Η στεγαστική κρίση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που βιώνουν οι κάτοικοι της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, μαζί με την ενεργειακή και επισιτιστική κρίση που είναι επίσης σε εξέλιξη.
Το κείμενο αποτελεί την παρέμβαση του μέλους της πρωτοβουλίας για τη σύσταση Ένωσης Ενοικιαστ(ρι)ών Θεσσαλονίκης, Νίκου Βράντση, στη διημερίδα που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ με τίτλο “Σε ποιον ανήκουν οι πόλεις μας” στην Αθήνα (3-4/10/24):
- Εισαγωγή
Είμαστε εδώ ως πρωτοβουλία για τη σύσταση της ένωσης ενοικιαστ(ρι)ών στη Θεσσαλονίκη, που ξεκίνησε τη δράση της στις αρχές του 2024, με σκοπό την συλλογική υπεράσπιση του δικαιώματος στην στέγη, που πλήττεται από τις παράλογες αυξήσεις ενοικίων, την τουριστική/κερδοσκοπική χρήση του στεγαστικού αποθέματος και την αδράνεια του κράτους.
Σκοπός της παρέμβασής μας είναι να δείξουμε γιατί προχωρήσαμε στη δημιουργία μιας ένωσης ενοικιαστ(ρ)ιών που θα εργάζεται σε δύο επίπεδα: αφενός θα παρεμβαίνει για να προσφέρει καθημερινή στήριξη για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις όλων όσων βρισκόμαστε στο ενοίκιο και αφετέρου θα παρεμβαίνει σε θεσμικό επίπεδο για να εκφράζει τις θέσεις μας ως ενοικιαστ(ρι)ες.
Η στέγη είναι κοινωνικό δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα της Ελλάδος (άρθρο 21 παρ. 4) και στις διεθνείς συμβάσεις. Η πρόβλεψη αυτή όμως αποτελεί σήμερα κενό γράμμα. Η Ένωση Ενοικιαστ(ρι)ών Θεσσαλονίκης διεκδικεί να διασφαλίζεται και να προστατεύεται θεσμικά και ουσιαστικά το δικαίωμα στην κατοικία για όλα τα μέλη του κοινωνικού συνόλου, ανεξαρτήτως ιθαγένειας, φυλής, θρησκείας, βιολογικού ή κοινωνικού φύλου, προσωπικής κατάστασης ή άλλων παραγόντων.
Η πρόσβαση στην κατοικία υπερτερεί έναντι δικαιωμάτων που απορρέουν από την ιδιοκτησία, τα οποία κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα, όμως δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος (άρθρο 17 παρ. 1). Η διάθεση της ακίνητης περιουσίας εκ μέρους των εκμισθωτών και οι πρακτικές των επενδυτών δεν μπορούν να λειτουργούν εις βάρος του δικαιώματος του γενικού πληθυσμού σε αξιοπρεπη και προσιτή κατοικία. Αξιοπρεπής και κατάλληλη κατοικία είναι αυτή που ικανοποιεί τις ανάγκες για μόνιμη διαβίωση των κατοίκων της και την οργάνωση της προσωπικής και οικογενειακής τους ζωής.
2. Οι 10 θέσεις μας για τη στεγαστική κρίση
-Η παρούσα στεγαστική κρίση δεν οφείλεται μόνο στις τάσεις της αγοράς αλλά και σε μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην εμπορευματοποίηση της κατοικίας και στη μετατροπή της σε επενδυτικό προϊόν.
Τα τελευταία χρόνια, έγιναν μια σειρά από πολιτικές παρεμβάσεις που στόχο είχαν να αναθερμάνουν την κτηματαγορά και να διευκολύνουν τις επενδύσεις στον κτηματομεσιτικό τομέα. Αποτέλεσμα αυτων των πολιτικών ήταν η κατακόρυφη αύξηση της αξίας των ακινήτων, η αλλαγή χρήσης τους από οικιστική σε τουριστική και εμπορική και η σταδιακή συγκέντρωση του οικιστικού αποθέματος στα χέρια όλο και λιγότερων κτηματομεσιτικών συμφερόντων.
-Η αναθέρμανση της αγοράς στον τομέα του ενοικίου εκτοξεύει τις τιμές σε δυσπρόσιτα επίπεδα για το μέσο νοικοκυριό. Η μείωση της ιδιοκατοίκησης συνεπάγεται αύξηση του αριθμού των ενοικιαστ(ρι)ών. Ταυτόχρονα, η αλλαγή χρήσης των ακινήτων, συγκεκριμένα οι εμπορικές και τουριστικές επενδύσεις και η βραχυχρόνια μίσθωση, αλλά και η ύπαρξη πολλών άδειων κατοικιών, μειώνουν το απόθεμα. Οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις τιμές καθώς ανταγωνίζονται ενοικιαστές με υψηλότερα εισοδήματα, όπως οι τουρίστες και οι ψηφιακοί νομάδες.
-Η αύξηση των τιμών της κτηματαγοράς αποτελεί προϊόν όχι ενός “φυσικού” νόμου προσφοράς και ζήτησης αλλά της πολιτικής επιρροής μιας συμμαχίας ανάμεσα σε εκμισθωτές, κτηματομεσιτικά και κατασκευαστικά συμφέροντα, και χρηματοπιστωτικους οργανισμους. Αυτοί οι δρώντες αντιμετωπίζουν την πόλη όχι ως ζωτικό χώρο κατοίκησης για άτομα και νοικοκυριά, αλλά ως πεδίο κερδοσκοπίας. Οι εκμισθωτές επωφελούνται από την μεταρρύθμιση της κτηματαγοράς στον βαθμό που αυτή ανεβάζει την αξία των ιδιοκτησιών τους και δημιουργεί ευκαιρίες για μεγαλύτερη κερδοσκοπία εις βάρος των ενοικιαστ(ρι)ών.
-Η αγορά είναι κοινωνικός θεσμός, δηλαδή ανθρώπινο δημιούργημα, και σκοπός της θα έπρεπε να είναι η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Σήμερα, με συγκεκριμένες πολιτικές και παρεμβάσεις, η αγορά εξυπηρετεί την κερδοφορία χρηματοπιστωτικών οργανισμών, κατασκευαστικών εταιρειών, εκμισθωτών και μεσιτών. Είναι απαραίτητες λοιπόν θεσμικές παρεμβάσεις για να προσανατολιστεί ξανα στην εξασφάλιση του κοινωνικού αγαθού της στέγασης. Χρειάζονται όμως και πολιτικές στην κατεύθυνση της αποεμπορευματοποίησης και κοινωνικονικοποίησης της κατοικίας.
-Το παραδοσιακό μοντέλο της μικρής ιδιοκτησίας και της γενικευμένης ιδιοκατοίκησης, που αποτελούσαν το θεμέλιο της στεγαστικής ασφάλειας στην Ελλάδα για πολλές δεκαετίες, πλήττεται ευθέως. Τα πραγματικά εισοδήματα συρρικνώνονται, ο στεγαστικός δανεισμός μειώνεται συνεχώς και τα επιτόκια αυξάνονται. Οι πόροι που παλαιότερα χρησιμοποιούσε η οικογένεια για να εξασφαλίσει κατοικία στα νεότερα μέλη της έχουν εξανεμιστεί με αποτέλεσμα οι νεότερες γενιές είτε να μένουν εγκλωβισμένες στη γονεϊκή κατοικία είτε να καταφεύγουν στην όλο και πιο απρόσιτη ενοικίαση. Ταυτόχρονα, πολλά υπερχρεωμένα νοικοκυριά χάνουν τα σπίτια τους προς όφελος διεθνών κερδοσκοπικών οργανισμών, και έτσι εξωθούνται και αυτά στον ήδη κορεσμένο τομέα του ενοικίου.
-Οι χαμένοι/ες σε αυτή τη διαδικασία είμαστε εμείς, οι ενοικιαστ(ρι)ες. Οι ενοικιαστές και οι ενοικιάστριες αποτελούμε περίπου το ¼ του πληθυσμού, και στα αστικά κέντρα όπως η Θεσσαλονίκη, το ⅓. Σήμερα βρισκόμαστε σε εξαιρετικά δεινή κατάσταση, αφού οι τιμές των ενοικίων αυξάνονται με καλπάζοντα ρυθμό, κατά μέσο όρο 7% ετησίως απο το 2016 και μετά, με συνολική αύξηση πάνω από 70% μέχρι το 2024, ενώ τα πραγματικά εισοδήματα μένουν στάσιμα και πλήττονται από τη γενικευμένη αύξηση του κόστους ζωής.
-Οι ενοικιαστ(ρι)ες είμαστε το τμήμα του πληθυσμού που βιώνει την εντονότερη στεγαστική επισφάλεια. Η πλειοψηφία των νοικοκυριών ενοικιαστ(ρι)ών δαπανούμε μεγάλο ποσοστό του εισοδήματός μας σε στεγαστικά κόστη. Αυξήσεις της τάξης του 50% ή και 100% μετά τη λήξη του συμβολαίου αποτελούν πλέον τον κανόνα. Οι ενοικιαστ(ρι)ες αναγκαζόμαστε να περικόψουμε άλλες βασικές μας ανάγκες για να αντεπεξέλθουμε στα έξοδα στέγασης. Επίσης εξαναγκαζόμαστε σε συνεχείς μετακινήσεις σε αναζήτηση προσιτής κατοικίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται: απώλεια των κοινωνικών δεσμών μας και του δικτύου υποστήριξής μας, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος για τα παιδιά μας, κτλ. Ταυτόχρονα, το στεγαστικό απόθεμα παλιώνει και δε συντηρείται επαρκώς. Οι ενοικιαστ(ρι)ες καλούμαστε να πληρώσουμε όλο και πιο υψηλά μισθώματα για όλο και πιο ακατάλληλα σπίτια.
-Η αγορά του ενοικίου αποτελεί σήμερα ζούγκλα. Εκμισθωτές και μεσίτες είναι ελεύθεροι με ανεξέλεγκτες, καταχρηστικές και συχνά παράνομες πρακτικές να μεγιστοποιούν το κέρδος τους εις βάρος των πιο αδύναμων. Η κατάσταση αυτή έχει φέρει σε απόγνωση τα νοικοκυριά.
-Το κράτος όχι μόνο δεν παίρνει μετρα για την καταπολέμηση της στεγαστικής κρίσης, αλλα υποδαυλίζει την κερδοσκοπία. Η Ελλάδα παραμένει η μοναδική χώρα της ΕΕ με μηδενικό απόθεμα κοινωνικής κατοικίας. Μέτρα που στόχο έχουν τόνωση της ιδιοκατοίκησης, όπως το “Σπίτι μου”, όχι μόνο αποκλείουν το μεγάλο τμήμα της κοινωνίας που δεν έχει πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό, αλλά και παραδόξως επιδεινώνουν τη στεγαστική κρίση, αυξάνοντας τη ζήτηση στην κτηματαγορά και μαζί και τις τιμές.
-Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει κρίση κατοικίας, αλλά κρίση στέγασης. Υπάρχουν επαρκείς κατοικίες, αλλά το μοντέλο χρήσης και διάθεσης τους αποτυγχάνει να καλύψει τις στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού. Ένα τεράστιο μέρος του αποθέματος παραμένει κενό, αλλά μόνο μικρό μέρος του αξιοποιείται, κι αυτό όταν υπάρχει υψηλό περιθώριο κέρδους ως τουριστικά καταλύματα ή κατοικίες για κοινωνικές ομάδες με υψηλά εισοδήματα. Η ανέγερση νεόδμητων πολυτελών κατοικιών, που αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της οικοδομικής δραστηριότητας, όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα προσφοράς στέγης, αλλά το οξύνει, συμπαρασύροντας προς τα πάνω τις τιμές σε μεγάλες οικιστικές περιοχές.
3. Κοινωνικές τομές
Η μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών, οι υψηλοί φόροι ιδιοκτησίας και το χρέος έπληξαν τους πυλώνες του άτυπου συστήματος πρόνοιας και οδήγησαν στη φτωχοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού που αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε επενδυτές και εκμισθωτές που κατάφεραν να διατηρήσουν και να αυξήσουν τον πλούτο τους.
Σταθερά από το ξέσπασμα της κρίσης, παρατηρείται μείωση της ιδιοκατοίκησης και αύξηση ενοικιαζόμενων κατοικιών, ενώ οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται. Το 2010 το ποσοστό ιδιοκατοίκησης ανερχόταν σε 85%, ενώ το 2023 είχε ήδη μειωθεί σε 69,6%. Πολλά από τα ιδιόκτητα ακίνητα είναι «γερασμένα», με αποτέλεσμα να έχουν αυξημένο κόστος χρήσης λόγω ενεργειακής σπατάλης. Αυτοί που χάνουν την ιδιόκτητη κατοικία τους είναι σταθερά πολύ περισσότεροι από’ αυτούς που αγοράζουν σπίτι. Χιλιάδες άνθρωποι βγαίνουν στο νοίκι κι αυτό ανεβάζει τη ζήτηση για ενοικιαζόμενη κατοικία.
Δημιουργείται λοιπόν μια σαφής κοινωνική ρωγμή ανάμεσα σε ενοικιαστές που πλήττονται και εκμισθωτές που επωφελούνται από την αυξημένη ζήτηση για έναν πόρο που καθίσταται σπάνιος και την αυξημένη πρόσοδο που αυτή συνεπάγεται. Υπάρχει όμως και μια σαφής διαφορά ανάμεσα σε εκμισθωτές και ιδιοκατοίκους. Οι εκμισθωτές δεν ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τους ιδιοκατοίκους- που διαθέτουν ένα κυρίως ακίνητο στο οποίο μένουν και δεν έχουν εισοδήματα.
Δεν είναι ίδιος ένας κερδοσκόπος εκμισθωτής με έναν χρεωμένο ιδιοκάτοικο που πληρώνει δόσεις σε διαχειριστές χρέους ή τραπεζικά ιδρύματα και δε διαφέρει από τους ενοικιαστές παρά μόνο ως προς το είδος του εκμισθωτή στον οποίο καταβάλουν αμοιβή. Δεν είναι ίδιος ένας εκμισθωτής με έναν φτωχοποιημένο ιδιοκάτοικο, του οποίου το εισόδημα είναι ανεπαρκές για να ανταποκριθεί στο αυξημένο φορολογικό βάρος και κόστος διαβίωσης σε περιοχές που εξευγενίζονται.
Η ΠΟΜΙΔΑ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ακινήτων), η οποία παρουσιάζεται ως ένωση ιδιοκτητών είναι ένωση εκμισθωτών με πολύ μεγάλη διαπραγματευτική δύναμη. Έχετε ακούσει ποτέ την ΠΟΜΙΔΑ να παίρνει κάποια θέση για την υπεράσπιση των ιδιοκατοίκων που χάνουν τις πρώτες κατοικίες τους από τους servicers και τις τράπεζες; Δεν υπάρχει κάποια τέτοια θέση. Η ΠΟΜΙΔΑ εκπροσωπεί τους εκμισθωτές και προσβλέπει στις νομοθετικές αλλαγές που θα εξασφαλίσουν υψηλότερα ενοίκια και χαμηλότερους φόρους σε αυτούς τους εκμισθωτές.
Εμείς δημιουργούμε μια ένωση που θα ωφελήσει όχι μόνο τους ενοικιαστές αλλά και όλα τα άτομα που βιώνουν τη στεγαστική κρίση ακόμα και αν δεν είναι ενοικιαστ(ρι)ες. Νέους/ες που παραμένουν στην γονεϊκή κατοικία γιατί δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στα έξοδα του ενοικίου. Φοιτητές που εμποδίζονται από τις υψηλές τιμές να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Ανθρώπους που βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε συνθήκες αόρατης αστεγίας σε σπίτια ακατάλληλα, τα οποία αποτελούν τη μόνη τους επιλογή. Ιδιοκατοίκους που δεν μπορούν να αντέξουν τις αυξήσεις του κόστους ζωής που προκαλεί ο εξευγενισμός και η τουριστικοποίηση. Εκμισθωτές που εκμισθώνουν την ιδιοκτησία τους για να έχουν έσοδα για να πληρώσουν το δικό τους υπέρογκο ενοίκιο.
4. Πολιτικοί συσχετισμοί
Πρέπει όμως να κάνουμε μια διευκρίνιση. Συνηθίζουμε σε τέτοιες συναντήσεις όπως αυτή να μιλάμε όσο το δυνατόν πιο τεκμηριωμένα, να παρουσιάζουμε γεγονότα, να στοιχειοθετούμε τις προσεγγίσεις μας. Και βέβαια η τεκμηρίωση μιας άποψης έχει πολύ μεγάλη σημασία.
Ωστόσο για εμάς το μείζων ζήτημα δεν είναι αυτό της έλλειψης γνώσης, της απουσίας σωστής πληροφόρησης και τεκμηρίωσης. Το μείζων ζήτημα είναι ο συσχετισμός δυνάμεων που ευνοεί τους εκμισθωτές, όσο τεκμηριωμένες και αν είναι οι οποιοδήποτε τοποθετήσεις μας σε αυτή τη συνάντηση.
Ας δούμε για παράδειγμα τα μονοπάτια που ακολουθούν οι επισφαλειοποιημένοι και εκτοπισμένοι. Συνήθως παίρνουν τηλέφωνο στο γραφείο του τοπικού βουλευτή τους ή της εκκλησίας, προσπαθώντας να βρουν από εκεί λύση στο πρόβλημά τους, μέσα από τις σχέσεις πατρωνίας και πελατειακότητας, σχέσεις μεσολαβημένες από ένα πολιτικό προσωπικό που καταφέρνει να κυβερνά την επισφάλεια που επιβάλει.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της ΠΟΜΙΔΑ, η οποία αποτελεί ισχυρό πολιτικό εταίρο που ασκεί επιρροή σε κάθε κυβέρνηση, στις πολιτικές αποφάσεις, στη νομοθεσία και στην εφαρμογή της. Εμείς, οι ενοικιαστ(ρι)ες, το τμήμα του πληθυσμού που ζημιωνόμαστε περισσότερο από την έκρηξη των τιμών γης και ακινήτων, δεν έχουμε ακόμα κάποια πολιτική δύναμη, δεν έχουμε ακόμα οργανωθεί ώστε να κάνουμε κάτι αντίστοιχο με αυτό που κάνει η ΠΟΜΙΔΑ.
Αυτή η απουσία μια οργάνωσης ενοικιαστ(ρι)ών που θα μπορεί να παρεμβαίνει θεσμικά, είναι καθοριστική για το περιεχόμενο των πολιτικών που έχουν εφαρμοστεί στο πεδίο της κατοικίας και της ιδιοκτησίας μέχρι σήμερα. Και όχι μόνο από την παρούσα κυβέρνηση αλλά και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις, που προσπάθησαν να βρουν τον δρόμο της εξόδου από την κρίση επιχορηγώντας το φούσκωμα των τιμών γης και ακινήτων, πάντα προς όφελος των εκμισθωτών και εις βάρος των ενοικιαστ(ρι)ών και των φτωχοποιημένων ιδιοκατοίκων.
Σκεφτείτε τις παρεμβάσεις για τα στεγαστικά επιδόματα, επιδόματα που παρέχουν μια βοήθεια στους χαμηλόμισθους ενοικιαστές μεν αλλά από την άλλη αποτελούν μεταβίβαση δημόσιου πλούτου σε ιδιώτες εκμισθωτές, και στρέφουν τους ενοικιαστές, τον έναν εναντίον του άλλου στην μάχη τους να βρουν μια θέση σε ένα απόθεμα που γίνεται όλο και πιο σπάνιο. Στεγαστικό επίδομα χωρίς δημόσιο ή δημοτικά ελεγχόμενο απόθεμα δεν νοείται για εμάς. Θα πρέπει να στραφούμε στη δημιουργία δημοτικού αποθέματος γης και κατοικίας με κάθε μέσο και τρόπο. Αλλά ακόμα και οι παρεμβάσεις που έχουν σχεδιαστεί, από το πρόγραμμα “Σπίτι μου” μέχρι το πρόγραμμα “Εξοικονομώ” πάλι τους ιδιώτες εκμισθωτές επιδοτούν.
Μιλάμε για την κατοικία ως δικαίωμα, όλοι. Μπορεί όμως να είναι η αγορά αυτή που θα εξασφαλίσει αυτό το δικαίωμα; Ορισμένοι καλοπροαίρετοι άνθρωποι απαντούν ναι, πρέπει για παράδειγμα, να επικαλεστούμε την εταιρική κοινωνική ευθύνη ή πρέπει να δώσουμε κοινωνική αντιπαροχή στους ιδιώτες κατασκευαστές για να χτίσουν 70% ιδιωτικές και 30% κοινωνικές κατοικίες.
Εμείς απαντάμε πως δεν γίνεται. Για να γίνει η κατοικία δικαίωμα για όλες και όλους, θα πρέπει να αποεμπορευματοποιήσουμε ένα μεγάλο μέρος του αποθέματος. Η κατοικία είναι δικαίωμα που δεν μπορεί να το εξασφαλίσει η αγορά. Στρεφόμαστε στην αποεμπορευματοποίηση της κατοικίας και την κοινωνικοποίηση της διανομής της, τον έλεγχο της τιμής της όχι με κριτήριο την προσιτότητα αλλά με κριτήριο την ανάγκη.
Τα σπίτια δεν θέλουμε να μας παραχωρούνται από κανέναν. Είναι αγαθό μας, είναι δικαίωμα μας, μας ανήκει, σε όλους και όλες μας και θα το δικεκδικήσουμε χωρίς να πούμε ευχαριστώ σε όσους παριστάνουν πως μας κάνουν χάρη που μας το δίνουν, και σε κόντρα όλων όσων προσπαθούν να μας το στερήσουν.
Το μείζων ζητούμενο λοιπόν δεν είναι να αντιμετωπιστεί η άνιση κατανομή πολιτικής ισχύος με μια πιο τεκμηριωμένη γνώση, αλλά να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών. Ότι και αν πούμε, όσο σωστές και αν είναι οι τοποθετήσεις μας, αν δεν αλλάξουμε τους πολιτικούς συσχετισμούς, θα επαναληφθούν στο μέλλον, όσα συνέβησαν και στο παρελθόν, μια αναντιστοιχία λόγων και αποφάσεων.
Σκοπός μας λοιπόν είναι δημιουργήσουμε μια οργάνωση, ένα κίνημα, ώστε να μπορέσουμε με την γνώση και τη δύναμη μας να υπερβούμε τα συγκεκριμένα προβλήματα που προβάλλει η συμμαχία όσων επωφελούνται από τις αυξήσεις των τιμών γης και ιδιοκτησίας (μεγάλων εκμισθωτών, μικρότερων εκμισθωτών, επενδυτών, developers, τραπεζών, servicers) και να παρέμβουμε στο δημόσιο διάλογο, και να διεκδικήσουμε καλύτερους όρους για τους ενοικιαστές.
Στόχος μας να βάλουμε στον δημόσιο διάλογο το δικαίωμα στη στέγαση, να ενημερώσουμε τους ενοικιαστές της πόλης για τα δικαιώματά τους, να αντικρούσουμε τα επιχειρήματα των εκμισθωτών και του κτηματομεσιτικού κλάδου, να στηρίξουμε συλλογικά τα μέλη μας στα σοβαρά στεγαστικά τους προβλήματα, και να προωθήσουμε αιτήματα για ουσιαστική στεγαστική πολιτική και προστασία των ενοικιαστ(ρι)ών!
5. Γιατί δημιουργούμε την ένωση ενοικιαστ(ρι)ών;
Δεν το κάνουμε επειδή ονειρευτήκαμε να οργανώσουμε μια ομάδα, ούτε από χόμπι. Δημιουργούμε την ένωση ενοικιαστών επειδή είμαστε ενοικιαστές, επειδή πληρώνουμε ενοίκιο για τα συχνά κακοσυντηρημένα σπίτια όπου μένουμε, κοιμόμαστε, τρώμε, και συχνά εργαζόμαστε.
Για τους εκμισθωτές μας, τα σπίτια μας είναι ένα μηνιάτικο εισόδημα. Μπορεί να μην έχουν επισκεφθεί τα σπίτια από τότε που τα αγόρασαν ή τα κληρονόμησαν και δεν γνωρίζουν τα προβλήματα τους. Υπάρχει μια φράση που έχει πει η αρχιτέκτονας Σύττε Λιχότσκυ: «Μπορείς να σκοτώσεις κάποιον με ένα διαμέρισμα , όπως μπορείς να τον σκοτώσεις με ένα τσεκούρι». Και οι εκμισθωτές συχνά έχουν μια θανατηφόρα για εμάς τους ενοικιαστές αδιαφορία για όλα εκτός από το ύψος του ενοικίου που λαμβάνουν. Αν αποφασίσουν ότι τα προβλήματά του σπιτιού αξίζουν να λυθούν, θα τα λύσουν με τα χρήματα που τους δίνουμε, αφού κατακρατήσουν ένα κομμάτι του ενοικίου για να πληρώσουν τα δικά τους έξοδα, για να αυξήσουν το κέρδος τους. Οι εκμισθωτές δεν ελέγχουν απλώς τους χώρους στους οποίους ζούμε, αλλά τον χρόνο μας, με τη μορφή των χρημάτων που απαιτούνται από εμάς για την πληρωμή του ενοικίου.
Συχνά ακόμα και οι ενοικιαστές ονειρεύονται ότι η φάση στην οποία βρίσκονται είναι παροδική, ότι σύντομα θα γίνουν ιδιοκάτοικοι ή ακόμη και εκμισθωτές με τους δικούς τους ενοικιαστές. Εμείς γνωρίζουμε για την μεγάλη πλειοψηφία των ενοικιαστών αυτό αποτελεί μια φαντασίωση που εξουδετερώνει την αγανάκτησή τους για τις αφόρητες συνθήκες διαβίωσης στο ενοίκιο. Δημιουργούμε το σωματείο ενοικιαστ(ρι)ών για να αντιμετωπίσουμε κατα-πρόσωπο τις κακές συνθήκες διαβίωσης μας.
Αυτό που στέκεται ανάμεσα σε εμάς και τον έλεγχο των σπιτιών μας είναι ο εκμισθωτής που έχει αποκτήσει σχεδόν απόλυτη εξουσία πάνω στις πραγματικές συνθήκες της ζωής μας. Αυτό το κοινό σημείο που ενώνει όλους του ενοικιαστές. Όταν μιλάμε για έλεγχο, δεν εννοούμε μια μοναχική εξουσία την οποία συνεπάγεται η ιδιοκτησία. Εννοούμε τον δημοκρατικό έλεγχο του χώρου στον οποίο ζούμε, που θα μπορούσε να προκύψει μέσα από την οργάνωση των ανθρώπων που ζουν στα σπίτια από πάνω, από κάτω και γύρω μας. Αυτός ο έλεγχος βασίζεται στην αρχική συνειδητοποίηση ότι είμαστε ενοικιαστές και ότι ως ενοικιαστές έχουμε κοινά συμφέροντα με κάθε ενοικιαστή σε όλη την πόλη.
Κάποιοι ενοικιαστές λένε: «Αλλά το διαμέρισμά μου είναι καλά συντηρημένο!» Και η απάντηση μας είναι«…προς το παρόν». Όταν χτυπάει η κρίση, όλοι εύχονται να υπήρχε ήδη μια οργάνωση να τους προστατεύει ακόμα και όταν είχαν θέρμανση ή όταν δεν έσταζε νερό από το ταβάνι τους.
Άλλοι ενοικιαστές λένε: «Δεν θέλω να συνδικαλιστώ στην γειτονιά μου, γιατί κάποια στιγμή θα μετακομίσω». Η απάντηση μας είναι ότι σας ευχόμαστε να μετακομίσετε σε γειτονιές, όπου θα βρείτε ένα σωματείο ενοικιαστών ήδη συγκροτημένο και έτοιμο να υπερασπιστεί τα συμφέροντά σας. Θέλουμε να οργανωθούμε σε κάθε πολυκατοικία, γειτονιά και πόλη.
Τέλος, άλλοι ενοικιαστές λένε: «Ο ιδιοκτήτης χρειάζεται το εισόδημα από τα ενοίκια για να επιβιώσει!» Η απάντηση μας είναι ότι οι εκμισθωτές ξέρουν ποιοι είναι και στην πολιτική αρένα παραμερίζουν πάντα τις μικροδιαφορές τους και υπερασπίζονται ενωμένοι τα συμφέροντά τους ως εκμισθωτές. Τα συμφέροντα τους είναι αντίθετα με τα συμφέροντα των ενοικιαστών, δηλαδή με τα δικά μας συμφέροντα.
Χτίζουμε ενώσεις ενοικιαστ(ρι)ών στα κτίρια, σε τοπικά παραρτήματα στις γειτονιές και φτάνουμε μέχρι την ένωσή μας που εκτείνεται σε όλη την πόλη. Μαθαίνουμε ο ένας στον άλλο τα δικαιώματα που έχουμε για να υπερασπιστούμε τα σπίτια μας – έλεγχο των ενοικίων – αλλά και τα δικαιώματά μας να οργανωνόμαστε και να διαμαρτυρόμαστε.
Η δυνατότητά μας να συμβάλουμε στη λυση της στεγαστικής κρίσης και να εξασφαλίσουμε δικαιώματα για τους ενοικιαστές είναι ευθέως ανάλογη με τον αριθμό των μελών μας και τη διάθεση τους για δυναμική διεκδίκηση. Απέναντι στην αλληλεγγύη μεταξύ μικρών και μεγαλύτερων εκμισθωτών, εργολάβων και κυβερνητικών εκπροσώπων της κτηματομεσιτικής αγοράς οικοδομούμε την αλληλεγγύη ανάμεσά μας.
6. Τα αιτήματά μας
-Δημιουργία ενιαίας, συνεκτικής και μακροπρόθεσμης κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής, με στόχο την απο-εμπορευματοποίηση και κοινωνικοποίηση της κατοικίας, που:
-να στηρίζεται σε μια εθνική στρατηγική για την κατοικία, σε έναν νομικά κατοχυρωμένο ορισμό της κοινωνικής κατοικίας, και σε δημόσια, ανοιχτά και αξιόπιστα δεδομένα σχετικά με το στεγαστικό απόθεμα, τις στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού και τις τιμές και τάσεις στην κτηματαγορά, και,
-να προάγει την εναλλακτική παραγωγή, διαχείριση και διάθεση του στεγαστικου αποθέματος με γνώμονα το κοινό συμφέρον, δίνοντας προτεραιότητα σε μη-κερδοσκοπικά εγχειρήματα, δημόσιων, δημοτικών, συνεταιριστικών και συλλογικών φορέων.
-Δημιουργία αποθέματος κοινωνικής κατοικίας που θα ελέγχεται από δημόσιους, δημοτικούς, μη-κερδοσκοπικούς ή συνεταιριστικούς φορείς και θα διατίθεται σε προσιτές τιμές με κοινωνικά κριτήρια. Στόχος είναι να εξασφαλιστεί ποιοτική κατοικία για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, και να δημιουργηθεί ένα αντίβαρο στην ιδιωτική και αγοραία παροχή στέγης. Προς αυτήν την κατεύθυνση διεκδικούμε:
-αυξημένες αρμοδιότητες των μητροπολιτικών, δημοτικών και τοπικών αρχών που θα επιτρέπουν το σχεδιασμό και την υλοποίηση τοπικών πολιτικών παραγωγής, διαχείρισης και προσφοράς κοινωνικής κατοικίας και χωροταξίας, προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής,
-τον έλεγχο της κερδοσκοπίας και των καταχρηστικών πρακτικών στον τομέα της κατοικίας και του δημόσιου χώρου, και,
-την αξιοποίηση του κενου δημόσιου και ιδιωτικού στεγαστικού αποθέματος.
-Περιορισμός στις αυξήσεις των μισθωμάτων κατοικιών προκειμένου να καταπολεμηθεί η κερδοσκοπία. Διεκδικούμε:
-Περιορισμό των αυξήσεων των μισθωμάτων σε νέα συμβόλαια μίσθωσης κατοικίας που να μην υπερβαίνουν τον πληθωρισμό, όπως έχει ισχύσει πρόσφατα για τις εμπορικές μισθώσεις που δε μπορούν να υπερβαίνουν το 3%,
-Θέσπιση ανώτατου μισθώματος ανά οικιστική ζώνη, παλαιότητα και ενεργειακή κλάση του σπιτιου (όπως συμβαίνει στην Ολλανδία).
-Διεύρυνση των δικαιωμάτων των ενοικιαστ(ρι)ών για την ενισχυση της στεγαστικής ασφάλειας και την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών, με αύξηση της ελάχιστης υποχρεωτικής διάρκειας των μισθώσεων πάνω από τρία χρόνια, με απαγόρευση των καταχρηστικών ρητρών στα συμβόλαια καθώς και της προκαταβολής μισθωμάτων, και με ποιοτικούς ελέγχους των μισθωμένων κατοικιών.
-Αυστηρή ρύθμιση του επαγγέλματος των μεσιτών ακινήτων, και περιορισμός της πληρωμής μεσιτικών αμοιβών μόνο στους εκμισθωτές (όπως επιτυχώς έχει θεσμοθετηθεί στην Αυστρία και την Ισπανία).
-Κατάργηση των πολιτικών που ενισχύουν την κερδοσκοπία και την αλλαγή χρήσης του στεγαστικού αποθέματος, όπως είναι η golden visa.
-Ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις είναι τουριστικές μισθώσεις και όχι αστικές. Θα πρέπει να διέπονται από ειδικό καθεστώς, να ρυθμίζονται αναλόγως και να είναι προσαρμοσμένες στη φέρουσα ικανότητα της κάθε γειτονιάς. Απαιτούμε αντιστροφή των διαδικασιών τουριστικοποίησης των πόλεων και απόδοση των γειτονιών στους κατοίκους τους.
-Δημόσια ενίσχυση της συνεταιριστικής κατοικίας. Δημιουργία ευνοϊκού νομικού πλαισίου, εργαλείων χρηματοδότησης και επιδότησης και παραχώρηση γης και ακινήτων σε συνεταιριστικούς, μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς που επιτρέπουν την συνεργασία ανάμεσα σε πολλά νοικοκυριά για την απόκτηση κατοικίας με συλλογικό καθεστώς ιδιοκτησίας.
-Επαναφορά των πλαισίων προστασίας της πρώτης κατοικίας με εξασφαλισμένες ευνοϊκές ρυθμίσεις για τους υπερχρεωμένους ιδιοκατοίκους, προκειμένου να σταματήσει η μεταβιβαση του οικιστικού αποθέματος στα χέρια κερδοσκόπων και να προστατευτεί η οικιστική χρήση των κατοικιών.
-Θεσμικές παρεμβάσεις για την προστασία και αναβάθμιση του αστικού δημόσιου χώρου. Πόλεις προσβάσιμες για όλες και όλους, με δημόσια πάρκα, πλατείες και πολιτιστικές και κοινωνικές υποδομές σε κάθε γειτονιά. Προστασία του αστικού χώρου από την ιδιωτικοποίηση και τη φιλετοποίηση.
7. Επίλογος
Οργανωνόμαστε με συστηματικές συναντήσεις, δημόσιες δράσεις και παρεμβάσεις, χωρίς αποκλεισμούς, για να αποκτήσουμε οι ενοικιαστ(ρι)ες τόσο μεγάλη δύναμη ώστε να προβάλλουμε απαιτήσεις και όχι αιτήματα.
Εργαζόμαστε για να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στον θεσμικό ρόλο που θέλουμε να αποκτήσουμε και στην καθημερινή υποστήριξη των μελών μας. Θέλουμε να έχουμε θεσμικό ρόλο και λόγο στις διαπραγματεύσεις αλλά και να υποστηρίζουμε τα μέλη μας, σε καθημερινή βάση ενάντια στις καταχρηστικές πρακτικές των εκμισθωτών τους.
Οργανωνόμαστε με συστηματικές συναντήσεις, δημόσιες δράσεις και παρεμβάσεις, χωρίς αποκλεισμούς, για να αποκτήσουμε οι ενοικιαστ(ρι)ες τόσο μεγάλη δύναμη ώστε να προβάλλουμε απαιτήσεις και όχι αιτήματα.
Προσκαλούμε κάθε άνθρωπο της πόλης που βρίσκεται αντιμέτωπος με την στεγαστική επισφάλεια να συμμετέχει στην πρωτοβουλία με σκοπό τη δημιουργία ενός σωματείου βάσης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ενοικιαστ(ρι)ών και τη διεκδίκηση του δικαιώματός μας στη στέγη και στην πόλη.
Επικοινωνείτε με την Ένωση Ενοικιαστών/τριών Θεσσαλονίκης:
