα ρήγμα στην κυρίαρχη τάξη και δημιουργεί τις συνθήκες για μια ευρύτερη σύνδεση. Από τις πρακτικές της γειτονιάς έως τα διεθνή δίκτυα η αλληλεγγύη, η δυνατότητα για άλλους κόσμους, χτίζεται μόνο εάν αυτό που γεννιέται από τα κάτω είναι σε θέση να επικοινωνήσει, να συνδεθεί, να ξεχειλίσει.
Σε αυτόν τον ορίζοντα εντάσσεται η έκκληση του Sandro Mezzadra (στο Euronomade) “Υπερχείλιση”: το κίνημα πρέπει να συνεχίσει να ξεχειλίζει, να υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα, γιατί μόνο μέσω αυτής της εγκαρσιότητας μπορεί να αμφισβητήσει την ανισότητα των δυνάμεων. Η υπερχείλιση δεν είναι απλώς εξάπλωση, αλλά ύπαρξη και αντίσταση σε κάθε κλίμακα: από την τοπική έως την πλανητική, από τη συμβολική έως την υλική, από την καθημερινή έως την υποδομική.
Ο πόλεμος και η γενοκτονία είναι παγκόσμιες διαδικασίες, που συνδέουν τα χρηματοοικονομικά, την εφοδιαστική αλυσίδα, τη διπλωματία και τα μέσα ενημέρωσης. Αλλά είναι επίσης διαδικασίες που διαδραματίζονται στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, ως στιγμές ενταγμένες σε αυτές τις παγκόσμιες διαδικασίες. Για να τους αντιταχθούμε, χρειαζόμαστε ένα αντι-δίκτυο πρακτικών και αλληλεγγύης, ένα διεθνικό Κοινό που να συνδέει τους αγώνες σε λιμάνια, πανεπιστήμια, επαρχίες και αστικά κέντρα σε όλο τον κόσμο, και που να ανοίγει και να πετυχαίνει να συνδέσει άλλους χώρους κοινωνικής συνεργασίας.
Η υπερχείλιση, με αυτή την έννοια, είναι μια «πρακτική της αξίας» που επεκτείνει την κοινωνική συνεργασία πέρα από όλα τα όρια – ταυτοτικά, εθνικά και θεματικά – συνδέοντας τους τομείς της αξίας μεταξύ λαών και εδαφών, μεταξύ της Μεσογείου και της Λατινικής Αμερικής, μεταξύ περιβαλλοντικών, εργατικών, μεταναστευτικών και απελευθερωτικών κινημάτων. Δεν σβήνει τις διαφορές, τις συμφιλιώνει. Δημιουργεί μια νέα πλανητική αναπνοή. Μια πολιτική χωρίς σταθερό κέντρο, ριζωμένη στο ίδιο το κίνημα της ζωής – που υπερασπίζεται τον εαυτό της – και στο κίνημα της κοινωνικής συνεργασίας που επιδιώκει να επαναπροσδιοριστεί σε νέες βάσεις.
Στις διαδηλώσεις για τη Γάζα, αυτή η ανάσα έγινε ξεκάθαρα αισθητή. Όχι η άκαμπτη ενότητα ενός κόμματος, αλλά η πολυφωνία ενός jam session: δυσαρμονίες και αυτοσχεδιασμοί που αναζητούν αρμονία. Έγινε αισθητός ο ρυθμός του commoning, του να κάνουμε πράγματα μαζί ως τέχνη και ως αναγκαιότητα. Η ηθική γίνεται ρυθμός, η πολιτική γίνεται χορός και η αναπνοή – όπως στην τζαζ – γίνεται συλλογική δύναμη.
Η Φλοτίλα, λοιπόν, δεν είναι μια μεμονωμένη πράξη, αλλά ένα σημάδι μετάβασης: από το ανθρωπιστικό στο κοινοτικό, από τη βοήθεια στην αλληλεγγύη, από την χειρονομία στον μετασχηματισμό. Κάθε φορά που η ζωή αυτοεπιβεβαιώνεται ενάντια στον θάνατο, παράγεται μια ομορφιά που είναι επίσης υλική δύναμη. Είναι η πολιτική ως δημιουργία των συνθηκών για κοινή ζωή.
Σήμερα, απέναντι στην καταστροφή, η απλούστερη και πιο δύσκολη χειρονομία παραμένει αυτή του να συνεχίσουμε να αναπνέουμε. Αλλά δεν αρκεί να αναπνέουμε μόνοι μας. Οι πλατείες, τα σκάφη, τα δίκτυα αλληλεγγύης μάς λένε ότι η αναπνοή μπορεί ακόμα να γίνει κοινή, εναρμονισμένη, επίμονη.
Σήμερα, το να υπάρχεις σημαίνει όλο και περισσότερο να αντιστέκεσαι, και το να αντιστέκεσαι σημαίνει να μετατρέπεις την ηθική σε πολιτική, τη συμπόνια σε συνεργασία, την απλή επιβίωση σε ζωή που μοιράζεται.
Όσο υπάρχει κοινή αναπνοή, η ιστορία δεν έχει τελειώσει. Και όσο η ζωή θα συνεχίσει να ξεχειλίζει, η ελπίδα θα βρίσκει πάντα έναν τρόπο να επιστρέφει στη θάλασσα.
πηγή: comune-info.net
