Των Β. Ρόγγα και Δ. Παπανικολόπουλου
Ό,τι ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης και συνεχίστηκε στη Μαδρίτη, στην Αθήνα και στα κατά τόπους κινήματα τύπου Occupy, τώρα συμβαίνει στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, αρχής γενομένης από τη Βοσνία.
Οι ανοιχτές συγκεντρώσεις των λαών στις πλατείες το 2011, οι αμεσοδημοκρατικές και αυτοοργανωμένες συνελεύσεις, τα αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία, η πλήρης κοινωνική, πολιτική και οικονομική απαξίωση του δόγματος του νεοφιλελευθερισμού εμφανίστηκαν με καινούργια ποιοτικά στοιχεία κατά τη διαδικασία της κοινωνικής κίνησης στη Βοσνία. Οι πολίτες στην Τούζλα, το Σαράγιεβο, το Μόσταρ, τη Μπάνια Λούκα, τη Ζένιτσα και σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βοσνιακής Ομοσπονδίας συνεδριάζουν και διαδηλώνουν πάνω από δύο εβδομάδες.
«Οι δημόσιες επιδείξεις πολιτικών ταυτοτήτων αλλά και άλλων μορφών συμμετοχής στον αγώνα προχωρούν μέσω εντατικών εργασιών συντονισμού, ενδεχόμενο αυτοσχεδιασμό, τακτικούς ελιγμούς, απαντήσεις σε μηνύματα από άλλους συμμετέχοντες, επιτόπου εκδοχές τού τι είναι δυνατόν, επιθυμητό ή αποτελεσματικό, και απροσδόκητα αποτελεσμάτων που υποκινούν νέους αυτοσχεδιασμούς»[1], σημειώνουν οι McAdam, Tarrow και Tilly και πιθανότατα έχουν δίκιο στην περίπτωση της Βοσνίας.
Τα αιτήματα
Η εκτεταμένη κοινωνική κινητικότητα ξεκίνησε στις 4 Φεβρουαρίου στην Τούζλα. Εκεί, 10.000 απλήρωτοι ή απολυμένοι εργαζόμενοι από τα πέντε εργοστάσια της πόλης διαδήλωσαν δυναμικά ζητώντας τα δεδουλευμένα τους. Οι διαδηλωτές -άντρες βιομηχανικοί εργάτες μέσης ηλικίας- επέλεξαν μια παραδοσιακή ημερομηνία διαδήλωσης για να ξεκινήσουν συμβολικά έναν αγώνα που τείνει να επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Μέχρι τις 7 Φεβρουαρίου η κυβέρνηση του καντονιού της Τούζλα είχε παραιτηθεί, οι διαδηλώσεις είχαν απλωθεί σε πάνω από 20 πόλεις και το «Μανιφέστο των εργατών και των κατοίκων της Τούζλα», το πρώτο ανακοινωθέν τους, αποτύπωνε τα παρακάτω αιτήματα:
– Να εγκριθεί ψήφιση για έρευνα σε σχέση με την ιδιωτικοποίηση των εργοστασίων Dita, Polihem, Poliolhem, Gumara και Konju.
– Τα εργοστάσια να επιστραφούν στους εργαζόμενους μέσα από δημόσιο έλεγχο, ώστε να λειτουργήσουν ξανά και να διασφαλιστεί το δημόσιο συμφέρον.
– Να διερευνηθούν τα οικονομικά εγκλήματα και οι υπεύθυνοι να δικαστούν.
– Να δημευθεί η περιουσία όσων πλούτισαν με παράνομα μέσα.
– Να εξισωθούν οι μισθοί των αιρετών με τους μισθούς των εργαζομένων στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.
Στις 9 Φεβρουαρίου είχαν ήδη συγκροτήσει την «Ολομέλεια των κατοίκων της Τούζλα» -το Plenum- ζητώντας τον σχηματισμό κυβέρνησης με συνεργασία του Plenum και της Συνέλευσης του Καντονιού της Τούζλα έως την 1η Μαρτίου 2014, που θα περιλαμβάνει μη κομματικούς, αδιάφθορους εμπειρογνώμονες.
Από μέρους μας, ένα τέτοιο αίτημα φαντάζει -και ίσως και να είναι- νεοφιλελεύθερο. Οι διαδηλωτές το γνωρίζουν. Θεωρούν όμως πως με αυτό τον τρόπο δεν θα εμπλακούν με την εγκληματική και διεφθαρμένη βοσνιακή κομματική πραγματικότητα, τουλάχιστον ώς τις εκλογές του Οκτωβρίου. Έχουν όμως ακόμα μια δικλείδα ασφαλείας: στις 12 Φεβρουαρίου κατέγραψαν ρητά πως η προσωρινή αυτή κυβέρνηση «είναι υποχρεωμένη να εκτελέσει της εντολές της ολομέλειας του λαού».
Ταυτόχρονα το Plenum της Τούζλα ζήτησε και πέτυχε αμέσως το σταμάτημα πληρωμών του “λευκού ψωμιού”, δηλαδή των ισόβιων αποζημιώσεων πρωθυπουργών και υπουργών μετά τη λήξη της θητείας τους. Παράλληλα, συστάθηκαν δώδεκα ομάδες εργασίας σύμφωνα με τις θεματικές ενότητες και μία ομάδα εργασίας για τον συντονισμό με όλους τους εργαζόμενους.
Μικρές νίκες.
Οι μικρές νίκες και τα αιτήματα των διαδηλωτών της Τούζλα έγιναν γνωστά αστραπιαία σε όλες τις πόλεις, ακόμα και στη σερβική εδαφική ενότητα. Όμως οι διαδηλωτές λοιδορήθηκαν από τα ΜΜΕ ως «ξένοι μισθοφόροι, εγχώριοι προδότες, χούλιγκανς και αναρχικοί» εξαιτίας των αρχικών δυναμικών τους ενεργειών.
Το Plenum του Σαράγιεβο ανακοίνωνε στις 9 Φεβρουαρίου: «Στο όνομα των κατοίκων του Σαράγιεβο που βρίσκονται στους δρόμους, λυπούμαστε για τους τραυματισμούς και τις ζημιές σε περιουσίες. Αλλά λυπούμαστε εξίσου για τα εργοστάσια, τους δημόσιους χώρους, τους πολιτιστικούς και επιστημονικούς θεσμούς και τις ανθρώπινες ζωές, όλα αυτά δηλαδή που καταστράφηκαν ως αποτέλεσμα όλων όσων ήταν στην εξουσία τα τελευταία είκοσι χρόνια».
Η ανακοίνωση καταλήγει: «Όταν ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις μας (σ.σ.: ίδιες περίπου με τις απαιτήσεις της Τούζλα), μπορούμε να αρχίσουμε συνομιλίες, προκειμένου να καθιερώσουμε μια κοινωνία πιο δίκαιη για όλα τα κοινωνικά στρώματα. Όλοι εκείνοι των οποίων η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και οι βασικές υλικές ανάγκες έχουν τεθεί σε κίνδυνο ή καταστρέφονται από την κλοπή, τη διαφθορά, τον νεποτισμό, την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων πόρων, να ξέρουν πως φταίει το οικονομικό μοντέλο που ευνοεί τους πλούσιους και οι χρηματοδοτικές ρυθμίσεις που έχουν καταστρέψει κάθε ελπίδα για μια κοινωνία που να βασίζεται στην κοινωνική δικαιοσύνη και την ευημερία».
“Διαδήλωση των φτωχών”
Στις 14 Φεβρουαρίου οι κάτοικοι του Σαράγιεβο ζήτησαν να μειωθούν οι μισθοί των κυβερνώντων στο μισό, να αναθεωρηθούν όλες οι ιδιωτικοποιήσεις, συμπεριλαμβανομένων περίπου 10 πρώην δημόσιων επιχειρήσεων με κεντρική σημασία για όλη την ομοσπονδία.
Το Σάββατο, 22 Φεβρουαρίου, οι απόστρατοι, μια κοινωνική κατηγορία που απολαμβάνει αποδοχής από την κοινωνία, απείλησαν με τεράστια «διαδήλωση των φτωχών» στη Μπάνια Λούκα, ενώ στη Ζένιτσα ήδη η ολομέλεια του λαού συζητά τη δημιουργία προσωρινής τοπικής κυβέρνησης με την τοπική Βουλή των Αντιπροσώπων.
Οι Βόσνιοι διαδηλωτές συμμετέχουν στην κινηματική και δημοκρατική πραγματικότητα για πρώτη φορά με τέτοιο τρόπο στα τελευταία 20 χρόνια. Μαθαίνουν πως δεν θα τους χαριστεί τίποτα, δρουν, οργανώνονται, ελίσσονται, επιδεικνύουν αξιοσύνη, ενότητα, μαζικότητα.
Μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα σε μια χώρα στην οποία οι πρόσφατες εθνοτικές διαμάχες, η απίσχανση της κοινωνίας των πολιτών, η κομματική διαφθορά, η πανταχού παρούσα διοικητική και συνταγματική γραφειοκρατία και ο νεοφιλελευθερισμός είναι το πολιτικό περιβάλλον εντός της οποίας διεξάγεται η παρούσα σύγκρουση;
Πάντως, το πρώτο βήμα -και ίσως το πιο δύσκολο- έγινε. Οι Ολομέλειες του λαού της Βοσνίας είναι εδώ για να παράξουν πολιτική, να σχεδιάσουν ένα μέλλον κοινωνικής δικαιοσύνης. Η έκβαση είναι ανοιχτή, καθώς η Ιστορία είναι άνοιγμα και κλείσιμο πιθανοτήτων.
1 D. Mc Adam, S. Tarrow, C. Tilly, «Dynamics of Contention”, Cambridge University Press, 2004, σ. 131
Πηγή: Αυγή