Ακόμα και αν κρατούνται φυλακισμένοι στην τελευταία γωνιά του Έβρου, σε ένα αποκλεισμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη μέση ενός άδειου, χιονισμένου κάμπου, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν είναι μόνοι.
Αυτό τουλάχιστον προσπάθησε να δείξει η πανελλαδική κινητοποίηση των αντιρατσιστικών οργανώσεων από όλη την Ελλάδα, που έγινε το Σάββατο 18 Δεκέμβρη στον Έβρο. Στις κινητοποιήσεις συμμετείχαν 200 περίπου διαδηλωτές και διαδηλώτριες από την Ορεστιάδα, την Αλεξανδρούπολη, τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, την Ηγουμενίτσα, την Ξάνθη και άλλες πόλεις, καθώς και μια αντιπροσωπεία από τη Γερμανία.
Η κεντρική διαμαρτυρία έγινε έξω από το κέντρο κράτησης προσφύγων, στο χωριό Φυλάκιο κοντά στην Ορεστιάδα, όπου έγινε κατορθωτό να μπει μια αντιπροσωπεία για να καταγράψει τις συνθήκες και να παρέχει όποια βοήθεια μπορεί. Ακολούθησε διαδήλωση στους κεντρικούς δρόμους της Ορεστιάδας, όπου βρίσκεται και η επίσημη έδρα της αποστολής της Frontex στον Έβρο.
Ανάμεσά στους διακόσους διαδηλωτές αξίζει να σημειωθεί η παρουσία προσφύγων από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, καθώς, για προφανής λόγους, η συμμετοχή τους σε τέτοιες κινητοποιήσεις μπορεί να σημαίνει πολλαπλάσιους κινδύνους για αυτούς. Παρόλα αυτά βρέθηκαν εκεί, για να διαδηλώσουν και να μιλήσουν στις γλώσσες των συντρόφων τους. Ένας μάλιστα από αυτούς μας ανέφερε ότι είχε κρατηθεί στο ίδιο στρατόπεδο.
Η Frontex υπεραμύνεται του πατρίου… Δουβλίνου
Η αφορμή για την οργάνωση αυτής της κινητοποίησης δόθηκε στις αρχές Νοέμβρη, με την έναρξη της επιχείρησης της Frontex στα χερσαία ελληνοτουρκικά σύνορα. Όπως σημειώσαμε σε προηγούμενο αφιέρωμα, η συνδρομή της Frontex ζητήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση εξαιτίας της αύξησης από την αρχή του χρόνου της κίνησης προσφύγων στο σημείο αυτό. Στην πραγματικότητα, η αύξηση αυτή οφείλεται σε δύο λόγους: αφενός, στην αυστηρότερη επιτήρηση όλων των υπολοίπων θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας, την Ιταλίας και της Ισπανίας που έστρεψε το 90% των νέων προσφύγων στον Έβρο. Αφετέρου, στην αύξηση των συλλήψεων, και άρα των καταγραφών παράνομων εισόδων στον Έβρο, εξαιτίας της αλλαγής τακτικής από πλευράς τόσο των προσφύγων, όσο και της αστυνομίας.
Οι περισσότεροι λοιπόν από τους πρόσφυγες που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, αναγκάζονται να περάσουν τον Έβρο. Ακόμα περισσότερο όμως, ενώ ο προορισμός τους είναι συνήθως κάποια χώρας της Δυτικής ή Βόρειας Ευρώπης, οι πρόσφυγες εγκλωβίζονται στην Ελλάδα, αφού για αυτούς τα εσωτερικά σύνορα της Ευρώπης παραμένουν εξίσου κλειστά. Ενώ καλούνται από τις αρχές να εγκαταλείψουν τη χώρα μέσα σε 30 ημέρες, ταυτόχρονα τους απαγορεύεται να το κάνουν! Ακόμα και αν καταφέρουν να περάσουν παράνομα σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, η χώρα αυτή τους απελαύνει πίσω στην Ελλάδα, για να καταθέσουν αίτηση ασύλου εδώ.
Οι συμφωνίες αυτές, οι οποίες περιλαμβάνονται στη Συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙ, οδηγούν σε αδιέξοδο τους πρόσφυγες και μετατρέπουν την Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες transit, σε ένα μεγάλη πανευρωπαϊκή φυλακή για τους πρόσφυγες. Τα αδιέξοδα αυτά βγήκαν στο προσκήνιο στα μέσα Οκτώβρη, όταν μια σειρά χωρών, μετά από σχετικούς δικαστικούς αγώνες των προσφύγων, αναγκάστηκαν να αναστείλουν την εφαρμογή της Συνθήκης του Δουβλίνου και την απέλασή προσφύγων πίσω στην Ελλάδα. Τότε, η Ευρώπη είχε δυο επιλογές: ή να αποδεχτεί την κατάρρευση του Δουβλίνου, του πυρήνα δηλαδή της συνοριακής της πολιτικής και να ανοίξει τα (εσωτερικά της έστω) σύνορα στους πρόσφυγες, ή να προσπαθήσει να περισώσει τα προσχήματα, συμβάλλοντας στην επιτήρηση των ελληνικών εξωτερικών συνόρων. Φυσικά, επέλεξε το δεύτερο και έστειλε στις αρχές Νοέμβρη στον Έβρο τους 175 άνδρες και γυναίκες των ομάδων RABITs της Frontex.
Η αρχική απόφαση μιλούσε για δυο μήνες. Ωστόσο πριν από λίγες ημέρες, όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, η παρουσία της παρατάθηκε μέχρι τον Μάρτιο, αφού ο αρμόδιος Υπουργός «Προστασίας του Πολίτη» Χρ. Παπουτσής έκρινε θετικά τα αποτελέσματα της δράσης της.
Σύμφωνα λοιπόν με την Αστυνομία, η παρουσία της συμβολικής αυτής δύναμης κατάφερε να μειώσει αισθητά (κατά περίπου 50%) την κίνηση των προσφύγων. Μεγάλο μέρος αυτής της μείωσης είναι βέβαια αναμενόμενο, λόγω των εποχικών διακυμάνσεων και του καιρού, αλλά σε κάθε περίπτωση η αλλαγή της κατάστασης φαίνεται ότι ανέστειλε σχετικά κάποιες αφίξεις. Καμία όμως στρατιωτική δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει την προσφυγιά: στην πραγματικότητα η Frontex το μόνο που κάνει είναι να καταγράφει με αυστηρότερο τρόπο τους μετανάστες, εξασφαλίζοντας έτσι τον αποκλεισμό τους στην Ελλάδα ή ακόμα και τον εγκλεισμό τους στα κέντρα κράτησης.
Το αδιέξοδο αυτής της δράσης, αλλά και οι εξαιρετικά βίαιες πρακτικές της Ελληνικής Αστυνομίας, οδήγησαν τους υπεύθυνους της Γερμανικής αποστολής να ανακοινώσουν πρόσφατα την άρνησή τους να συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις, αφού αυτές δεν σέβονται τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων και αντιβαίνουν ακόμα και με το γερμανικό δίκαιο. Όπως ανέφερε άτυπα ο επικεφαλής της γερμανικής δύναμης, η στρατιωτική επιτήρηση του Έβρου θα ήταν πανεύκολη για οποιοδήποτε σώμα: το πρόβλημα όμως είναι ότι κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να κάνει μετά με όλους αυτούς τους ανθρώπους.
«Άσυλο και λευτεριά σ’ όσους είναι στα κελιά»
Έτσι, οι αντιρατσιστικές δικτυώσεις από την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη ανέδειξαν τον Έβρο ως το σημείο που εμπραγματώνονται περισσότερο από οπουδήποτε τα αδιέξοδα της κατασταλτικής ευρωπαϊκής πολιτικής για τα σύνορα και τη μετανάστευση. Παρά λοιπόν τη δυσκολία της συγκυρίας, με τις πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, σήκωσαν το βάρος της αντιπαράθεσης με τη Frontex και οργάνωσαν την κινητοποίηση του Σαββάτου.
Η κίνηση αυτή προκάλεσε, όπως φάνηκε, ιδιαίτερη ανησυχία στην Αστυνομία της περιοχής. Οι φριχτές συνθήκες κράτησης στο Φυλάκιο δημιουργούν ένα εκρηκτικό κλίμα και οι φύλακες φοβούνται διαρκώς την απάντηση των κρατούμενων, όπως έγινε πριν από 10 περίπου ημέρες με μια σύντομη, αλλά δυναμική εξέγερση.
Έτσι, η Αστυνομία αναγκάστηκε, για να αμβλύνει τις εντυπώσεις ενόψει της κινητοποιήσης, να απελευθερώσει πολλές εκατοντάδες κρατούμενους τις τελευταίες ημέρες: μόνο το πρωί του Σαββάτου αφέθηκαν 150 άνθρωποι. Ταυτόχρονα, κινητοποίησε μια αναντίστοιχα μεγάλη δύναμη αστυνομικών, με διμοιρίες ΜΑΤ, κλούβες και περιπολικά από όλη την περιοχή, για την επιτήρηση της πορείας. Στην αρχή μάλιστα προσπάθησε να απαγορεύσει την είσοδο της αντιπροσωπείας των διαδηλωτών στο Κέντρο Κράτησης. Τελικά, κάτω από την πίεση της κινητοποίησης, αναγκάστηκε να επιτρέψει την είσοδο 9 μόνο ατόμων, κυρίως γιατρών και δικηγόρων, απαγορεύοντας όμως την άμεση επικοινωνία με τους κρατούμενους ή ακόμα και τη λήψη φωτογραφιών (με τη φαιδρή δικαιολογία της «προστασίας των προσωπικών δεδομένων» των κρατουμένων).
Η διαδήλωση μπροστά από το Φυλάκιο έγινε σε εξαιρετικά μαχητικό και φορτισμένο κλίμα. Οι διαδηλωτές φωνάξαν συνθήματα στα ελληνικά, στα αγγλικά και τα φαρσί, ζητώντας άσυλο και ελευθερία για τους πρόσφυγες που βρίσκονται στα κελιά. Οι γυναίκες που κρατούνται στα μπροστινά κελιά και είχαν άμεση επαφή με τους συγκεντρωμένους απάντησαν αμέσως με ενθουσιασμό, φωνάζοντας για “freedom” ή «αζαντί» (στα φαρσί) και άσυλο. Η παρουσία της διαδήλωσης και της αντιπροσωπείας τους ενθάρρυνε σημαντικά και το εξέφρασαν με κάθε τρόπο, τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά.
Η διαφορά της γλώσσας δεν έπαιζε κανένα ρόλο: άλλωστε, οι διαδηλωτές βρήκαν και άλλους τρόπους να επικοινωνήσουν. Η μουσική από την τοπική γκάιντα ήταν το πρώτο ζεστό καλοσώρισμα των προσφύγων αυτών στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Στο ίδιο μαχητικό κλίμα εξελίχτηκε και η πορεία στην Ορεστιάδα, όπου κυριάρχησαν τα συνθήματα ενάντια στη Frontex αλλά και την Ελληνική Αστυνομία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα σύνορα.
Η κατάσταση στο Κέντρο Κράτησης
Η αντιπροσωπεία των διαδηλωτών που μπήκε μέσα στο Κέντρο Κράτησης μας μίλησε μετά για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι από την προηγούμενη ημέρα είχε παγώσει το σύστημα ύδρευσης και οι πρόσφυγες δεν είχαν νερό να πιουν! Οι υπεύθυνοι της Αστυνομίας περιορίστηκαν στο να μας καθησυχάσουν ότι θα ενημερώσουν σχετικά τη Νομαρχία.
Παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες ημέρες αφέθηκαν πολλές εκατοντάδες πρόσφυγες, οι θάλαμοι που έμειναν γεμάτοι έδειξαν το βαθμό της συμφόρησης. 600-700, ακόμα και 1000 πρόσφυγες στοιβάζονται σε θαλάμους που αντιστοιχούν σε λιγότερους από τους μισούς, αναγκαζόμενοι να κοιμούνται στο πάτωμα. Τουαλέτες υπάρχουν μόνο 2 ή 3 για κάθε θάλαμο των 100-150 κρατούμενων, το φαγητό είναι ελάχιστο και κακό (αν και, όπως μάθαμε μετά, κάποιοι το χρεώνουν με αναντίστοιχες τιμές, κερδοσκοπώντας πάνω στην πείνα των συνανθρώπων τους). Η ιατρική κάλυψη υπάρχει μάλλον μόνο, κυριολεκτικά, για τα μάτια του κόσμου: όταν η διαδήλωση έφτασε στο κέντρο βγήκε ένας κύριος με άσπρη, ολοκαίνουργια ποδιά και τα ακουστικά κρεμασμένα στο στήθος για να μας υποδεχθεί και να μας ενημερώσει ότι …είναι γιατρός! Οι ίδιοι πρόσφυγες ωστόσο ανέφεραν ότι πρακτικά δεν τους έχει δει ποτέ κανείς και ότι τους λείπουν ακόμα και τα στοιχειώδη φάρμακα.
Όλα αυτά όμως για τους ίδιους τους πρόσφυγες είναι δευτερεύοντα: το χειρότερο είναι η αβεβαιότητα. Η κράτησή τους εκεί γίνεται χωρίς λόγο, χωρίς νόημα, χωρίς καν να γνωρίζουν το γιατί. Κανείς δεν τους ενημερώνει γιατί κρατούνται, πότε θα αφεθούν, τί δικαιώματα έχουν. Άλλοι κρατούνται για δυο ημέρες, άλλοι για μήνες. Οι λίγοι για παράδειγμα από αυτούς που κάνουν αίτηση ασύλου στην Ελλάδα συνήθως κρατούνται πολύ παραπάνω για να λειτουργεί η κράτηση ως αποτρεπτικός παράγοντας.