Κάσι Θόρντον, Χόλογκραμ: μια φεμινιστική πρακτική για ένα μέλλον συλλογικής υγείας (μετάφραση: Χρήστος Πάλλας, επιμέλεια: Μάρω Πανταζίδου, επιμέλεια / διόρθωση: Στεφανία Διαμαντοπούλου, Χρήστος Πάλλας), Εκδόσεις Periplaneta 2024
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στα οικονομικά (ναι, αυτό σπούδασα) και όταν πια έγινε σαφές ότι αυτό που με ενδιαφέρει είναι η κριτική της πολιτικής οικονομίας, μου ανοίχτηκαν δύο δρόμοι: α) η ανελέητη κριτική ενάντια σε οτιδήποτε υπάρχει και β) η συστηματική περιγραφή και ανάλυση πολιτικών προτάσεων και πρακτικών που έχουν μετασχηματιστική δυναμική. Αυτοί οι δρόμοι παραμένουν αρκετά διακριτοί μέχρι σήμερα. Για λόγους που δεν μπορώ να προσδιορίσω τώρα, οι αναλύσεις στην ηπειρωτική Ευρώπη ακολουθούν τον πρώτο δρόμο, ενώ οι αγγλοσαξονικές τον δεύτερο. Οι πρώτες ρέπουν προς τη βαριά θεωρία, εντοπίζουν με εξαιρετική διαύγεια τα στραβά αυτού του κόσμου και μας αφήνουν να πορευτούμε με αυτήν τη γνώση. Οι δεύτερες προσφέρουν πρακτικές οδηγίες για μοντέλα και πειραματισμούς με μια ελαφρότητα που συχνά λοιδορείται από τις σοβαρές αναλύσεις ως απλή φαντασιοπληξία ή/και ως ήδη ενσωματωμένος «εναλλακτισμός».
Το Χόλογκραμ θα ξενίσει τους οπαδούς της βαριάς θεωρίας. Εντάσσεται πιο εύκολα στη δεύτερη κατηγορία του πρακτικού προσανατολισμού. Η συγγράφισσα, καλλιτέχνιδα από το Σαν Φρανσίσκο, φέρει αυτή τη ζηλευτή απλότητα των ανθρώπων που επιχειρούν να ζήσουν αλλιώς αναπτύσσοντας διαφορετικές σχέσεις και πρακτικές με άλλους ανθρώπους. Το ίδιο το βιβλίο είναι αταξινόμητο: δεν είναι δοκίμιο, δεν είναι συλλογή άρθρων, δεν είναι ποίημα, δεν είναι πρακτικός οδηγός, αλλά είναι όλα αυτά μαζί. Περιλαμβάνει: περιγραφή και ανάλυση μιας κάρτας ταρώ, ένα ποίημα, ένα ιστορικό της ερευνητικής διαδρομής της καλλιτέχνιδας, πρακτικές οδηγίες για τη δημιουργία ενός Ολογράμματος,[1] στοχασμούς μελών σε εργαστήρια διάδοσης του Χόλογκραμ, μια καταχώριση από το μέλλον στο wikipedia για την πορεία εξάπλωσης της κοινωνικής τεχνολογίας του Χόλογκραμ, μια αναπλαισίωση προσωπικών βιωμάτων στο πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού του χρέους, μια συνέντευξη της συγγράφισσας, ένα δοκίμιο το οποίο συμπυκνώνει όλες τις θεωρητικές αναφορές πίσω από την ιδέα και πρακτική του Χόλογκραμ (φεμινιστική ηθική, μετα-ανθρωπισμός, διαθεματικός φεμινισμός, απο-αποικιακές σπουδές, μετα-εργασία, θεωρίες σχεσιακότητας, αναπηρικός ακτιβισμός, κοινά).
Ποιο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η κοινωνική τεχνολογία του Χόλογκραμ; Είναι ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός του χρέους ο οποίος παράγει διαρκώς μια εξατιμικευμένη ευαλωτότητα, ενώ οι περισσότεροι θεσμοί φροντίδας καταρρέουν με καταλυτική την εμπειρία της πανδημίας του Covid-19.
Ποιά είναι η πηγή έμπνευσης για το Χόλογκραμ; Η πρακτική της Ομάδας για Μια Άλλη Ιατρική του Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλεγγύης (ΚΙΑ) Θεσσαλονίκης. Η συγγράφισσα εκτέθηκε σε αυτήν την εμπειρία μέσα από επιτόπια έρευνα και γοητεύτηκε από την πρακτική της ομάδας να λαμβάνει ιστορικό των νεοεισερχόμενων στο ΚΙΑ από μια τριάδα μελών: μια γιατρίνα, μια ψυχοθεραπεύτρια και ένα μέλος χωρίς ειδίκευση.[2] Αυτή λοιπόν η τριάδα αποτέλεσε τη βασική ιδέα πάνω στην οποία βασίστηκε η ιδέα του Χόλογκραμ.
Ποια είναι λοιπόν η βασική ιδέα του Χόλογκραμ; Κάθε άτομο είναι ένα ολόγραμμα (με όμικρον μικρό) και καλεί τρία άλλα άτομα τα οποία εμπιστεύεται για να αποτελέσουν το τρίγωνο της φροντίδας του. Όλα μαζί είναι το Ολόγραμμα (με Όμικρον κεφαλαίο). Κάθε ένα από τα τρία μέλη του τριγώνου φροντίδας εστιάζει σε μια διαφορετική πτυχή της συνολικής υγείας του ολογράμματος (σωματική, ψυχική/συναισθηματική/νοητική και κοινωνική). Η τακτικότητα και περιοδικότητα των συναντήσεων είναι αποτέλεσμα κοινής συμφωνίας. Μετά τις πρώτες δύο-τρεις συναντήσεις, το ολόγραμμα καλεί και υποστηρίζει τα μέλη του τριγώνου φροντίδας του ώστε να δημιουργήσουν τα δικά τους τρίγωνα φροντίδας, όχι όμως με μέλη του υπάρχοντος Ολογράμματος. Και στη συνέχεια, φροντίζει το ίδιο το ολόγραμμα να γίνει μέλος σε ένα τρίγωνο φροντίδας κάποιου άλλου ατόμου. Όπως λέει αυτοσαρκαστικά η συγγράφισσα στο βιβλίο, πρόκειται για μια ponzi πυραμίδα φροντίδας.
Ποια είναι τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης κοινωνικής τεχνολογίας; Κατά τη γνώμη μου, η κοινωνική τεχνολογία του Χόλογκραμ είναι ένα πρακτικό εργαλείο για την κατάργηση της οικογένειας[3] και την αυτοοργάνωση της φροντίδας. Θα ήθελα να σταθώ στα πιο δυνατά του σημεία:
* Κινείται πέρα από τη λογική της αμοιβαιότητας την οποία αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό καθώς συχνά οδηγεί σε μια οιονεί αγοραία ανταλλαγή (με στήριξες-θα σε στηρίξω). Στο Ολόγραμμα είναι διακριτοί οι ρόλοι και δεν είναι αμοιβαίοι.
* Η σταδιακή δικτύωση αυτής της κοινωνικής τεχνολογίας κινείται πέρα από κλειστά σύνολα καθώς οι απαιτήσεις φροντίδας δεν απαιτείται να ικανοποιούνται εντός ενός περιορισμένου αριθμού ανθρώπων το οποίο μπορεί να γίνει ανυπέρβλητο αν όχι επώδυνο και περιοριστικό.[4]
* Τονίζει την ανάγκη φροντίδας που έχουν οι φροντιστές. Είναι πολύ σύνηθες να ξεχνάμε ότι τα άτομα που παρέχουν φροντίδα έχουν επίσης ανάγκη από φροντίδα.
* Προβλέπει τη δυνατότητα αποχώρησης μελών μέσα από οργανωμένες διαδικασίες.
* Σπάει παγιωμένους ρόλους με βάση την ειδίκευση και την ιεραρχία καθώς η εστίαση σε διαφορετικές πτυχές της συνολικής υγείας του ολογράμματος δεν ανατίθεται στα μέλη με βάση την ειδίκευσή τους. Μάλλον προκρίνεται να μην γίνεται κάτι τέτοιο.
Η περιγραφή της βασικής ιδέας είναι απλή και γοητευτική. Όπως γίνεται φανερό από τα προηγούμενα αλλά και όπως γίνεται ρητό μέσα στο βιβλίο, το Χόλογκραμ δεν στοχεύει να υποκαταστήσει την προσφυγή στην εξειδικευμένη φροντίδα υγείας όπου και όταν αυτό απαιτείται. Το Ολόγραμμα είναι ένα αυτοοργανωμένο πλαίσιο φροντίδας, είναι το πλαίσιο αναφοράς όταν χρειάζεται να πάρεις μια μεγάλη απόφαση, να αντιμετωπίσεις ένα οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας και να πλοηγηθείς στο θεσμικό σύστημα υγείας, να αντιμετωπίσεις ζητήματα εργασιακής και στεγαστικής επισφάλειας, να μετασχηματίσεις τα μοτίβα συμπεριφοράς σου προς μια κατεύθυνση προσωπικής αλλαγής.
Όπως αναδείχτηκε και στο εργαστήριο παρουσίασης του βιβλίου και της κοινωνικής τεχνολογίας, το Χόλογκραμ δεν μπορεί να προσφέρει από μόνο του μια απάντηση στη δομική κρίση του καπιταλισμού, ο οποίος βρίσκεται σε κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής. Παραμένουν τα ζητήματα της λειτουργίας των υποδομών κοινωνικής αναπαραγωγής και της καθολικής πρόσβασης σε αυτές. Το βασικό σημείο κριτικής μου είναι ότι ο τρόπος δικτυακής ανάπτυξης βασίζεται σε προσωπικές σχέσεις οι οποίες – όπως και να το κάνουμε – διαμεσολαβούνται ταξικά, έμφυλα, εθνοτικά. Αν δεν θέλουμε η αυτοοργάνωση της φροντίδας να είναι προνόμιο των μεσοαστών με κοινωνική ευαισθησία, πρέπει να απαντήσουμε και στο ζήτημα των υποδομών κοινωνικής αναπαραγωγής, να ρυθμίσουμε δηλαδή την καλοσύνη από και προς τον ξένο.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν πρέπει να παραιτηθούμε από τον πειραματισμό. Όπως μας παροτρύνει η Ursula Le Guin[5]: πρέπει να μάθουμε να κινούμαστε μεταξύ λεπτομερών προτάσεων για κοινωνικές δομές και φαντασιώσεων για διαπλανητικά ταξίδια.
______________
[1] Χρησιμοποιώ το Χόλογκραμ όταν αναφέρομαι στο βιβλίο και το Ολόγραμμα όταν αναφέρομαι στο σύστημα αυτοοργανωμένης φροντίδας όπως ορίζεται και προτείνεται στο βιβλίο.
[2] Στο βιβλίο αναφέρεται ότι το τρίτο μέλος είναι κοινωνικός λειτουργός. Κατά τη συμμετοχή μου στο πρακτικό εργαστήριο για το Χόλογκραμ που έγινε στη Θεσσαλονίκη, στις 16.3.2025, τα μέλη του Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλεγγύης αποσαφήνισαν ότι το τρίτο μέλος δεν είναι κοινωνικός λειτουργός, αλλά απλά μέλος και αυτό έχει τη σημασία του.
[3] Έχουμε κάνει και παρουσίαση του βιβλίου Να Καταργήσουμε την Οικογένεια της Sophie Lewis το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες.
[4] Όσα από εμάς έχουμε εμπειρία συλλογικοτήτων οι οποίες αποπειράθηκαν να καλύψουν όλες τις ανάγκες των μελών τους για πολιτική ανάλυση και κινητοποίηση, συναισθηματική και υλική ασφάλεια, έχουμε ζήσει και τη συλλογική κατάρρευση με εκκωφαντικό και πολύ οδυνηρό για τα μέλη τους τρόπο.
[5] Ursula Le Guin (2011). Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων. Εκδόσεις: Parsec.
