Αν για όσους σκέφτονται σχετικά με την πολιτική, η αναρχία, η οποία αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το ακραίο σημείο φυγής ή εστίασης της πολιτικής, δεν έπαψε ποτέ να είναι επίκαιρη, σήμερα είναι επίσης ακόμη περισσότερο, δεδομένης της άδικης και σκληρής δίωξης στην οποία υποβάλλεται ένας αναρχικός στις ιταλικές φυλακές. Ωστόσο, το να μιλάμε για την αναρχία, όπως χρειάζεται να κάνουμε εδώ, στο επίπεδο του δικαίου, συνεπάγεται αναγκαστικά ένα παράδοξο, αφού είναι τουλάχιστον αντιφατικό να απαιτούμε από το κράτος να αναγνωρίσει το δικαίωμα της άρνησης του κράτους, όπως ακριβώς αν θα θέλαμε να εκτείνουμε το δικαίωμα της αντίστασης στις έσχατες συνέπειές του, δεν μπορούμε λογικά να απαιτήσουμε να προστατεύεται νομικά η δυνατότητα του εμφυλίου πολέμου.
Για να σκεφτούμε την αναρχία σήμερα, είναι επομένως σκόπιμο να υιοθετήσουμε μια εντελώς διαφορετική οπτική και να αμφισβητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβανόταν ο Ένγκελς όταν κατηγορούσε τους αναρχικούς ότι θέλουν να αντικαταστήσουν το κράτος με τη διαχείριση (amministrazione). Σε αυτήν την κατηγορία υπάρχει ένα σαφές πολιτικό πρόβλημα, το οποίο ούτε οι μαρξιστές ούτε ίσως οι ίδιοι οι αναρχικοί έχουν θέσει σωστά. Ένα πρόβλημα ακόμη περισσότερο επείγον, δεδομένου ότι σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της προσπάθειας να πραγματοποιηθεί, ως παρωδία, αυτό που για τον Ένγκελς ήταν ο διακηρυγμένος στόχος της αναρχίας – δηλαδή, όχι τόσο η απλή αντικατάσταση του κράτους από τη διαχείριση, αλλά μάλλον η ταύτιση κράτους και διαχείρισης σε ένα είδος Λεβιάθαν που φοράει την καλοπροαίρετη μάσκα του διαχειριστή. Αυτό είναι που αναλύουν θεωρητικά οι Sunstein και Vermeule σε ένα βιβλίο (Law and Leviathan, Redeeming the Administrative State) στο οποίο η διακυβέρνηση, η άσκηση της κυβέρνησης, υπερβαίνοντας και μολύνοντας τις παραδοσιακές εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική), ασκεί πλέον στο όνομα της διαχείρισης –και με διακριτική ευχέρεια– τις λειτουργίες και τις εξουσίες που κάποτε ανήκαν σε αυτές.
Τι είναι η διαχείριση; Ο όρος προέρχεται από τον minister, τον υπουργό, ο οποίος είναι ο υπηρέτης ή ο βοηθός σε αντίθεση με τον magister, τον κύριο και αφέντη, τον κάτοχο της εξουσίας. Η λέξη προέρχεται από τη ρίζα *men που σημαίνει μείωση και μικρότητα. Ο minister στέκεται απέναντι από τον magister όπως το minus απέναντι στο magis, το λιγότερο απέναντι στο περισσότερο, το μικρό απέναντι στο μεγάλο, αυτό που μειώνεται απέναντι σε αυτό που αυξάνεται. Η ιδέα της αναρχίας θα συνίστατο, τουλάχιστον σύμφωνα με τον Ένγκελς, στην προσπάθεια να σκεφτούμε έναν minister χωρίς magister, έναν υπηρέτη χωρίς αφέντη. Μια προσπάθεια σίγουρα ενδιαφέρουσα, καθώς μπορεί να είναι επωφελές από τακτικής απόψεως να παίζεις τον υπηρέτη ενάντια στον αφέντη, τον μικρότερο ενάντια στον μεγαλύτερο, και να σκέφτεσαι μια κοινωνία στην οποία όλοι είναι ministri και κανένας δεν είναι magister ή ηγέτης. Κατά μία έννοια, είναι αυτό που έκανε ο Χέγκελ, δείχνοντας στην περιβόητη διαλεκτική του ότι ο υπηρέτης τελικά καταλήγει να κυριαρχεί πάνω στον αφέντη. Παρ’ όλα αυτά, είναι αναμφισβήτητο ότι οι δύο αυτές μορφές-κλειδιά της δυτικής πολιτικής παραμένουν κατ’ αυτόν τον τρόπο συνδεδεμένες μεταξύ τους σε μια αιώνια σχέση, η οποία είναι αδύνατο να ξεδιαλυθεί.
Για να μπορέσει μια ριζοσπαστική ιδέα της αναρχίας να αποκοπεί από την αέναη διαλεκτική του υπηρέτη και του δούλου, του minister και του magister, δεν μπορεί παρά να τοποθετηθεί αποφασιστικά στο χάσμα που τους χωρίζει. Το tertium που εμφανίζεται σε αυτό το χάσμα δεν θα είναι πλέον ούτε διαχείριση ούτε κράτος, ούτε minus ούτε magis: θα στέκεται μάλλον ανάμεσά τους ως υπόλοιπο που εκφράζει την αδυναμία της σύμπτωσής τους. Έτσι, η αναρχία είναι καταρχήν η ριζική αποκήρυξη όχι τόσο του κράτους ή απλώς της διαχείρισης, αλλά μάλλον της αξίωσης της εξουσίας να κάνει το κράτος και τη διαχείριση να συμπέσουν στη διακυβέρνηση των ανθρώπων. Ο αναρχικός μάχεται εναντίον αυτής της αξίωσης, στο όνομα εντέλει εκείνου του ακυβέρνητου που είναι το σημείο φυγής κάθε κοινότητας των ανθρώπων.
Το παραπάνω κείμενο του Giorgio Agamben μεταφράστηκε από τα αγγλικά: https://autonomies.org/…/giorgio-agamben-on-anarchy-today/ Ευχαριστώ τον Αχιλλέα Καλαμάρα για την αντιπαραβολή με το ιταλικό πρωτότυπο: https://www.quodlibet.it/giorgio-agamben-anarchia-oggi
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2023, με αφορμή την απεργία πείνας του Alfredo Cospito στις ιταλικές φυλακές με αίτημα την άρση του καθεστώτος φυλάκισης 41bis. Ο Alfredo Cospito σταμάτησε νικηφόρα την απεργία προχθές, μετά από 181 ημέρες.
