Σπάζοντας πράγματα στη δουλειά
Οι λουδίτες ήξεραν γιατί μισείς τη δουλειά σου
του Gavin Mueller
Μετάφραση: Γιώργος Καλαμπόκας – Αντώνης Φάρας
Εκδόσεις: Εκτός Γραμμής
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική συμβολή στην ευρύτερη συζήτηση που διεξάγεται για την τεχνολογία σήμερα σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε τους μετασχηματισμούς που έχουν συντελεστεί ή που πρόκειται να μας ταρακουνήσουν συθέμελα στο άμεσο μέλλον. Ενδεικτικά να πώ ότι στο πρόσφατο συνέδριο του περιοδικού Historical Materialism τον Απρίλιο στην Αθήνα μία από τις κεντρικές θεματικές είχε τον τίτλο τεχνολογία – αυτοματοποίηση και αντιστάσεις. Και αυτό γιατί αναγνωρίζεται ότι οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί επιδρούν καταλυτικά στις οργανωτικές δυνατότητες του ανταγωνιστικού κινήματος στην εποχή του κεφαλαιόκαινου.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό ότι έχουμε ένα βιβλίο, σε εξαιρετική μετάφραση στα ελληνικά, το οποίο καταπιάνεται με την ιστορία των εργατικών αντιστάσεων στους τεχνολογικούς μετασχηματισμούς του παρελθόντος. Γιατί, όπως σωστά ισχυρίζεται ο Gavin Mueller, δεν μπορούμε να προεικονίσουμε ένα δικό μας μέλλον στην κατεύθυνση της ανθρώπινης χειραφέτησης χωρίς να σκύψουμε στο παρελθόν.
Οι Λουδίτες λοιπόν είναι ένα κίνημα το οποίο αναπτύσσεται τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα στην Αγγλία από τους εργάτες στην κλωστοϋφαντουργία. Την περίοδο αυτή εισάγονται μηχανές – όπως η πλεκτική μηχανή και η μηχανή για το φινίρισμα- οι οποίες μπορούν να παράγουν υφάσματα και να πραγματοποιούν το φινίρισμα στο κλάσμα του χρόνου που απαιτούνταν πριν από την εισαγωγή τους. Συνέπεια αυτής της τεχνολογικής καινοτομίας είναι ότι οι υφαντουργοί μετατρέπονται από εξειδικευμένο επάγγελμα σε χαμηλόμιθους που εργάζονται με το κομμάτι. Και πώς αντιδρούν; Καταστρέφουν σε μυστικές επιθέσεις τα μηχανήματα που ωθούν τις κοινότητές τους στην πείνα. Στην προσπάθεια οργάνωσής τους επιστρατεύουν ένα μυθικό πρόσωπο, τον ηγέτη Νεντ Λουντ, διακηρύσσοντας ότι λειτουργούν στο όνομά του.
Θα ξεκινήσω παρουσιάζοντας τα δυνατά σημεία του βιβλίου με βάση τη δική μου ανάγνωση.
1) Ιστορική αποκατάσταση της κινηματικής παρακαταθήκης των λουδιτών
Κεντρικός άξονας του βιβλίου είναι η αποκατάσταση της ιστορικής σημασίας του αγώνα των λουδιτών. Αυτή η αποκατάσταση είναι αναγκαία γιατί μέχρι σήμερα οι λουδίτες σχεδόν ταυτίζονται με τον πριμιτιβισμό, δηλαδή με μια ρομαντική νοσταλγία για παλιότερους τρόπους παραγωγής και μια αποστροφή στην τεχνολογία και μαζί της την πρόοδο.
Μέσα από τις γραμμές του βιβλίου, όμως, μαθαίνουμε ότι:
- -Οι Λουδίτες είναι ένα παράδειγμα οργανωμένης μαχητικότητας με μεγάλη αποδοχή από τις κοινότητές τους. Είναι ενδεικτικό ότι δεν τους μαρτυρούσαν παρόλο το κυνήγι που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι εργοστασιάρχες και το κράτος.
Σε συμφωνία με τον Τόμσον, ο συγγραφέας μάς θυμίζει ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε εκ των υστέρων την κίνηση των πραγματικών ανθρώπων που αγωνίζονται. Αυτοί έζησαν τους δραματικούς τεχνολογικούς μετασχηματισμούς της βιομηχανικής επανάστασης και αυτοί αντέδρασαν.
- -Σε συμφωνία με τον Χομπσμπάουμ, ο συγγραφέας βλέπει το σπάσιμο των μηχανών ως μια μορφή συλλογικής διαπραγμάτευσης μέσω εξέγερσης και ως ένα πλήρως κατάλληλο μέσο για τη συγκρότηση συλλογικού αγώνα σε μια εποχή όπου η εργατική τάξη είναι ακόμα πλήθος. Με άλλα λόγια, οι διάσπαρτοι υφαντουργοί δεν μπορούσαν να κάνουν οργανωμένη απεργία, το σπάσιμο των μηχανών ως πρακτική αλληλεγγύης ήταν μια μορφή πάλης απαραίτητη και κατάλληλη για την ίδια τη συγκρότηση της τάξης ως πολιτικού υποκειμένου.
- -Ένα παλιό τραγούδι το οποίο έχει εκτελεστεί και από τους υπέροχους ChumbaWamba εξυμνεί τα κατορθώματα του στρατηγού Λούντ. Οι πρώτες στροφές του τραγουδιού, σε ελεύθερη μετάφρασηαπό το chat gpt για την ειρωνεία του πράγματος, λένε τα ακόλουθα:
Μη τραγουδάτε άλλο τους παλιούς σας σκοπούς,
για τον Ρομπέν των Δασών τον παλιό·
τα κατορθώματά του δεν με συγκινούν,
του στρατηγού Λουντ θα υμνήσω εγώ.
Ο γενναίος Λουντ στη βία δεν είχε στραφεί,
ως που η πίκρα τον οδήγησε εκεί·
και τότε για να υπερασπιστεί τα δίκια του,
ετοιμάστηκε για τη μεγάλη στιγμή.
Οι ένοχοι ας φοβούνται, εκδίκηση καμιά
δεν ζητά απ’ τον τίμιο λαό·
ο θυμός του στρέφεται μονάχα εκεί
που αθετούν τις τιμές και το καλό.
Οι φαρμακερές μηχανές —του κόπου αρπαχτές—
καταδικάστηκαν από κοινού·
κι ο Λουντ, που αψηφά τις απειλές,
τιμωρός έγινε τρανός και τραχύς παντού.
Παραθέτοντας τους στίχους αυτού του τραγουδιού, θέλω να αναδείξω τη σημασία της πολιτισμικής δημιουργίας, της αναπαράστασης και του μύθου για τη συγκρότηση της τάξης ως πολιτικού υποκειμένου.
2) Η τεχνολογία δεν είναι ποτέ ουδέτερη
Με βάση την ιστορική αποκατάσταση των λουδιτών, αναπτύσσεται το κεντρικό επιχείρημα του βιβλίου. Ευθύς εξαρχής, ο συγγραφέας επισημαίνει ότι αυτό το βιβλίο αποτελεί κριτική στην άποψη ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Αυτή η άποψη διαπερνά τόσο φιλοκαπιταλιστικές όσο και αντικαπιταλιστικές τεχνοφιλικές προσεγγίσεις καθώς αποτελεί το κεντρικό αφήγημα:
- -κοινωνιοπαθών τεχνοολιγαρχών τύπουΉλον Μασκ οι οποιοι μας υπόσχονται αυτόματα αυτοκίνητα και βόλτα στο διάστημα,
- -οικομοντερνιστών οι οποίοι θεωρούν ότι μπορούμε με τεχνολογικές λύσεις να αντιμετωπίσουμε την οικολογική κρίση χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε τίποτα στον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε,
- -οπαδών του επιταχυντισμού και του πλήρους αυτοματοποιημένου κομμουνισμού της πολυτέλειας οι οποίοι θεωρούν ότι το μόνο ζήτημα κοινωνικού μετασχηματισμού είναι να πάρουμε την ήδη αναπτυγμένη τεχνολογία στα χέρια μας, στον δικό μας έλεγχο.
Το κεντρικό επιχείρημα του βιβλίου είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Η τεχνολογία συμπυκνώνει και επιτείνει τις κοινωνικές σχέσεις του τρόπου παραγωγής που την γεννά. Ως εκ τούτου, η τεχνολογία που γεννιέται μέσα στον καπιταλισμό:
- μας υποχρεώνει να δουλεύουμε περισσότερο
- περιορίζει την αυτονομία μας στην εργασιακή διαδικασία
- μας ξεγελά και μας διχάζει όταν οργανωνόμαστε για να αντισταθούμε.
- μετατρέπει τον ελεύθερο χρόνο μας σε δουλειά καθώς η εκτός της άμεσης εργασιακής διαδικασίας κοινωνικότητά μας παράγει αξία.
3) Η τεχνολογία οφείλεται και επιδρά στις αντιστάσεις εντός και εκτός εργασιακής διαδικασίας: ο λουδιτισμός εντάσσεται στο οπλοστάσιο των αντιστάσεων
Με περισσή σπουδή, ο συγγραφέας αξιοποιεί την προηγούμενη βασική θέση για να στραφεί στη βιωμένη πραγματικότητα των εργατριών σε διαφορετικούς κλάδους και σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και αποτυπώνει τους μετασχηματισμούς που επήλθαν με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών αλλά και την αναβίωση λουδίτικων πρακτικών.
- -Ο τεϋλορισμός στις αρχές του 20ου αιώνα εξηγείται ως προσπάθεια των βιομηχάνων να μειώσουν τον νεκρό χρόνο των εργατών και,σπάζοντας την εργασία σε πολλά μικρά καθήκοντα, να αφαιρέσουν από τους εργάτες τον έλεγχο και τη γνώση που είχαν συσσωρεύσει. Ταυτόχρονα, η διαίρεση του εργατικού δυναμικού σε αυτούς που πετύχαιναν τους στόχους της επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας και σε αυτούς που αποτύγχαναν, ήταν μια αποτελεσματική στρατηγική για τη διάλυση της συλλογικότητας στον χώρο εργασίας. Και πάλι οι εργάτες αντέδρασαν κάνοντας σαμποτάζ στα μηχανήματα ώστε να ξεκλέβουν χρόνο. Οι βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου, οι Γουόμπλις, είχαν συμπεριλάβει το σαμποτάζ στις πρακτικές αντίστασης ενάντια στον τεϋλορισμό.
- -Η αυτοματοποίηση στα εργοστάσια κατασκευής αυτοκινήτων του Ford εισάγεται στα μέσα του 20ου αιώνα για να αναχαιτίσει τους εργατικούς ξεσηκωμούς και τις πολυήμερες απεργίες. Έκτοτε η βασική απειλή της αυτοματοποίησης δεν είναι μόνο η απώλεια θέσεων εργασίας, αλλά η πόλωση των εργασιακών θέσεων μέσα από την εξαφάνιση των ενδιάμεσων θέσεων στην οργάνωση και τη διοίκηση της παραγωγής. Απέναντι στα γραφειοκρατικά συνδικάτα που απλά διαπραγματεύονται καλύτερους μισθούς αγνοώντας τους ευρύτερους μετασχηματισμούς, την ανεργία αλλά και την εντατικοποίηση της εργασίας για όσες παραμένουν, ακηδεμόνευτοι εργατικοί αγώνες στρέφονται ενάντια στην ίδια την αυτοματοποίηση.
- -Η χρήση κοντέινερ στα λιμάνια διέλυσε τις κοινότητες των φορτοεκφορτωτών, την ανεξαρτησία που βίωναν ως προς τους ρυθμούς εργασίας, ενώ αύξησε κατακόρυφα τα εργατικά ατυχήματα. Επιπλέον, η κοντεϊνεροποίηση επέτρεψε τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων σε περιοχές φθηνότερου εργατικού κόστους για την παραγωγή των εμπορευμάτων. Και πάλι, οι αντιδράσεις υιοθέτησαν μορφές σαμποτάζ και καταστροφής.
- -Η αυτοματοποίηση αναλύεται ως προς τις επιδράσεις της στη συμμετοχή των μαύρων εργατών και εργατριών στην αγορά εργασίας των ΗΠΑ. Με δεδομένο ότι οι μαύροι προλετάριοι κατείχαν τις χειρότερες δουλειές από άποψη μισθών και έντασης, η αυτοματοποίηση θα δημιουργούσε νέους πλεονάζοντες πληθυσμούς, θα επέφερε νέους ανταγωνισμούς μεταξύ λευκών και μαύρων για τις χαμαλοδουλειές, ενώ η εντατικοποίηση των ρυθμών εργασίας σε ανειδίκευτες θέσεις στις βιομηχανίες του Ντητροίτ ονομάστηκε νεγροματοποίηση.
- -Φωτίζονται οι μετασχηματισμοί που προκαλεί η αυτοματοποίηση εντός και εκτός εργασίας από τη σκοπιά του φύλου. Εντός τυπικής εργασίας, μαθαίνουμε για τις επιπτώσεις της αυτοματοποίησης στις χαμηλόμισθες θέσεις που καταλάμβαναν γυναίκες (π.χ. τηλεφωνήτριες) με την αυξανόμενη ανεργία και την εντατικοποίηση του ρυθμού εργασίας για τις υπόλοιπες. Εκτός τυπικής εργασίας, βλέπουμε ότι οι τεχνολογίες που αξιοποιούνται στην κοινωνική αναπαραγωγή δεν μειώνουν τον χρόνο εργασίας, αλλά αυξάνουν τις δραστηριότητες που διεξάγονται από γυναίκες. Η τεχνολογία από μόνη της, χωρίς φεμινισμό, δεν απελευθερώνει τις γυναίκες.
- -Τέλος, θέλω να σταθώ στην εισαγωγή αλγορίθμωνκαι αυτοματοποίησης στις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Στη θέση που κατείχε το στέλεχος της υπηρεσίας για να μπορέσει να αποδώσει παροχές σε κάθε άνθρωπο χωριστά, έχουμε μια ψηφιακή γραφειοκρατία η οποία δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην ποικιλομορφία των αναγκών και των περιστάσεων. Όποια έχει χρειαστεί να πάει σε κατάστημα τράπεζας τον τελευταίο καιρό έχει δει από πρώτο χέρι πώς συνθλίβονται από τις διαδικασίες αυτοματοποίησης ιδιαίτερα οι άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης.
Θα ήθελα τώρα να προχωρήσω σε έναν κριτικό αναστοχασμό του βιβλίου.
Ο Μαρξ, οι μηχανές, η μεγάλη βιομηχανία και οι λουδίτες
Προσπαθώντας να παρουσιάσω τη δική μου ερμηνεία για τη μαρξική ανάλυση αντλώ από την 4η ενότητα (Παραγωγή Σχετικής Υπεραξίας) του Πρώτου Τόμου από το Κεφάλαιο και συγκεκριμένα από το 13ο κεφάλαιο με τίτλο: Μηχανήματα και Μεγάλη Βιομηχανία. Νομίζω ότι εκεί ο Μαρξ προσφέρει έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο για την εξέταση της τεχνολογίας μέσα στον καπιταλισμό. Υπάρχει μια εγγενής και εσωτερική αντίφαση ανάμεσα στην ουτοπία και τη δυστοπία: η τεχνολογία θα μπορούσε να απελευθερώνει δυνατότητες, αλλά ο καπιταλισμός δεν το επιτρέπει στον βαθμό που δεν οδηγεί στην αξιοποίηση του κεφαλαίου. Αυτά τα δύο δεν είναι διακριτά. Συνέχονται εσωτερικά με αυτήν την αντίφαση. Συνεπώς:
α) δεν υπάρχουν μηχανές γενικά, υπάρχουν μηχανές που εξυπηρετούν την αξιοποίηση του κεφαλαίου
Ένα οξυδερκές άρθρο του Στήβεν Μάργκλιν από το 1974 με τίτλο: Τι κάνουν τα αφεντικά. Η καταγωγή και οι λειτουργίες της ιεραρχίας στην καπιταλιστική παραγωγή θέτει πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα για το αν η ιεραρχία εντός της εργασιακής διαδικασίας είναι απαραίτητο συστατικό της βιομηχανίας μεγάλης κλίμακας, αν είναι απότοκο της τεχνολογικής καινοτομίας, αν σχετίζεται με την αποδοτικότητα. Εν ολίγοις, αν για να διατηρήσουμε την καπιταλιστική αφθονία πρέπει να αποδεχτούμε την υπάρχουσα τεχνολογία και οργάνωση της εργασιακής διαδικασίας. Συγκεκριμένα, ασκεί κριτική σε ένα απόσπασμα από τον Ένγκελς το οποίο αναφέρεται στη μεγάλη βιομηχανία:
«Αν ο άνθρωπος, με τη δύναμη της γνώσης και της ευρηματικότητάς του, έχει υποτάξει τις δυνάμεις της φύσης, εκείνες τον εκδικούνται, υποβάλλοντάς τον —στον βαθμό που τις χρησιμοποιεί— σε μια πραγματική δεσποτεία, ανεξάρτητη από κάθε κοινωνική οργάνωση. Το να θέλει κανείς να καταργήσει την εξουσία στη μεγάλη βιομηχανία είναι ισοδύναμο με το να θέλει να καταργήσει τη βιομηχανία την ίδια, να καταστρέψει τον αργαλειό για να επιστρέψει στη ρόκα.»
Ο Μάργκλιν αποδομεί αυτήν την άποψη αναδεικνύοντας ότι ο καταμερισμός της εργασίας στην καπιταλιστική βιομηχανία δεν σχετίζεται με την αποδοτικότητα αλλά με το να δώσει κεντρικό ρόλο στον κεφαλαιοκράτη στη διαδικασία παραγωγής, να πάρει τον έλεγχο της εργασιακής διαδικασίας από τον άμεσο παραγωγό, να διευκολύνει τη συσσώρευση του κεφαλαίου. Η ίδια η έννοια της τεχνολογικής αποδοτικότητας είναι προβληματική. Η αποδοτικότητα σημαίνει να παράγεις περισσότερες εκροές με τις ίδιες εισροές, αν όμως αυξάνεται η ένταση της εργασίας, όπως γίνεται συνήθως με την εισαγωγή της τεχνολογίας, δεν έχουμε τις ίδιες εισροές αλλά περισσότερες. Αυτό δεν μπορεί να αναδειχθεί όταν το πρίσμα είναι η αξιοποίηση του κεφαλαίου, δηλαδή η απόσπαση μεγαλύτερης υπεραξίας.
β) η τεχνολογία δεν μπορεί να απελευθερώσει δυνατότητες μέσα στον καπιταλισμό
Την ίδια στιγμή που απελευθερώνει δυνατότητες, τις στρέφει αμέσως εναντίον των ανθρώπων, των άμεσων παραγωγών. Με τα λόγια του Μαρξ: “ακόμη και η ελάφρυνση της εργασίας γίνεται ένα μέσο βασανισμού, καθώς η μηχανή δεν απελευθερώνει τον εργάτη από την εργασία, αλλά την εργασία του από το περιεχόμενό της” (Μαρξ, σ. 387).
Η πρώτη στιγμή που το βλέπουμε αυτό καθαρά είναι στη διαπραγμάτευση του υποκειμένου στην εκμηχανισμένη παραγωγή (σ. 384): Στην πρώτη διατύπωση, ο συνδυασμένος συνολικός εργάτης ή το κοινωνικό εργασιακό σώμα εμφανίζεται ως το αυθυπερβαίνον υποκείμενο και το μηχανικό αυτόματο εμφανίζεται ως αντικείμενο. Στην άλλη διατύπωση, το ίδιο το αυτόματο είναι το υποκείμενο και οι εργάτες είναι απλά προσαρμοσμένοι ως ευσυνείδητα όργανα στο ασυνείδητα όργανα και όλοι μαζί υπάγονται στην κεντρική κινητήρια δύναμή του. Η πρώτη διατύπωση ισχύει για κάθε χρησιμοποίηση μηχανών σε μεγάλη κλίμακα. Η δεύτερη χαρακτηρίζει την κεφαλαιοκρατική χρησιμοποίησή τους. Με άλλα λόγια, η μηχανή δεν υπηρετεί τον εργάτη, αλλά ο εργάτης τη μηχανή. Αυτό ενυπάρχει στην ίδια τη σχέση κεφάλαιο, η εργασιακή διαδικασία υπάγεται στη διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου.
Μας υποσχέθηκαν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μας απαλλάξει από τις βαρετές δουλειές. Όσες εργαζόμαστε στην ακαδημία με την ευρεία έννοια, έχουμε διαπιστώσει ότι πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη γιατί αλλιώς θα μείνουμε πίσω, θα μας φάνε λάχανο. Έτσι, καταλήγουμε να αφήνουμε την τεχνητή νοημοσύνη να γράφει ποίηση και δοκίμια, να ζωγραφίζει και να φτιάχνει μουσική, ενώ εμείς συνεχίζουμε να κάνουμε όλες τις βαρετές οικιακές εργασίες. Οι σκούπες ρομπότ, όπως μας λέει ο Mueller, σε βάζουν σε μια διαδικασία να προσαρμόσεις το σπίτι σου στη λειτουργικότητά τους και όχι τη λειτουργία τους στις ανάγκες σου.
Ωστόσο, ο Mueller δεν βλέπει την εσωτερική συνοχή μέσα από την αντίφαση. Αλλά αντιμετωπίζει τις δύο τάσεις ως διακριτές: μια τεχνοφιλική και μια τεχνοκριτική. Βλέπει δύο Μαρξ αντί για έναν. Αυτό κατά τη γνώμη μου έχει αποτελέσματα στο έργο του.
α) Βλέπει λανθασμένα την κριτική του Μαρξ για τους λουδίτες
Ο Μαρξ αναφέρεται στο κίνημα των λουδιτών και λέει: Απαιτείται χρόνος και εμπειρία έως ότου μάθει ο εργάτης να διακρίνει τις μηχανές από την κεφαλαιοκρατική χρησιμοποίησή τους, και συνεπώς έως ότου στρέψει τις επιθέσεις του από τα υλικά μέσα παραγωγής στην κοινωνική μορφή εκμετάλλευσής τους.
Προσοχή: αυτό δεν σημαίνει ότι οι εργάτες βλέπουν λανθασμένα τις μηχανές. Τουναντίον, ορθά αναγιγνώσκουν στις μηχανές τον εχθρό τους. Ο πόλεμος ανάμεσα στον εργάτη και τον κεφαλαιοκράτη είναι καταστατικός στη σχέση κεφάλαιο. Με την εισαγωγή των μηχανών παίρνει μια διαφορετική μορφή. Ο εργάτης στρέφεται ενάντια στη μηχανή, το ίδιο το εργασιακό μέσο, τον υλικό τρόπο ύπαρξης του κεφαλαίου. Ο Μαρξ εξηγεί (σ. 395) πως «η αυτοτελής και αποξενωμένη μορφή που ο ΚΤΠ δίνει εν γένει στους όρους εργασίας και στο προϊόν της εργασίας απέναντι στον εργάτη αναπτύσσεται λοιπόν με τις μηχανές σε μια πλήρη αντίθεση. Γι’ αυτό με τις μηχανές ξεσπά για πρώτη φορά η βίαιη εξέγερση του εργάτη ενάντια στο εργασιακό μέσο».
β) Πριμοδοτεί εμπειρικές αναλύσεις που υπερτονίζουν την απώλεια θέσεων εργασίας για συγκεκριμένα τμήματα της εργατικής τάξης
Η υπόθεση της τεχνολογικά δημιουργούμενης ανεργίας σε μάκρο επίπεδο δεν επβεβαιώνεται εμπειρικά με μονοσήμαντο τρόπο. Ο Άαρον Μπέναναβ (2024) στο πρόσφατο βιβλίο του για την αυτοματοποίηση και το μέλλον της εργασίας μέσα από έναν όγκο εμπεριικών δεδομένων καταδεικνύει ότι η εμμένουσα ανεργία σχετίζεται με τη συρρίκνωση του μεριδίου της βιομηχανίας στη συνολική παραγωγή και όχι με την αυτοματοποίηση.
Αναγνωρίζοντας ότι είναι πραγματικά οδυνηρό να χάνεις τη δουλειά σου, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε αν πολλές από τις δουλειές που χάνονται αξίζει να κρατηθούν. Σε ένα επίσης παλιό άρθρο, ο Arghiri Emmanuel (1982) επιχειρηματολογεί με δριμύτητα ενάντια στα δάκρυα για την απώλεια εξαιρετικά μονότονων θέσεων εργασίας. Δεν πρέπει να λυπόμαστε γιατί δεν έχουμε πια έναν άνθρωπο να μας χτυπάει το εισιτήριο για όσες από μας προλάβαμε τον κύριο στο λεωφορείο με το υγρό σφουγγαράκι. Το πρόβλημα είναι ότι καμιά αυτοματοποίηση δεν μείωσε τον χρόνο εργασίας.
γ) Ερμηνεύει διασταλτικά τον λουδιτισμό
Στην προσπάθειά του να αναδείξει τον πολιτικό-κοινωνικό ρόλο της τεχνολογίας, ερμηνεύει τόσο διασταλτικά τον λουδιτισμό που σε σημεία χάνει την αναλυτική του χρησιμότητα. Δυσκολεύομαι να εντάξω τις προσπάθειες ελεύθερου λογισμικού και ανοικτού κώδικα, την κοινότητα linux για παράδειγμα, στο λουδιτισμό. Νομίζω ότι αυτό που επιχειρείται είναι ακριβώς η διάνοιξη μίας δυνατότητας μέσα από την εσωτερική αντίφαση και όχι η καταστροφή της τεχνολογίας εν προκειμένω. Ωστόσο, οφείλω να αναγνωρίσω, ότι ήταν ακριβώς οι τεχνολογικές δεξιότητες που επέτρεψαν το χακάρισμα των ηλεκτρονικών εξετάσεων στο ΕΚΠΑ από διοικητικούς και φοιτητές/ριες σε μια μορφή αντίστασης στην απόφαση του υπουργείου να σπάσει τις φοιτητικές αντιστάσεις για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια τον Φλεβάρη του 2024.
Μετά από αυτόν τον κριτικό αναστοχασμό και με βάση αυτό το παράδειγμα, έχει σημασία να κρατήσουμε ανοιχτό το κεντρικό ζήτημα του βιβλίου. Η τεχνολογία στον καπιταλισμό δεν είναι ουδέτερη, δεν μας οδηγεί στον κομμουνισμό. Η προσπάθειά μας να οικοδομήσουμε τον κομμουνισμό στον 21ο αιώνα, χρειάζεται εκ νέου την επινόηση μιας ουτοπίας με σταθερούς οδηγούς:
- -τη μείωση του χρόνου εργασίας
- -τη μετατροπή της εργασίας σε όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη δραστηριότητα για όλους/ες
- -την επανεξέταση όλων των μορφών τεχνολογίας στον βαθμό που δεν εξυπηρετούν τις δύο προηγούμενες στοχεύσεις.
Για να φτάσουμε εκεί, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε το φρένο όπως έλεγε και ο Μπένγιαμιν. Η πρόοδος δεν μας οδηγεί στον κομμουνισμό γιατί εμπεριέχει την καταστροφή. Σε κάποιες περιπτώσεις, χρειάζεται να σπάσουμε και πράγματα!
Αναφορές:
Μαρξ, Κ. (2016/1883), Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, Κεφάλαιο 13, ΚΨΜ.
Μπέναναβ, Α. (2024). Αυτοματοποίηση και το Μέλλον της Εργασίας, μετάφραση και αυτοέκδοση με ελεύθερη συνεισφορά από μέλη της κοινότητας ΥΦΑΝΕΤ.
Chumbawamba, https://www.youtube.com/watch?v=BH9kha55VTc
Marglin, S. (1974). “What Do Bosses Do? The Origins and Functions of Hierarchy in Capitalist Production, Part I”. 1974. The Review of Radical Political Economics 6 (2): 60-112. http://rrp.sagepub.com/content/6/2/60.citation
