Πρόσφατα οι κοινωνικοί φορείς της Θεσσαλονίκης κλήθηκαν να καταθέσουν σχόλια επί της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για τα «ΕΡΓΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ ΜΕ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΔΗΜΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ». Ο συζητούμενος άξονας αποτελεί ουσιαστικά τμήμα της αποκαλούμενης Εξωτερικής Περιφερειακής οδού Θεσσαλονίκης, καθώς πληροί όλες τις προδιαγραφές (γεωμετρικά χαρακτηριστικά, θέση κ.λπ.) για το σκοπό αυτό, ενώ συνιστά ελαφρά μετατόπιση προηγούμενης σχετικής πρότασης. Εξάλλου στις αιτιάσεις του που έργου αναφέρονται με σαφήνεια η παράκαμψη των αστικών περιοχών, η πρόσβαση από τη Εγνατία οδό στον Αερολιμένα Θεσσαλονίκης και τη Χαλκιδική, η ελάφρυνση της κυκλοφορίας της Εσωτερικής Περιφερειακής κ.λπ. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει κατ’ αρχήν να εξετασθεί στο πλαίσιο ενός ενιαίου Στρατηγικού Σχεδίου Μεταφορών με επικαιροποιημένα κυκλοφοριακά δεδομένα και σύμφωνο με την σημερινή οικονομική και την κατά το δυνατόν προβλέψιμη οικονομική και κοινωνική κατάσταση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ) και της ευρύτερης περιοχής, συναρμοσμένου, δηλαδή, και ενταγμένου στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης.
Με βάση αυτά ακολουθεί μια σειρά αιτιάσεων που συνηγορούν στο να επανεξετασθεί η σκοπιμότητα και ο πραγματικός χαρακτήρας και ο ρόλος του μελλοντικού άξονα.
Το έργο που παρά τον τίτλο του αποτελεί τμήμα της Εξωτερικής περιφερειακής οδού Θεσσαλονίκης όπως αναφέρθηκε ήδη, θα πρέπει να εξετασθεί ολοκληρωμένο, δηλαδή έως την προτεινόμενη απόληξή του, τον Αερολιμένα Θεσσαλονίκης, με ενιαία ΜΠΕ, ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα που και στις προηγούμενες προσεγγίσεις έχουν επισημανθεί, όπως οι θέσεις ορυγμάτων, επιχωμάτων και σηράγγων, οι προσβάσεις των προαστιακών οικισμών, οι αποστάσεις από πυκνοκατοικημένες περιοχές, αλλά και κυρίως ο προγραμματισμένος πολεοδομικός σχεδιασμός των οικιστικών περιοχών.
Η χάραξη ενός άξονα της κλίμακας αυτής, έστω και με περιορισμένο εύρος και αριθμό λωρίδων, αποτελεί παρέμβαση με ευρύτερες χωροταξικές διαστάσεις, καθώς επηρεάζει άμεσα τη φυσιογνωμία, τον χαρακτήρα και το μέλλον της ευρύτερης περιοχής του ΠΣΘ: Επεκτείνει την κατοικημένη περιοχή, προσελκύει σχετικές υπηρεσίες αστικού πληθυσμού, συμβάλλει στη συρρίκνωση της υπαίθρου κατατμίζοντάς την συντελώντας στη διάχυση του αστικού τοπίου με επιπτώσεις στις κλιματολογικές συνθήκες, την αέρια ρύπανση και τις υδρολογικές συμπεριφορές που καταλήγουν στο ΠΣΘ.
Λόγω της προαναφερόμενης έλξης διαφόρων νέων λειτουργιών κατά μήκος του άξονα ο καθορισμός και η θεσμοθέτηση χρήσεων γης και σχετικών περιορισμών κρίνονται απαραίτητα μέτρα ώστε να τύχει διαχείρισης η γραμμική διάταξη λειτουργιών που είναι πιθανόν να προκύψει, γεγονός μη αναστρέψιμο, όπως διαπιστώνεται εκ των υστέρων για άλλες παρόμοιου χαρακτήρα περιοχές (π.χ. Μεσόγεια Αττικής). Ωστόσο η αποτελεσματικότητα των παραπάνω ρυθμίσεων που ενδεχομένως εισαχθούν στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) είναι επισφαλής. Μετά την πρόσφατη ριζική, επί το δυσμενέστερο, διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για τη χωροταξία και τις επιτρεπόμενες χρήσεις στα δάση και τις δασικές εκτάσεις με τον Ν.4269/28-6-14 «Μεταρρύθμιση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού» και του Ν.4280/8-8-14 «για ιδιωτική πολεοδόμηση και ρυθμίσεις δασικής νομοθεσίας», αντίστοιχα, είναι δυνατό με μια απλή υπουργική απόφαση να αλλάξει το ρυθμιστικό πλαίσιο.
Είναι γνωστό ότι από τριετίας προγραμματίζεται η κατασκευή ενός δεύτερου επιπέδου κυκλοφορίας (FlyOver) σε δυτικό τμήμα της Εσωτερικής Περιφερειακής με σκοπό να μειωθούν οι φόρτοι (έχουν υπολογισθεί άραγε πρόσφατα;) και να ανακουφιστεί η ήδη μειωμένη λόγω της τρέχουσας κρίσης, κίνησή της. Η πιθανή παράλληλη κατασκευή των δύο έργων γεννά ερωτήματα κατά πόσο έχει προηγηθεί αξιολόγηση, προγραμματισμός και τελική επιλογή του έργου που θα υλοποιηθεί καθώς η κατασκευή και των δύο αποτελεί υπερβολή και αρμόζει σε άλλης κλίμακας πόλη που μάλλον δεν αποτελεί επιδίωξη κανενός.
Το έργο επικεντρώνεται στην ταχεία εξυπηρέτηση των οχημάτων, στηρίζοντας το μοντέλο της μετακίνησης με ιδιωτικό μέσο, φιλοσοφία αντίθετη με τον διεθνώς επιδιωκόμενο στόχο της προώθησης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ) που μπορούν συνδυαζόμενα να αποδώσουν χρόνο, χρήμα και ποιότητα ζωής στους πολίτες και ιδιαίτερα στους κατοίκους των περιαστικών οικισμών.
Το έργο θα πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη των κατοίκων των οικισμών που επικαλείται ότι θα εξυπηρετήσει, στο πλαίσιο γνωμοδοτήσεων από τα αντίστοιχα τοπικά συμβούλια και τα Δημοτικά συμβούλια. Παράλληλα και καθώς ένα έργο αυτής της κλίμακας δεν είναι μονοσήμαντο αλλά επηρεάζει το σύνολο της κυκλοφορίας και της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των αστικών περιοχών έως και της κεντρικής περιοχής του ΠΣΘ θα πρέπει να εκφρασθούν οι απόψεις των δημοτών και άλλων ΟΤΑ και γενικά των κατοίκων της πόλης.
Παρά τον επιδιωκόμενο στόχο που κατά τον τίτλο του έργου είναι η εξυπηρέτηση των οικισμών του Δήμου Χορτιάτη, διαπιστώνονται αδύνατα και προβληματικά σημεία κατά την επαφή και την προσέγγιση των οικισμών όπως σε αυτήν του οικισμού των Πεύκων, όπου η ελάχιστη απόσταση θα προκαλέσει υψηλή ηχορύπανση στον πυκνοδομημένο οικισμό.
Η μείωση του χρόνου προσέγγισης του κέντρου της πόλης αν και αποτελεί ζητούμενο κυρίως για οικονομικούς λόγους ιδιαίτερα για τους καθημερινά για λόγους εργασίας μετακινούμενους, ενθαρρύνει από την άλλη πλευρά την προς αυτό προσπέλαση και την πιθανή αποδυνάμωση των τοπικών εξυπηρετήσεων, εμπορικών και λοιπών υπηρεσιών, ενώ δεν συμβάλλει στη σύνδεση των οικισμών καθαυτών μεταξύ τους.
Παρά τα στατιστικά στοιχεία που καταγράφονται δεν γίνεται αναφορά στα οικονομικά μεγέθη του έργου ούτε και στην εξεύρεσή τους, ζήτημα που διασφαλίζει την ασφαλή ολοκλήρωση του έργου. Πρόσθετα η αναλογική αξιολόγηση των οικονομικών στοιχείων θα ήταν χρήσιμη σε μια εποχή όπως αυτή που διέρχεται η χώρα μας σήμερα, εποχή όχι των μεγάλης κλίμακας έργων αλλά επί μέρους βελτιωτικών, υλοποιήσιμων μετά από ενιαίο και ολοκληρωμένο σχεδιασμό και προγραμματισμό για την κατά το δυνατόν ανακούφιση των λαϊκών στρωμάτων. Δεν αναφέρεται επίσης ο τρόπος υλοποίησης του έργου δηλαδή κατά πόσο θα υλοποιηθεί με πιστώσεις από δημόσιες επενδύσεις ή μέσω προγραμμάτων της Ε. Ε., με σύμβαση παραχώρησης ή γενικά τρόπο που προϋποθέτει την επιβολή διοδίων κατά την λειτουργία του.
Συμπερασματικά, η μελέτη που αφορά τα Έργα σύνδεσης Εγνατίας Οδού με τους οικισμούς του Δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη και η αντίστοιχη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) θα πρέπει να επανεξετασθεί στο πλαίσιο, τόσο της ένταξής της σε ένα ολοκληρωμένο και εκσυγχρονισμένο Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας συνοδευόμενο από την σχετική Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το ΠΣΘ και την ευρύτερη περιοχή, όσο και της επιδίωξης μιας συμπαγούς πόλης στα επιδιωκόμενα μέτρα της αειφόρου ανάπτυξης, με παράλληλη προσέγγιση και αναθεώρηση των οικονομικών ζητημάτων, των τεχνικών βέλτιστων λύσεων, της τήρησης της τοπικής κλίμακας, του ελέγχου της συνεπαγόμενης δόμησης και της σύμφωνης γνώμης των κατοίκων και των ΟΤΑ.
Μαρία Λιλιμπάκη
Γιάννης Γρηγοριάδης
Πέτρος Κακούρος