Στην Ελλάδα βιώνουμε την ενεργειακή κρίση που πλήττει τον αναπτυγμένο κόσμο (γιατί ο αναπτυσσόμενος ποτέ δεν είχε επαρκή ενέργεια) ακόμα πιο έντονα, ακόμα και πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Δύο είναι οι κύριοι λόγοι. Καταρχήν ο τρόπος που έγινε η απολιγνιτοποίηση της χώρας, η οποία παρ’ότι είναι μια σωστή επιλογή, έγινε βιαστικά και χωρίς ουσιαστικό σχέδιο για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Μπορεί ο λιγνίτης να είναι «τσάμπα» (σίγουρα όχι για τους κατοίκους των περιοχών που θερίζει ο καρκίνος), αλλά έχει πολύ χαμηλή ενεργειακή απόδοσης και είναι πολύ ρυπογόνος. Ο δεύτερος βασικός λόγος είναι η λειτουργία του χρηματιστηρίου ενέργειας που ενισχύει την αισχροκέρδεια και εκτινάσσει τους λογαριασμούς.
Η απάντηση που δίνει η κυβέρνηση είναι το «φυσικό» αέριο. Που κάθε άλλο παρά καλό, «φυσικό» και καθαρό είναι. Πρόκειται για ορυκτό καύσιμο, ορυκτό αέριο, που με τα εκατομμύρια που ξόδεψε η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων εδώ και δεκαετίες σε διαφημιστικές καμπάνιες, το μάθαμε ως «φυσικό», ως εναλλακτικό. Δεν φταίει βέβαια μόνο η βιομηχανία, που κοιτάει τα κέρδη της και μόνο. Τον περασμένο Ιούνιο η ΕΕ «πρασίνισε»όχι μόνο το αέριο αλλά και την πυρηνική ενέργεια, πράγμα που σημαίνει ότι χρηματοδοτούνται ως μεταβατικά καύσιμα.
Και μαζί με το ορυκτό αέριο, μπήκε στη ζωή μας και το LNG (ΥΦΑ – Υγροποιημένο “Φυσικό” Αέριο). Πρόκειται για το ίδιο ορυκτό αέριο, μόνο που δεν μεταφέρεται μέσω αγωγών σε αέρια μορφή, αλλά ψύχεται στους -162°C προκειμένου να υγροποιηθεί και να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις με πλοία. Κάτι που σημαίνει ότι όταν μιλάμε για το LNG στην Ευρώπη, μιλάμε για αέριο που εξορύσσεται, υγροποιείται, μεταφέρεται με πλοία, μετατρέπεται ξανά σε αέριο, στη συνέχεια διοχετεύεται στους αγωγούς του δικτύου αερίου και τελικά θερμαίνει ή ψύχει σπίτια και τροφοδοτεί τη βιομηχανία. Και είναι ακόμα πιο επιβλαβές για το κλίμα.
Γιατί όμως λέμε όχι και στο αέριο;
Το περιβάλλον στα αζήτητα
Ξεκινώντας από το κλίμα και κατ’ επέκταση το περιβάλλον, κάτι που κρύβουν καλά οι διαφημιστικές καμπάνιες είναι ότι το αέριο αποτελείται σε ποσοτό 70% ως 90% από μεθάνιο. Μπορεί να μην είναι τόσο γνωστό όσο το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), ωστόσο το μεθάνιο είναι ένα εξίσου, αν όχι περισσότερο, επικίνδυνο αέριο του θερμοκηπίου. Το μεθάνιο είναι 86 φορές πιο επιβλαβές από το διοξείδιο του άνθρακα επί 20 χρόνια. Με δεδομένες τις διαρροές μεθανίου, στην εξόρυξη, τη μεταφορά και την αποθήκευση, στις επιπτώσεις έρχεται να προστεθεί και η απελευθέρωση CO2 όταν καίγεται το ορυκτό αέριο, συμβάλλοντας κι άλλο στη ρύπανση του πλανήτη.
Επιπρόσθετα, το LNG, λόγω της μακράς και πολύπλοκης αλυσίδας ανεφοδιασμού του, έχει σαν αποτέλεσμα περισσότερες διαρροές επικίνδυνων αερίων του θερμοκηπίου. Η διαδικασία υγροποίησης θεωρείται ότι είναι το τμήμα της διαδικασίας με τις μεγαλύτερες διαρροές και εκπομπές μεθανίου, με τη μεταφορά του να ακολουθεί. Επιπλέον, καθώς μεγάλες ποσότητες εισαγόμενου LNG στην Ευρώπη είναι αερίου που εξορύσσεται με τη μέθοδο fracking – έναν από τους πιο ρυπογόνους και επιβλαβείς τρόπους άντλησης του – αυτό κάνει το LNG ιδιαίτερα ρυπογόνο (καταστροφή τεράστιων εκτάσεων, εκτοπίσεις πληθυσμών, τεράστιες ποσότητες ενέργειας για να πάρουμε το αέριο). Πρόσφατες υπέρυθρες φωτογραφίες έδειξαν τη διαρροή μεθανίου από τα υποτιθέμενα «πράσινα» πλοία LNG, υποστηρίζοντας τα ευρήματα που αποδεικνύουν ότι η διαρροή μεθανίου είναι πολύ χειρότερη από ό,τι νομίζαμε, ή υποτιμημένη, σε χώρες όπως εκείνες του Κόλπου – από όπου η Ευρώπη αναζητά πιθανούς νέους προμηθευτές LNG
Και για να έρθουμε και στα καθ’ ημάς, οι εξορύξεις ορυκτών καυσίμων στα νότια της Κρήτης και τη δυτική Ελλάδα, θα επιφέρουν καταστροφή φυσικών προστατευόμενων περιοχών, βιοτόπων σημαντικών ενδημικών ειδών, με τις επιπτώσεις από τις έρευνες στα κητώδη (εκβρασμοί ζιφιών) να είναι ήδη εμφανείς. Συζητάμε, δε, για εξορύξεις σε περιοχές σεισμογενείς, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο ατυχημάτων.
Ο μύθος του φτηνού αερίου
Και επειδή κάποι@ θα πουν «αμάν πια με τους οικολόγους και τους λουδίτες», και οικονομικά να το δούμε, ο μύθος ότι το αέριο είναι φτηνό κατέρρευσε παταγωδώς με ολέθριες συνέπειες. Η ενεργειακή φτώχεια ταλανίζει εδώ και μήνες νοικοκυριά και επιχειρήσεις και ένας χειμώνας που έρχεται με καθυστέρηση φαντάζει εφιαλτικός. Σε σημείο που ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φτάνουν μέχρι την επανακρατικοποίηση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Επιπρόσθετα, το κόστος των υποδομών, είτε πρόκειται για αγωγούς είτε για τερματικούς σταθμούς LNG, είναι τεράστιο, εγκλωβίζοντάς μας στα ορυκτά καύσιμα και ενισχύοντας τα υπερκέρδη της βιομηχανίας των ορυκτών καυσίμων. Στον αντίποδα, αυτά τα χρήματα θα μπορούσαν να διατεθούν άμεσα, και όχι υπό τη μορφή δανείων, σε έργα που θα βελτιώσουν άμεσα τη ζωή των ανθρώπων και θα μειώσουν στην πράξη την κατανάλωση ενέργειας (ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, αντλίες θερμότητας, ηλιακοί θερμοσίφωνες, κ.ά.).
Πέραν ωστόσο των τιμών και της κατασπατάλησης δημόσιου χρήματος, οι υποδομές, είτε πρόκειται για εξορύξεις, είτε για αγωγούς και τερματικούς σταθμούς LNG, έχουν σοβαρές επιπτώσεις σε άλλους τομείς της οικονομίας, όπως ο τουρισμός, η αλιεία, η γεωργία, και είναι εμφανείς όπου έχουν κατασκευαστεί.
Και φυσικά, το παραμύθι ότι θα τρώμε με “χρυσά κουτάλια” αφού θα πουλάμε πετρέλαιο και αέριο, δεν πείθει ούτε παιδιά δημοτικού. Τα παραδείγματα πάμπολλα: από τις χώρες του Κόλπου μέχρι τη Νιγηρία, τα κέρδη από τα ορυκτά καύσιμα δεν επιστρέφουν ποτέ στην κοινωνία.
Να γλιτώσουμε από την κακή Ρωσία και να πάμε πού;
Βασικό αφήγημα υπέρ των νέων υποδομών ορυκτού αερίου, τόσο στη χώρα μας όσο και πανευρωπαϊκά, είναι η αποδέσμευση από την κακή Ρωσία. Κανείς δεν αντιλέγει ότι πρόκειται για ένα αυταρχικό καθεστώς που εισέβαλε σε μια άλλη χώρα, ωστόσο δεν συνιστά υποκρισία από τις κυβερνήσεις του Βορρά να μην ενοχλούνται καθόλου όταν κάνουν μπίζνες με άλλα αυταρχικά καθεστώτα, όπως στην περίπτωση των χωρών του Κόλπου, του Αζερμπαϊτζάν, του Ισραήλ ή της Αιγύπτου; Και ο κατάλογος είναι μακρύς.
Το γεγονός ότι η κατασκευή των νέων υποδομών ορυκτού αερίου απαιτεί πολλά πολλά χρόνια (εδώ και πάνω από 20 χρόνια συζητάμε για τον αγωγό EastMed), καταρρίπτει το επιχείρημα περί άμεσης απεξάρτησης από τη Ρωσία. Ταυτόχρονα όμως “δένει”, τόσο την Ελλάδα όσο και την Ευρώπη συνολικά, με άλλες χώρες, διαιωνίζοντας το πρόβλημα της εξάρτησης.
Τα ορυκτά καύσιμα πάνε πακέτο με στρατιωτικοποίηση και γεωπολιτικές εντάσεις
Οι υποδομές ορυκτών καυσίμων, ακριβώς όπως και εκείνες των πυρηνικών, πάνε πακέτο με την αύξηση της ανάγκης για ένταση των εξοπλιστικών προγραμμάτων για λόγους ασφαλείας. Ή ίσως είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για ένταση της στρατιωτικοποίησης στις περιοχές όπου βρίσκονται, υπό τον υπαρκτό ή ανύπαρκτο φόβο τρομοκρατικών επιθέσεων, δολιοφθορών, κ.λπ. Το τι πραγματικά συνέβη στον αγωγό Nord Stream2 μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ, ωστόσο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ταυτόχρονα, ενισχύουν τις γεωπολιτικές εντάσεις, αν δεν φτάσουν να προκαλέσουν ακόμα και πολέμους – η Ουκρανία αποτελεί απτή απόδειξη. Αλλά αν μείνουμε στα στενά δικά μας γεωγραφικά όρια, η αυξανόμενη ένταση με την Τουρκία οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στα σχέδια για εξορύξεις ορυκτών καυσίμων στο Αιγαίο.
Όχι, δεν θέλουμε να γυρίσουμε στα σπήλαια
Εν κατακλείδι, και επειδή συχνά ακούμε ότι δεν θέλουμε τίποτα, ούτε πετρέλαιο, ούτε αέριο, ούτε βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΒΑΠΕ, δηλαδή αιολικά στις κορυφογραμμές και φωτοβολταϊκά σε γη υψηλής παραγωγικότητας), να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν υποστηρίζουμε να γυρίσουμε στα σπήλαια. Εφόσον χρειαζόμαστε ενέργεια, κάποιο τίμημα θα πληρώσουμε. Το θέμα είναι για ποιες πραγματικές ανάγκες και για τίνος το όφελος.
Η μείωση της κατανάλωσης με αναβαθμίσεις του κτιριακού δυναμικού, η λελογισμένη χρήση της ενέργειας, η παραγωγή από μικρές ΑΠΕ, με αυτοπαραγωγή και υπό κοινωνικό έλεγχο, η ευρεία, “καθαρή”, χρηματοδότηση τέτοιων έργων, και όχι με τη μορφή δανείων όπως γίνεται σήμερα, είναι εφαρμόσιμες εναλλακτικές, αρκεί να υπάρξει η πολιτική βούληση για την ευρεία εφαρμογή τους.
H Ερμιόνη Φρεζούλη είναι μέλος των Gastivists
Το κείμενο βασίζεται σε εισήγηση που έγινε από την ίδια στην εκδήλωση: «To αέριο δεν είναι η απάντηση στην κλιματική κρίση» που πραγματοποιήθηκε στις 4 Νοεμβρίου στο Respiro social space for freedom.
