Λίγες ώρες πριν την πανελλαδική πορεία στα Γιάννενα το Σάββατο στην οποία καλούν μια σειρά από πρωτοβουλίες, συνελεύσεις και συλλογικότητες ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθράκων, το alterthess συζητά με τον Γιάννη Παπαδημητρίου, δικηγόρο που συμμετέχει στο κίνημα ενάντια στις εξορύξεις για τα σοβαρά ζητήματα που αφορούν την απειλή της προστασίας της φύσης και της «επιβίωσης» των τοπικών κοινωνιών από τα φαραωνικά σχέδια των ενεργειακών κολοσσών.
Ο Γ. Παπαδημητρίου καταρρίπτει το επιχείρημα περί δήθεν «ασφαλών» εξορύξεων υδρογονανθράκων, μεταφέρει συμπεράσματα από την διεθνή εμπειρία σε χώρες όπου επιλέχθηκε το εξορυκτικό μοντέλο και τονίζει τους διαρκείς κινδύνους όχι για μόνο για την οικονομία της χώρας αλλά και τις ανθρώπινες ζωές.
Συνέντευξη στην Σταυρούλα Πουλημένη
Το Σάββατο διοργανώνεται στα Γιάννενα μια μεγάλη κινητοποίηση ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Ήπειρο. Ποια είναι η στάση της τοπικής κοινωνίας στο θέμα αυτό;
Η στάση της τοπικής κοινωνίας μέχρι το φθινόπωρο του 2017 ήταν σε γενικές γραμμές αδιάφορη. Είναι ενδεικτικό ότι το 2012 ήμουν ο μόνος Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου, που καταψήφισε τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το «οικόπεδο Ιωαννίνων», η οποία πάντως προέβλεπε διακριτές αποφάσεις για την έρευνα και την εκμετάλλευση, ενώ το 2014 εκδηλώθηκε η αντίδραση αρχικά των Οικολόγων – Πράσινων και στη συνέχεια του ΣΥΡΙΖΑ, που σήμερα συμμετέχουν και οι δύο σε μια Κυβέρνηση, που προωθεί τις εξορύξεις.
Η κατάσταση στην περιοχή άρχισε να αλλάζει από το φθινόπωρο του 2017, όταν εμφανίσθηκαν τα πρώτα συνεργεία των υπεργολάβων για τις προκαταρκτικές έρευνες, δηλαδή για πρόκληση ελεγχόμενων εκρήξεων σε μικρή μεταξύ τους απόσταση σε ένα συνολικό μήκος πολλών χιλιομέτρων. Οι πρώτες αντιδράσεις των κατοίκων εκδηλώθηκαν στα Δημοτικά Συμβούλια, από τα οποία οι εταιρίες ζητούσαν άδεια επέμβασης σε δημοτικές εκτάσεις, ακολούθησε η συγκρότηση συλλογικών σχημάτων αντίδρασης πρώτα στα Γιάννενα και στη συνέχεια στις υπόλοιπες πόλεις της Ηπείρου και τους τελευταίους μήνες και στα Ιόνια νησιά και η δημιουργία σελίδων στο διαδίκτυο με χιλιάδες ακολούθους. Παράλληλα έγιναν παρεμβάσεις και στο πεδίο των ερευνών με αίτημα την επίδειξη νόμιμων δικαιολογητικών, που στην αρχή τα συνεργεία κατά κανόνα δεν είχαν, αλλά και σε ημερίδες, εκδηλώσεις, συνεδριάσεις Δημοτικών Συμβουλίων, έξω από τη Βουλή κλπ. Ο πρώτος κύκλος των αντιδράσεων κορυφώθηκε την 1η Ιουνίου του 2018 με μια διαδήλωση, πανηπειρωτικού κατά βάση χαρακτήρα, 1.500 – 2.000 ανθρώπων στα Γιάννενα.
Θεωρώ ότι σήμερα η πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας, τουλάχιστον των Ιωαννίνων, είναι από καχύποπτη έως ανοιχτά εχθρική απέναντι στις εξορύξεις. Το στοίχημα είναι να το εκφράσει δημόσια και να ξεπεράσει τις επιφυλάξεις της, οφειλόμενες σε πολλούς λόγους ακόμη και σε κάποια λάθη. Προσδοκούμε ότι η αυριανή, πανελλαδική αυτή τη φορά, συγκέντρωση και πορεία θα αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Τι μεσολάβησε από το 2014, που ο ΣΥΡΙΖΑ τασσόταν κατά των συμβάσεων των εξορύξεων μέχρι το 2017 που ο Yπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος Γ. Σταθάκης υπέγραψε την παραχώρηση νέων συμβάσεων στις πετρελαϊκές εταιρίες;
Όπως και σε πολλούς άλλους τομείς, ο γνωστός «ρεαλισμός» της κυβερνητικής εξουσίας. Στην πραγματικότητα στα μέτωπα του περιβάλλοντος οι διαφορές της σημερινής Κυβέρνησης από τις προηγούμενες, αν προτιμάτε του Σταθάκη από τον Μανιάτη, είναι πολύ μικρές.
Είναι εντυπωσιακή η σύγκριση της τοποθέτησης του ΣΥΡΙΖΑ στη Βουλή το 2014 «θέλουμε τόσο η έρευνα όσο και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων να γίνει κάτω από διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο, με διαφορετικό φορολογικό μοντέλο, με σαφώς μεγαλύτερο μίσθωμα, με διαβούλευση και συμφωνία με τις τοπικές κοινωνίες, με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα και μη διαταράσσοντας ζωτικές, παραγωγικές διαδικασίες που αναπτύσσονται ήδη σε μια περιοχή, όπως π.χ. ο τουρισμός» (Α. Αλεξόπουλος, Εισηγητής ΣΥΡΙΖΑ) και της σημερινής κυβερνητικής πολιτικής, που όχι απλώς δεν τροποποίησε τις 3 παλιές συμβάσεις αλλά υπέγραψε και καμιά δεκαριά παρόμοιες καινούργιες σε όλη τη Δυτική Ελλάδα.
Κατά τη γνώμη μου το κύριο στοίχημα αυτής της Κυβέρνησης παίζεται στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και στη στρατηγική συμμαχία με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Αυτό την αναγκάζει να επιδείξει «καλή συμβατική συμπεριφορά» απέναντι στις εταιρίες στην Ήπειρο και το Ιόνιο, προσπαθώντας ταυτόχρονα να διασκεδάσει τις ανησυχίες με δευτερεύουσες ρυθμίσεις και εξαγγελίες.
Ποιες είναι οι άμεσες συνέπειες στο περιβάλλον και την κοινωνική ζωή των κατοίκων της Ηπείρου από τις εξορύξεις υδρογονανθράκων και πως απαντάτε σε όσους κάνουν λόγο για ασφαλείς μεθόδους συμβατές με την προστασία της φύσης;
Η διεθνής εμπειρία επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο ότι δεν υπάρχουν «ασφαλείς» εξορύξεις υδρογονανθράκων. Τόσο η στρατιωτικοποίηση και η εκτίναξη των πολεμικών δαπανών, που τις συνοδεύει, όσο και τα συνεχή μεγάλα ατυχήματα, που εξακολουθούν με αμείωτη ένταση την εποχή των «ασφαλών μεθόδων» εγκυμονούν διαρκείς κινδύνους για ανθρώπινες ζωές.
Όσο για τις «συνήθεις» συνέπειες, οι χερσαίες κατ’ αρχήν εξορύξεις επιφέρουν εξάντληση και κυρίως ρύπανση των υδατικών πόρων, επιφανειακών και υπόγειων. Η Ναόμι Κλάϊν έχει γράψει ότι στην πραγματικότητα το αντιεξορυκτικό κίνημα δεν είναι τόσο ένα κίνημα κατά των ορυκτών καυσίμων όσο υπέρ του νερού. Πέραν αυτού παρατηρούνται παραγωγή τοξικών αποβλήτων από τη χρήση χημικών ουσιών, ρύπανση γεωργικής γης από διαρροές και ανεξέλεγκτη απόθεση των αποβλήτων, επεισόδια μεγάλης ρύπανσης από εκρήξεις, αποψίλωση δασών, αύξηση των αέριων εκπομπών που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, άνοδος της σεισμικότητας, προβλήματα υγείας και αύξηση των καρκίνων, αποσταθεροποίηση, καταστολή και εκδίωξη των τοπικών κοινοτήτων. Στη δε περίπτωση των θαλάσσιων εξορύξεων η διάδοση της ρύπανσης παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Σε κάθε περίπτωση πλήττεται άμεσα και η παραγωγή πιστοποιημένων αγροτικών και αλιευτικών προϊόντων και η τουριστική αξία των περιοχών.
Είναι φανερό ότι η βαρβαρότητα του καπιταλιστικού εξορυκτικού μοντέλου πρέπει σταδιακά να εγκαταλειφθεί και η απάντηση στο ενεργειακό πρόβλημα του πλανήτη να αναζητηθεί σ’ ένα συνδυασμό Ανανεώσιμων Πηγών, μικρής και τοπικής κλίμακας και συλλογικής ιδιοκτησίας και ελέγχου.
Οι πρώτες αντιδράσεις στην περιοχή εκδηλώθηκαν αμέσως μετά την έναρξη των ερευνητικών γεωτρήσεων. Τι έχει γίνει ως τώρα στο επίπεδο των εργασιών και πως αντιδρούν κυβέρνηση και τοπική αυτοδιοίκηση στις κινητοποιήσεις των κατοίκων;
Σύμφωνα με τις υπογραφείσες συμβάσεις, το σχέδιο περιλαμβάνει 3 στάδια : α) προκαταρκτικές σεισμικές έρευνες β) ερευνητικές γεωτρήσεις και γ) παραγωγικές γεωτρήσεις. Βρισκόμαστε στο πρώτο στάδιο. Υπό την πίεση των αντιδράσεων του κινήματος η Κυβέρνηση νομοθέτησε, αν και με στρεβλό και επισφαλή τρόπο, την απαγόρευση του fracking, της μακράν πιο καταστροφικής μεθόδου εξόρυξης, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί μια κουτοπόνηρη επιχειρηματολογία με δύο σκέλη α) πρέπει να ξέρουμε τί υπάρχει στο υπέδαφος και β) έχουμε διασφαλίσει καθεστώς πλήρους ελέγχου της διαδικασίας και των συνεπειών.
Σχολιάζοντας αυτά τα επιχειρήματα, επισημαίνω ότι α) δεν πρόκειται για συμβάσεις απλής έρευνας αλλά για «open door» συμβάσεις με πακέτο έρευνας & εκμετάλλευσης, οι δε εταιρίες γνωρίζουν από πριν την ύπαρξη κοιτασμάτων β) τόσο η γενικότερη κατάσταση των ελεγκτικών μηχανισμών στην Ελλάδα και η τεράστια μείωση των περιβαλλοντικών ελέγχων τα τελευταία χρόνια όσο και η ανάθεση του μεγαλύτερου μέρους σε ελεγκτικούς μηχανισμούς των ίδιων των εταιριών δεν εμπνέουν την παραμικρή εμπιστοσύνη. Για τη διεθνή εμπειρία των «ελέγχων» μίλησα και προηγουμένως.
Στην Τοπική Αυτοδιοίκηση έχουν σημειωθεί οι πρώτες ρωγμές με τις αρνητικές αποφάσεις των Δήμων Ζαγορίου, Αρταίων και Κεντρικών Τζουμέρκων – και πριν από λίγες μέρες της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Ιονίων νήσων πλην Λευκάδας. Ένα ερώτημα βεβαίως είναι κατά πόσο αποτελούν προεκλογικούς ελιγμούς ή μονιμότερες δεσμεύσεις. Δυστυχώς η ιδέα ενός αντι-εξορυκτικού ψηφοδελτίου «από τα κάτω» για την Περιφέρεια Ηπείρου δεν καρποφόρησε τελικά.
Ποιες είναι οι εταιρείες που κινούνται αυτή τη στιγμή στο χώρο των εξορύξεων υδρογονανθράκων στη χώρα μας και ποιος ήταν ο αντίκτυπος των δραστηριοτήτων τους σε άλλες χώρες;
Για τις χερσαίες εξορύξεις στην Ήπειρο, στο μεν «οικόπεδο Ιωαννίνων», δηλαδή στο βόρειο μισό της Περιφέρειας, τα δικαιώματα έχει η κοινοπραξία της ισπανικής πολυεθνικής Repsol (με ποσοστό 60 %) με την ελληνική Energean Oil and Gas (με 40 %). Στο «οικόπεδο Άρτας – Πρέβεζας» δραστηριοποιούνται τα ΕΛΠΕ (Ελληνικά Πετρέλαια), που είναι κοινοπρακτικό σχήμα του Ελληνικού Δημοσίου, όχι πάντως για πολύ ακόμα, και του Ομίλου Λάτση.
Η Repsol, η οποία έχει αποκτήσει δικαιώματα και σε ορισμένα θαλάσσια «οικόπεδα» του Ιονίου, είναι μεγάλος παίκτης στην παγκόσμια αγορά εξόρυξης, διύλισης και μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου και πώλησης καυσίμων ενώ έχει παρουσία σε 40 χώρες, κυρίως στη Λατινική Αμερική. Έχει κατηγορηθεί για σοβαρά περιβαλλοντικά εγκλήματα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Βολιβία, το Εκουαδόρ και την Αργεντινή και βαρύνεται, όπως όλες οι πετρελαϊκές εξάλλου, με πολλά περιστατικά διαρροών και ρύπανσης ακόμα και στις εγκαταστάσεις της στην Ισπανία. Ωστόσο δεν θα πρέπει να παραλείψουμε ότι οι κάτοικοι των, τουριστικά αναπτυγμένων, Κανάριων νησιών κατάφεραν με μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις να ματαιώσουν το ερευνητικό της πρόγραμμα στον Ατλαντικό Ωκεανό. Η εταιρία ανακοίνωσε ότι οι έρευνες «δεν απέδωσαν», έχουμε ωστόσο κάθε λόγο να θεωρούμε ότι η κύρια αιτία της ματαίωσης ήταν πολιτική.
Η εμπειρία του κινήματος της Χαλκιδικής έχει να συνεισφέρει πολλά για τα θέλγητρα που χρησιμοποίησαν οι εταιρείες προκειμένου να κάμψουν τις αντιδράσεις (από την υπόσχεση θέσεων εργασίας μέχρι και την καταστολή και ποινικοποίηση των αντιδράσεων). Έχουν συμβεί παρόμοια περιστατικά στη δική σας περιοχή;
Όπως σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις, οι σχέσεις των εταιριών με το εκάστοτε τοπικό πολιτικό και μηντιακό σύστημα έχουν ένα κομμάτι φανερό (χορηγίες σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, διαφημιστικές καταχωρήσεις κλπ.) και ένα μυστικό, το οποίο δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αλλά μόνο να υποψιαζόμαστε. Προς το παρόν η υπόσχεση νέων θέσεων εργασίας υπονομεύεται στην πράξη από την εμπειρία των συμβάσεων μικρής χρονικής διάρκειας ενώ η διαφορά με τη Χαλκιδική είναι ότι εδώ δεν υπάρχει ένα προϋφιστάμενο εξορυκτικό δυναμικό. Η ποινικοποίηση προς το παρόν περιορίζεται μόνο σε απειλές.
Θα θέλαμε ένα σχόλιο σχετικά με τις επιπτώσεις του εξορυκτικού μοντέλου είτε αυτό αφορά στον χρυσό και τον χαλκό είτε τους υδρογονάνθρακες στην κοινωνική ζωή των περιοχών, όπου επιβάλλεται.
Θα περιορίσω το σχόλιό μου στις ενεργειακές εξορύξεις και ειδικότερα στα οικονομικά αποτελέσματα του εξορυκτικού μοντέλου για την ελληνική οικονομία και τους πολίτες. Πέραν της αλλαγής της ελληνικής νομοθεσίας επί το αποικιακότερον με το ν. 4001/2011 και της παγκόσμια γνωστής επιτηδειότητας των πετρελαϊκών εταιριών στη φοροδιαφυγή, το κεντρικό ζήτημα παραμένει η παγίδευση σ’ ένα μοντέλο, που υπονομεύει κάθε άλλη αναπτυξιακή προοπτική.
Ακόμη και σε κείνες τις περιπτώσεις, κυρίως της Λατινικής Αμερικής, όπου υποστηρίχθηκαν κρατικές εξορύξεις και προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και αναδιανομής, η μετατροπή του ορυκτού πλούτου σε κοινωνική ευημερία αποδείχθηκε φαντασίωση. Το μόνιμο πρόβλημα του εξορυκτικού μοντέλου είναι η ευπάθειά του απέναντι στις χρηματιστηριακές διακυμάνσεις των τιμών των πρώτων υλών, η λεγόμενη «ολλανδική ασθένεια». Σε κάθε άνοδο των τιμών ή ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων η έκρηξη των εσόδων επανεπενδύεται σε συγκεκριμένους τομείς, άμεσα συνδεδεμένους με την εξορυκτική βιομηχανία, ενώ την ίδια ώρα η αύξηση της συναλλαγματικής αξίας του νομίσματος οδηγεί στην εγκατάλειψη άλλων παραγωγικών κλάδων, μιας και τα προϊόντα τους μπορούν πλέον να εισαχθούν σε φθηνότερες τιμές. Όμως η άνοιξη των ψηλών τιμών δεν διαρκεί για πάντα και η μονοκαλλιέργεια και ανισορροπία της οικονομίας δημιουργεί μεγάλα προβλήματα και φτώχεια.
Περισσότερα για την πορεία ενάντια στις εξορύξεις πετρελαίου στα Γιάννενα δείτε εδώ