Σχόλιο με αφορμή την αναγόρευση σε επίτιμο διάκτορα του ΑΠΘ διευθύνοντος συμβούλου ισχυρής πολυεθνικής φαρμακοβιομηχανίας
Η πρόσφατη τελετή αναγόρευσης ενός – όντως ικανότατου – στελέχους της παγκοσμιοποιημένης φαρμακευτικής αγοράς, άνοιξε ξανά, και εκ των πραγμάτων, τη συζήτηση για τη σχέση αγοράς και πανεπιστημίου. Σχέση που θεωρείται – με δεδομένη την επιβολή και στην ελληνική κοινωνία από τον Ιούλη 2015 του δόγματος ΤΙΝΑ [There Is No Alternative] – από τις κυρίαρχες αντιλήψεις στην ακαδημαϊκή κοινότητα ως η πολυπόθητη νέα μεγάλη ιδέα που προωθεί με ταχείς ρυθμούς η κυβέρνηση. Σχέση, η οποία στο συγκεκριμένο παράδειγμα δικαιώνεται απόλυτα, καθότι η τελετή επιτιμοποίησης ήταν η μετά τηβέννων [κυριολεκτικά] επιστέγαση μιας ιδιαίτερα προσοδοφόρου συμφωνίας και για τις δύο πλευρές.
Να λοιπόν που σε μια περίοδο μακρόχρονης πενίας των δημόσιων πανεπιστημίων και αποψίλωσής τους από επιστημονικό προσωπικό [συνέπεια βεβαίως των συνεχιζόμενων πολιτικών λιτότητας, υποχρηματοδότησης και απαξίωσης των από την πολιτεία], η, θεσμοθετημένη πλέον, σχέση με την αγορά ανοίγει κρουνούς χρηματοδότησης αλλά και προοπτικές συνεργασίας με νέο επιστημονικό προσωπικό που παρέχει η ίδια η αγορά στην πανεπιστημιακή έρευνα και εκπαίδευση.
Ειδικά στον ακαδημαϊκό χώρο της ιατρικής, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, η εξέλιξη αυτή αποτελεί μια αυτονόητη συνέχεια του κυρίαρχου, εδώ και πάνω από ένα αιώνα, βιοιατρικού μηχανιστικού επιστημολογικού παραδείγματος στην ιατρική έρευνα και εκπαίδευση. Με βάση αυτό το παράδειγμα σκοπός της ιατρικής έρευνας είναι να ανιχνευθεί η ακριβής βιολογική βλάβη που προκαλεί ένα νόσημα ώστε να δημιουργηθεί το αντίστοιχο φάρμακο αντιμετώπισής της. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκε με ιλλιγγιώδεις ρυθμούς το βιομηχανικό σύμπλεγμα της βιο-ιατρικής τεχνολογίας, το οποίο ελέγχει σήμερα απόλυτα – με κύριο κριτήριο την κερδοσκοπία του – το πεδίο, τις επιλογές της έρευνας και των εφαρμογών της. Ο διαγνωστικός κλάδος του αναπτύσσει, όντως εντυπωσιακές, μεθόδους και αναδεικνύει νέα πεδία έρευνας και εκπαίδευσης τα οποία αναπτύσσει ο θεραπευτικός – φαρμακευτικός κλάδος. ‘Ετσι καταλήγουμε σε ένα φαύλο κύκλο στον οποίο οι επιλογές της αγοράς καθορίζουν τα πεδία ιατρικής έρευνας και εκπαίδευσης. Αυτή τη δεδομένη σχέση έρχεται να θεσμοθετήσει η πρόσφατη επιτιμοποίηση στελέχους της βιομηχανίας που λειτούργησε παράλληλα και ως προφανής προπομπός της ήδη εκφρασμένης απόφασης της κυβέρνησης για τη μετατροπή του πανεπιστημίου σε παράρτημα της αγοράς.
Βασικός στόχος αυτής της νεοφιλελεύθερης επίθεσης είναι, μετά την κατάργηση του πανεπιστημιακού άσυλου, η οριστική απαλοιφή της έννοιας της ακαδημαϊκής ελευθερίας, βασικού χαρακτηριστικού του σύγχρονου πανεπιστήμιου απο την Αναγέννηση μέχρι σήμερα.
Πώς αλήθεια θα μπορέσει να αναπτυχθεί μια ανεξάρτητη έρευνα που πιθανόν να αποδεικνύει ακόμη και την επικινδυνότητα κάποιου νέου φαρμακευτικού προϊόντος από ένα πανεπιστήμιο που θα χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τη φαρμακοβιομηχανία?
Αυτό το καίριο ερώτημα βιοηθικής και ακαδημαϊκής δεοντολογίας έχει ήδη ακυρωθεί άπειρες φορές. Μερικά σύγχρονα παραδείγματα είναι η χωρίς σημαντικές αντιδράσεις από τον πανεπιστημαικό χώρο συνεχιζόμενη παγκοσμίως χρήση του αδιαμφισβήτητα καρκινογόνου φυτοφάρμακου glyphosate, πασίγνωστου ως Roundup, καθώς και η συνεχιζόμενη καταστροφή στη Χαλκιδική αλλά και η μελούμενη στην Ήπειρο και τη Δυτική Ελλάδα από την αχόρταγη εξορυκτική βιομηχανία που συνοδεύονται από την αμήχανη και συχνά συνένοχη σιωπή της μεγάλης πλειοψηφίας της ημετέρας ακαδημαϊκής κοινότητας. Στο κόσμο της ιατρικής ζούμε σήμερα τις τραγικές συνέπειες της αλόγιστης, αλλά ιδιαίτερα κερδοφόρου, υπερκατανάλωσης αντιβιοτικών, με την αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε τη μικροβιακή αντοχή που παρήγαγε αυτή η αγοραία εκτροπή.
Τέλος, η ιστορία των οπιούχων παυσίπονων που προώθησε στην αγορά των ΗΠΑ η εταιρεία Purdue είναι ενδιαφέρον παράδειγμα για την ευρηματικότητα της κερδοσκοπίας. Αφού καταδικάστηκε από τα δικαστήρια των ΗΠΑ με πανάκριβα πρόστιμα και αποζημειώσεις γιατί προκάλεσε ενα τραγικό κύμα νέων εξαρτήσεων, σήμερα “ρεφάρει” πουλώντας ένα πανάκριβο αντίδοτο στην εξάρτηση που προκάλεσε το ίδιο το προιόν της1. ‘Οσον αφορά τις σχέσεις της με ακαδημαϊκά ιδρύματα, εκπαιδευτικούς οργανισμούς, βιβλιοθήκες κ.ο.κ ακυρώνονται ως χιονοστιβάδα από τους τέως καλοπροαίρετους συνεργάτες τους2. Ίσως αυτή είναι η πιό αισιόδοξη είδηση, ότι δηλαδή αυτή η ολοκληρωτική παράδοση στις αγοραίες επιλογές έχει κοντά ποδάρια…Αλλά με ποιό κοινωνικό τίμημα?
Ο Αλέξης Μπένος είναι καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στο ΑΠΘ
1. https://www.efsyn.gr/kosmos/boreia-ameriki/223465_o-kynismos-tis-ap-exar…
2. https://www.efsyn.gr/oikonomia/223772_lefta-yparhoyn-stoys-paradeisoys