Μια πρώτη επαφή
Το περασμένο καλοκαίρι βρεθήκαμε για λίγες μέρες στη Χίο. Είχαν ήδη κυκλοφορήσει δημοσιεύματα ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σχεδιάζει την κατασκευή εγκαταστάσεων για εξορύξεις αντιμονίου στον Δήμο Αμανής και συγκεκριμένα κοντά στην Κέραμο. Έτσι, αποφασίσαμε να πάμε να δούμε από κοντά ποια είναι η περιοχή που προωθούνται τέτοιου τύπου εξορύξεις. Σε μια κατάφυτη έκταση, που αργότερα μάθαμε ότι αποτελεί περιοχή Natura αλλά και σημείο εκκίνησης ιαματικών πηγών που καταλήγουν στην παραλία «τα Αγιάσματα», βρίσκονται μικρά χωριά με λίγους κατοίκους να διαμένουν μόνιμα τους χειμερινούς μήνες. Οδηγώντας προς την Κέραμο σταματήσαμε πρώτα στο χωριό Χάλανδρα. Εκείνη την ώρα μια γυναίκα στην πλατεία του χωριού συμμάζευε και καθάριζε τα τραπέζια από το πανηγύρι της προηγούμενης βραδιάς, ενώ ταυτόχρονα μιλούσε για την εγκατάλειψη που βιώνουν οι κάτοικοι αυτής της περιοχής της Βορειοδυτικής Χίου (δεν έχουν πάντα γιατρό στο Πολυδύναμο ιατρείο Βολισσού, το σχολείο έχει λίγους μαθητές κ.ά). Ρωτώντας την αν θα βρούμε κάπου στη συνέχεια για να καθίσουμε, μάς συμβούλεψε να πάμε στα Λεπτόποδα, λέγοντάς μας ότι υπάρχει ένα καφενείο που είναι πάντα ανοιχτό.
Αφού επισκεφθήκαμε πρώτα τις παλιές στοές αντιμονίου στην Κέραμο, φτάσαμε στα Λεπτόποδα, όπου πράγματι είχε ένα καφενείο στο κέντρο του χωριού και ήταν, όντως, ανοιχτό. Δεν υπήρχε κάποιος άνθρωπος μέσα για να εξυπηρετεί, γιατί το καφενείο είναι αυτοδιαχειριζόμενο και λειτουργεί, όπως έδειχνε και η αναρτημένη ανακοίνωση στην πόρτα του, βάσει της αναβίωσης μιας παράδοσης του νησιού για να βρίσκουν καταφύγιο διαβάτες, κυνηγοί, τουρίστες που επιθυμούν κάπου να ξαποστάσουν και να δροσιστούν.
Το καφενείο συντηρείται με το σύστημα του ρεφενέ, φτιάχνεις το καφέ σου και φεύγοντας πλένεις το ποτήρι σου, αφήνοντας ό,τι επιθυμείς για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Στο καφενείο, όμως, δεν ήμασταν τελικά μόνοι.
Μέσα σε πέντε λεπτά, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι γειτόνων έσπευσε να μας προϋπαντήσει, να γνωριστούμε και να μιλήσουμε για την ιστορία των χωριών. Κάποια στιγμή η συζήτηση πήγε στο αντιμόνιο και στο τι πρόκειται να γίνει. Κράτησα δύο κουβέντες από την γυναίκα: «Εδώ στο χωριό στηριζόμαστε στην αγάπη και τις σχέσεις μας, ακόμη και όταν δεν έχουμε κάτι κάποιος από το διπλανό χωριό νεότερος θα σπεύσει να μας το φέρει, έτσι λειτουργούμε». Ρωτώντας την για το πώς βλέπουν τις εξορύξεις αντιμονίου στην περιοχή η ίδια απάντησε: «Aκόμη δεν ξεκίνησε ο πόλεμος αλλά τον περιμένουμε να ξεκινήσει, εγώ δεν έχω πατήσει ποτέ στις στοές και ούτε θέλω, χάσαμε πολλούς ανθρώπους από την αρρώστια εκεί». Με αυτές τις σκέψεις άρχισα και εγώ να ψάχνω τι πρόκειται να συμβεί και ενώ το νησί ήδη βρίσκεται σε μεγάλη αναστάτωση με φορείς, συλλόγους, πρωτοβουλίες και δημοτικές παρατάξεις να εκφράζουν ήδη την εναντίωσή τους στα επικείμενα σχέδια των εξορύξεων.
Τον Ιούλιο η πρώτη «ενημέρωση» από το Υπουργείο
Όλα ξεκινήσαν τον περασμένο Ιούλιο με μια οργανωμένη από το Υπουργείο Περιβάλλοντος υποτιθέμενη διαβούλευση για την έρευνα και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αντιμονίου στον Κέραμο Χίου. Ήταν μια εκδήλωση ενημέρωσης και συνέντευξης Τύπου όπου το «παρών» είχαν δώσει η υφυπουργός Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου, ο Γενικός Γραμματέας Ενέργειας του υπουργείου Αριστοτέλης Αϊβαλιώτης, ο Αντιπεριφερειάρχης Χίου Παντελής Βρούλης, ο Γενικός Διευθυντής του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου. Όσοι κάτοικοι και εκπρόσωποι φορέων μπόρεσαν να παρευρεθούν μέσα στο κατακαλόκαιρο έμαθαν για πρώτη φορά δια στόματος της υφυπουργού την σημασία «στην αξιοποίηση ορυκτών πρώτων υλών που είναι σημαντικές για την καθημερινότητα του ανθρώπου, στο πλαίσιο χρήσης υλικών που χρειάζονται στη σύγχρονη ζωή», αλλά και ότι το αντιμόνιο είναι ένα κρίσιμο ορυκτό το οποίο εισάγεται κατά το 100% από τρίτες χώρες στην Ευρώπη. Έμαθαν ακόμη ότι η Χίος μπορεί να πρωταγωνιστήσει στην εξόρυξη αυτού του μετάλλου στην Ευρώπη. Βέβαια, η ίδια αποκάλυψε ότι σε επίπεδο υπηρεσιών είχε ήδη ξεκινήσει η διαδικασία της «διαβούλευσης» από το 2021, όπου υπήρχε αλληλογραφία με τους τοπικούς φορείς, χωρίς ωστόσο κανείς άλλον πλην του πρώην δημάρχου, ίσως, να γνωρίζει κάτι. Επιπλέον, εξέφρασε την βεβαιότητά ότι δεν έχει ληφθεί απόφαση εκμίσθωσης και ότι οι προθέσεις αφορούν μόνο τη δυνατότητα αξιοποίησης. Όπως έχει γίνει άλλωστε και σε άλλες περιπτώσεις (βλ. Σκουριές) πλείστες διαβεβαιώσεις δίνονται αρχικά στην κοινωνική συναίνεση που απαιτείται για τέτοια μεγάλα έργα καθώς και στη σημασία να αρθούν όλες οι απορίες, οι επιφυλάξεις κτλ. Αυτές οι διαβεβαιώσεις αναιρούνται αργότερα στην πράξη και προτεραιότητα πάντα έχει κάποιο οικονομικό τοπικό ή εθνικό συμφέρον που πάντα επείγει…Από εκείνη την πρώτη εκδήλωση, ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές από ντόπιους και σωματεία που ήρθαν να την παρακολουθήσουν ότι ήταν στην κυριολεξία μια fast track ενημέρωση, ότι οι αρμόδιοι έπρεπε να φύγουν επειδή… θα έχαναν το αεροπλάνο και ότι κανείς από το κοινό δε μπόρεσε να μιλήσει και να καταθέσει τις απορίες του.
Fast track διαβούλευση 20 ημερών…
Τον Αύγουστο αναρτήθηκε από τον Δήμο Χίου σε διαδικτυακή διαβούλευση η διενέργεια διεθνούς διαγωνισμού παραχώρησης έρευνας και εκμετάλλευσης του δημόσιου μεταλλευτικού χώρου της Κεράμου. Ήδη η επιχειρούμενη έρευνα και εξόρυξη περιλαμβάνει τέσσερα χωριά-οικισμούς (έκταση 9 τετραγωνικών χιλιομέτρων) σύμφωνα με τη σύμβαση. Η μίσθωση της περιοχής ξεκινάει από τα πέντε αλλά μπορεί να φτάσει τα 30 χρόνια και προβλέπει μηδαμινά ανταποδοτικά οφέλη για το νησί.
Η διαδικτυακή διαβούλευση που αφορά τον διαγωνισμό για την υπογραφή της σύμβασης έρευνας και εξόρυξης ξεκίνησε στις 25 Σεπτεμβρίου και θα ολοκληρωνόταν στις 15 Οκτωβρίου, αν το σύνολο της αντιπολίτευσης στον Δήμο Χίου υπό την πίεση φορέων και σωματείων δεν προκαλούσαν έκτακτο θεματικό δημοτικό συμβούλιο προκειμένου να καταθέσουν ερωτήσεις και να δηλώσουν το προφανές, δηλαδή ότι η διαδικτυακή διαβούλευση μόνον ως πρόσχημα εξαγγέληθηκε προκειμένου να αποσπάσει μια τεχνητή συναίνεση και να προχωρήσει η ολοκλήρωση της διαγωνιστικής διαδικασίας εκχώρησης. Η πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου για το θέμα έγινε στις 9 Οκτωβρίου. Δεν εξελίχθηκε, όμως, όπως περίμενε η διοικούσα παράταξη. Πέρα από τις παρατάξεις σύσσωμης της αντιπολίτευσης που αντιτάχθηκαν στο έργο, κατατέθηκαν ψηφίσματα φορέων και σωματείων αλλά και κάτοικοι πήραν τον λόγο και εξέφρασαν κρίσιμες διαφωνίες και ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα. Κάποια από αυτά που εκφράστηκαν μέσα στο δημοτικό συμβούλιο, αλλά και στην ηλεκτρονική διαβούλευση, αφορούσαν την επίδραση των εξορύξεων ακόμη και των ερευνών στον υδροφόρο ορίζοντα, το πλήθος και το εύρος των εγκαταστάσεων που θα χρειαστούν (διάνοιξη μεγάλων δρόμων, πιθανή κατασκευή λιμανιού στα Αγιάσματα) και την επίδρασή τους στο περιβάλλον, τη δημόσια υγεία αλλά και την κοινωνική ζωή των κατοίκων. Σημαντικές ήταν οι αναφορές στον αιφνιδιασμό της κοινωνίας της Χίου από την κυβέρνηση για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα αλλά και στην επίδραση της κλιματικής κρίσης και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, μέτρα τα οποία έρχονται σε αντίθεση με την εξορυκτική δραστηριότητα. Επίσης, αναφέρθηκε ότι οι λίγες θέσεις εργασίας που υπόσχονται τέτοια έργα δεν μπορούν να αντιπαραβληθούν στα τεράστια κόστη που θα πρέπει να πληρώσει το νησί για δεκαετίες μετά την ολοκλήρωση των εξορυκτικών σχεδίων. Δημοτικοί σύμβουλοι μίλησαν, ακόμη, για τις αρνητικές συνέπειες της δραστηριότητας της Eldorado Gold στην ΒΑ Χαλκιδική στο περιβάλλον και στην τοπική κοινωνία, ακόμη και στις εργασιακές συνθήκες των εργαζόμενων με την προσπάθεια επιβολής 12ωρης εργασίας την ημέρα κ.ά.
Συνδυάζεται ο ιαματικός και εναλλακτικός τουρισμός με τις εξορύξεις;
Η αρχιτεκτόνισσα και τοπογράφος μηχανικός Ευγενία Μαρίνη, η οποία είναι και ειδική συνεργάτης του Δήμου επι θεμάτων Πολεοδομίας και Χωροταξίας, εξήγησε στην τοποθέτησή της στο δημοτικό συμβούλιο τι σημαίνει να εγκαθιστάς μεταλλεία σε μια περιοχή που ο ίδιος ο Δήμος είχε σχέδια για εναλλακτικό και ιαματικό τουρισμό. Όπως είπε, ο Δήμος ξεκίνησε από το 2014 να φτιάχνει τον χωροταξικό σχεδιασμό για τα χωριά της Αμανής, κάτι που ήδη είναι θεσμοθετημένο από το κράτος, , το λεγόμενο Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) (ΔΕ Αμανής, Δήμου Χίου ΦΕΚ 311/ΑΑΠ 30 Δεκεμβρίου του 2016). Σύμφωνα με αυτό, η Αμανή θα αναπτυχθεί ως τόπος ιαματικού, θερμαλιστικού, εναλλακτικού και φυσιολατρικού τουρισμού, ως τόπος μεταποίησης και ενίσχυσης του πρωτογενούς τομέα. Να σημειωθεί ότι ήδη υπάρχουν στην περιοχή δύο οινοποιία, ένας πολυχώρος δραστηριοτήτων στο Αγ. Γάλας, μονοπάτια περιήγησης και τα λουτρά στα Αγιάσματα. Όπως ξεκαθάρισε η κα Μαρίνη όσον αφορά το ΣΧΟΟΑΠ, δεν πρόκειται για δικές της απόψεις αλλά είναι νόμος του κράτους, είναι ένας χωροταξικός σχεδιασμός που προήλθε μετά από συνεχείς διαβουλεύσεις με την τοπική κοινωνία και ο Δήμος αποφάνθηκε για το ποιες χρήσεις γης πρέπει να υπάρχουν στο κομμάτι του νησιού. Ουσιαστικά, έχει υπάρξει ήδη στην χωροταξία ένας αναπτυξιακός άξονας. Αναφερόμενη στα εξορυκτικά σχέδια, τόνισε ότι «αυτή η επένδυση και οποιαδήποτε τέτοιου τύπου επένδυση, ονομάζεται στην χωροταξία “σύγκρουση χρήσεων γης”, μία χρήση γης σε σύγκρουση με αυτό που προορίζεται να γίνει η Αμανή, πέρα από το πόσο επικίνδυνη είναι». Τέλος, χαρακτήρισε υποτιμητικό το γεγονός ότι η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου έχει χαρακτήρα απλώς γνωμοδοτικό.
Δεν είναι τυχαία η αναφορά της κα Μαρίνη στην κατεύθυνση που δίνει ο ΣΧΟΟΑΠ της ΔΕ Αμανής για τον θερμαλιστικό τουρισμό. Η ιαματική πηγή στα Αγιάσματα και το δημοτικό υδροθεραπευτήριο αποτελούν μέρος του σχεδιασμού για την ανάπτυξη της περιοχής. Για να υλοποιηθεί ο σχεδιασμός αυτός απαιτούνται οικονομοτεχνικές μελέτες για τις οποίες έπρεπε ο Δήμος να διεκδικεί χρήματα για να προχωρήσουν (να ενεργοποιηθεί δηλαδή ο ΣΧΟΟΑΠ) και όχι να διαβουλεύεται για την εγκατάσταση μιας βαριάς και οχλούσας για το περιβάλλον χρήσης γης, όπως είναι η εξορυκτική βιομηχανία που θα το καταστρέψει. Ενδιαφέρον, επίσης, έχει ότι ο ΣΧΟΟΑΠ, εκτός από ενέργειες και δραστηριότητες για την προστασία των οικοτόπων, της πανίδας και της χλωρίδας (συντήρηση περιηγητικών μονοπατιών, συντήρηση δρόμων), προβλέπει την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του δικτύου των οικισμών και την αποκατάσταση του χώρου των μεταλλείων και την αναστήλωση των κτιρίων, με σκοπό την δημιουργία ενός ισχυρού τουριστικού και πολιτιστικού πόλου μουσειακού χαρακτήρα. Σύμφωνα με πληροφορίες, άνθρωποι που επιστρέφουν στα χωριά τους και έχουν επενδύσει στον θερμαλισμό και στον εναλλακτικό τουρισμό μένουν ξεκρέμαστοι ενώ οι περιουσίες τους δεν είναι απίθανο να κινδυνεύσουν από αναγκαστικές απαλλοτριώσεις γης που απαιτούνται για την έναρξη νέας μεταλλευτικής δραστηριότητας.
Αντιμόνιο, μια ιστορία που κάτοικοι πλήρωσαν με τη ζωή τους
Στοιχεία για την ιστορία της περιοχής μας που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι θα σημαίνει μια τέτοια νέα εξορυκτική δραστηριότητα στον τόπο αυτό μας έδωσε η Χριστίνα Σπύρου, ηθοποιός – ιστορικός, η οποία κατάγεται από την Κέραμο. Πριν χρόνια η ίδια έκανε ένα ντοκιμαντέρ στη μνήμη όσων έχασαν τη ζωή τους από τις παλιές εξορύξεις αντιμονίου αλλά και με σκοπό να ξαναξεκινήσει η προσπάθεια να επισκευαστούν τα κτίρια της εταιρείας του 19ου αιώνα, να φτιαχτεί υπαίθριο βιομηχανικό μουσείο, να κηρυχθεί ο τόπος πολιτιστικό μνημείο νεότερης κληρονομιάς.
«Εγώ κατάγομαι από την Κέραμο, πέρασα ως παιδί τα καλοκαίρια μου στο χωριό και σκέφτηκα να κάνω την ταινία αυτή που για μένα είχε ιστορικό αλλά και ανθρωπολογικό ενδιαφέρον, να μιλήσω για τα ορυχεία, τους εργάτες, όλους αυτούς που ταλαιπωρήθηκαν με την ασθένεια και προσπαθούσαν χρόνια να δικαιωθούν» αναφέρει η Χριστίνα Σπύρου μιλώντας στο alterthess.gr
Η ιστορία των μεταλλείων ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκε μια βραχύβια μεταλλευτική εγκατάσταση για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων αντιμονίου, που απλώνονται κατά μήκος της κοιλάδας από τον οικισμό της Ποταμιάς έως το χωριό Λεπτόποδα και το ομαλό τμήμα κοντά στην ακτή των Αγιασμάτων. Η κύρια περίοδος εκμετάλλευσης αφορά την γαλλική εταιρεία Societe Anonyme des Mines de Keramos, που κατασκεύασε στην περιοχή ένα μικρό εργοστάσιο και μια μικρού μεγέθους πλήρη εγκατάσταση (χημείο, μηχανουργείο, ξυλουργείο, κατοικία μηχανικών ή υπαλλήλων, καμίνια με 2 κυκλικούς φούρνους, θυρίδες αποθήκευσης μεταλλεύματος, μικρές κατοικίες εργατών). Στην εταιρεία απασχολούνταν 300 εργάτες πολλοί από αυτούς μετανάστες από γειτονικά νησιά όπως η Μυτιλήνη, αλλά και από τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, την Αρμενία, την Ιταλία. Σε εκείνη την περίοδο λίγοι ντόπιοι εργάζονταν επειδή ήταν απασχολημένοι με αγροτικές εργασίες κι είχαν έλλειψη τεχνικής κατάρτισης. Η δραστηριότητά διακόπηκε το 1902 και, μετά από αποτυχημένες προσπάθειες επαναλειτουργίας, η εκμετάλλευση ξεκινάει ξανά το 1949 από το συγκρότημα Μποδοσάκη με την εταιρία «Ελληνικαί Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις Α.Ε.», η οποία επανενεργοποίησε τα μεταλλεία προχωρώντας σε μερική ανανέωση του εξοπλισμού και περιορισμένες κτιριακές επισκευές. Σύμφωνα με την Χριστίνα Σπύρου, κάτοικοι, ακόμη και παιδιά και η ίδια η μητέρα της, κουβαλούσαν πέτρες και βοήθησαν στη διάνοιξη των δρόμων. Κάτοικοι όλων των ηλικιών αλλά και εργαζόμενοι από άλλες χώρες δούλεψαν στη διαλογή, στο σπάσιμο του μεταλλεύματος και τη μεταφορά του με υποζύγια. Ωστόσο, όπως αποκάλυψε η έρευνα του ντοκιμαντέρ, η υπόθεση αυτή αποτελεί για όσους ζουν ακόμη και τους απογόνους τους μια πολύ πικρή ιστορία. Ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες που εμφανίζονται κυρίως δύο χρόνια μετά την αναστολή της λειτουργίας των μεταλλείων ως απότοκο της έλλειψης μέτρων προστασίας από την εταιρεία και ελέγχου από το κράτος. Η πνευμονοκονίαση ήταν η ασθένεια που χτύπησε τα χωριά. Συνολικά 24 μεταλλεργάτες πλήρωσαν άμεσα με τη ζωή τους αλλά και με βαριές αναπηρίες πολλοί άλλοι που νόσησαν. Όπως αναφέρει η Χριστίνα Σπύρου μέσα από το ντοκιμαντέρ αλλά και στη διήγησή της στο alterthess, ούτε το κράτος ούτε η εταιρεία έδειξε καμία μέριμνα για τις οικογένειες των θυμάτων ενώ η εξέταση της νόσου 168 εργατών ξεκίνησε μόλις το 1958 μετά από μια επιστολή αγωνίας ενός απλού χωρικού από την Κέραμο, του Παναγιώτη Γεωργαλά. «Η ιστορία αυτή είχε διάρκεια, για πολλά χρόνια άνθρωποι υπέφεραν. Ο κόσμος μπαινόβγαινε στο Σισμανόγλειο για να επιβιώσει από την ασθένεια, διεκδικούσε σύνταξη και αποζημίωση και κάποιοι πέθαναν χωρίς να την έχουν πάρει. Μετά από αγώνες, πρώην μεταλλωρύχοι συνταξιοδοτήθηκαν εφ΄ όρου ζωής με αναπηρία 67%, άλλοι για δυο χρόνια με αναπηρία 50% και δικαίωμα επανεξέτασης και άλλοι παρακολουθούνταν ιατρικά. Κάποιοι άλλοι χρησιμοποίησαν και την δικαστική οδό, ωστόστο ακόμη και η έρευνα στα αρχεία της εταιρείας της Αθήνας από ανθρώπους του νησιού ήταν πολύ δύσκολη, δεν βρήκαν στοιχεία». Η λειτουργία των μεταλλείων σταματάει το 1953, όπου εγκαταλείπονται για οικονομικούς λόγους.
Από τη δεκαετία του ‘60 τα χωριά αυτά ερημώνουν, άλλοι φεύγουν μετανάστες στην Αυστραλία άλλοι εσωτερικοί στην Αθήνα. Το σχολείο της Κεράμου σταματάει να λειτουργεί τη δεκαετία του ‘70, ωστόσο άνθρωποι που έμεναν εκεί συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να επιστρέφουν στα σπίτια τους, για τις ελιές, για το οινοποιείο με τον Αριούσιο οίνο, για τα χωράφια και τα αμπέλια που υπάρχουν. Ωστόσο, όπως επισημαίνει και η ίδια, οι εξορύξεις πλέον χρησιμοποιούν τον εμπλουτισμό δημιουργούν πολλά απόβλητα και ο φόβος ότι θα μολυνθεί το νερό, οι πηγές των νερών και η ιαματική πηγή είναι μεγάλος. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του astraparis.gr, ενός τοπικού μέσου στη Χίο, το αντιμόνιο ήδη έχει προκαλέσει και πρόσφατα προβλήματα με επιμολύνσεις στο νερό χωρίς να διαταραχθεί με εξορύξεις απλώς και μόνον με φυσικές διεργασίες στο υπέδαφος. Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση της δίκης δύο υπαλλήλων και του προέδρου της ΔΕΥΑΧ, καθώς και της εντεταλμένης συμβούλου του Δήμου Χίου, που βρέθηκαν κατηγορούμενοι τον Σεπτέμβριο του 2021 για επιμόλυνση του νερού. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, όλοι αθωώθηκαν υποστηρίζοντας – τουλάχιστον από την πλευρά της ΔΕΥΑΧ – ότι ευθύς ως έγινε αντιληπτό από τις μετρήσεις ότι τα όρια αντιμονίου ή και αρσενικού στο πόσιμο νερό είχαν ξεπεράσει τα επιτρεπτά όρια έκλεισαν όλες τις ύποπτες πηγές. «Σημαίνουσα θέση μεταξύ των πηγών είχε η εμβληματική πηγή της Λευκάντριας, στην παραλία των Αγιασμάτων, από την οποία γινόταν απόληψη πόσιμου νερού από τους κατοίκους και επισκέπτες του οικισμού. Η πηγή παραμένει μέχρι και σήμερα σφραγισμένη, αφού ακόμα και οι τελευταίες μετρήσεις δείχνουν υψηλή περιεκτικότητα επιβλαβών ουσιών» αναφέρεται συγκεκριμένα.
Όσον αφορά στην ανασκευή των εγκαταλελειμμένων κτιρίων των μεταλλείων, αξίζει να σημειωθεί ότι τη δεκαετία του ‘90 ο τότε Νομάρχης είχε ορίσει στον αρχιτέκτονα και καθηγητή στο ΕΜΠ Νίκο Μπελαβίλα και την ομάδα του να γίνει μια μελέτη για τη δημιουργία ενός υπαίθριου μουσείου, κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. «Οπότε εδώ και 20 χρόνια τα κτίρια καταρρέουν και το μόνο που έχει γίνει είναι το υδροθεραπευτήριο στα Αγιάσματα. Παρόλα αυτά με αργά βήματα αναγνωρίζεται ο τόπος και γίνεται πόλος έλξης ενός διαφορετικού τουρισμού» αναφέρει ακόμη η Χριστίνα Σπύρου.
«Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα χωριά αυτά δεν είναι μόνο αυτοί οι κάτοικοι που ζουν τώρα αλλά ένας κύκλος χιλιάδων ανθρώπων που αγαπάει τον τόπο, είναι εκεί οι μνήμες του και θέλει να παραμείνει όπως τον είχε βρει. Πρέπει να ενημερωθεί όλος ο κόσμος για τις επιπτώσεις των εξορύξεων και όχι μόνο όσοι ζουν εκεί» καταλήγει η Χριστίνα. Είναι, ήδη, γνωστό ότι χωριά, όπως η Ποταμιά, ο Εγρηγόρος και κυρίως η Βολισσός με το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Χίου, σωματεία, πρωτοβουλίες έχουν κινητοποιηθεί σε όλο το νησί δείχνοντας ότι η αντίθεση στα σχέδια αυτή είναι μαζική.
Γιατί τόση βιασύνη με το αντιμόνιο;
Το stibium της αρχαιότητας στις συνήθεις συνθήκες είναι στιλπνό γκρίζο στερεό μεταλλοειδές, βρίσκεται με τη μορφή του αντιμονίτη, ενός θειούχου ορυκτού της φύσης και συνυπάρχει μαζί με άλλα στοιχεία, και κυρίως το αρσενικό. Από το 2017 έχει χαρακτηριστεί ανάμεσα σε άλλα ορυκτά ως «κρίσιμη πρώτη ύλη» και η στρατηγική της Ευρώπης στοχεύει να αυξήσει την παραγωγή τα επόμενα χρόνια. Οι πιο κοινές εφαρμογές για το μεταλλικό αντιμόνιο είναι σε κράματα με μόλυβδο και κασσίτερο. Χρησιμοποιείται στα φωτοβολταϊκά πάνελ, για μπαταρίες ενώ αναφορές στον οικονομικό Τύπο τονίζουν ότι έχει γίνει επίσης ολοένα και πιο στρατηγικό μέταλλο λόγω της χρήσης του σε στρατιωτικό εξοπλισμό. Ο Νικόλαος Καλογεράκης, ομότιμος καθηγητής στη σχολή Χημικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, μιλώντας σε εκείνη τη συνεδρίαση του Δημοτικού συμβουλίου σημείωσε, μεταξύ άλλων, τη χρήση του σε ανεμογεννήτριες, ηλεκτρικά αυτοκίνητα στο πλαίσιο της «πράσινης μετάβασης» τονίζοντας την πίεση που ασκεί η Ε.Ε. προχωρώντας σε αδειοδοτήσεις fast track προκειμένου να υπάρξει η εκμετάλλευση των πρώτων υλών. Ο ίδιος παρατήρησε ακόμη το γεγονός της τοξικότητας που προκαλεί στα εδάφη ακόμη και στο νερό αλλά και σε προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούμε.
Η Κίνα και η Ρωσία είχαν μέχρι πρόσφατα την πρωτοκαθεδρία στην εξόρυξη και παραγωγή αντιμονίου, ωστόσο εδώ και δέκα χρόνια παρουσιάζεται έλλειψη προσφοράς. Μεταλλεία στη Κίνα κλείνουν εδώ και χρόνια λόγω των αυστηρότερων περιβαλλοντικών απαιτήσεων και η χώρα επιβάλλει περιορισμούς στην εξαγωγή των σπάνιων γαιών επικαλούμενη λόγω «εθνικής ασφάλειας» και εξαιτίας της μείωσης των αποθεμάτων. Λόγω της μεγάλης εξάρτησης εισαγωγών αντιμονίου από την Κίνα, η Ευρώπη στοχεύει στην εύρεση και εξόρυξη κοιτασμάτων στις χώρες μέλη της. Στην Ελλάδα εκτός από τη Χίο κοιτάσματα έχουν εντοπιστεί στην περιοχή Καλλυντηρίου ν. Ροδόπης και στο ορεινό συγκρότημα των Κρουσίων του Κιλκίς.
Όσον αφορά στις εταιρείες που θα ενδιαφέρονταν για την εμπλοκή τους στον διεθνή διαγωνισμό που προωθεί η κυβέρνηση στη Βόρεια Χίο, μέχρι στιγμής μόνο το όνομα της εταιρείας Μονοπρόσωπη Α.Ε. Ελληνικά Ορυκτά, θυγατρική εταιρεία της Αυστραλιανής Rockfire Resources PLC, έχει αναφερθεί και αυτό μέσα από τα ίδια τα έγγραφα του διεθνούς διαγωνισμού και της σύμβασης που αναρτήθηκε σε διαβούλευση. Ωστόσο, η εταιρεία σε επιστολή της προς τον astraparis.gr ξεκαθάρισε ότι δραστηριοποιείται στο μεταλλευτικό έργο των Μολάων Λακωνίας και «δεν υπάρχει ενδιαφέρον από μέρους μας, προς συμμετοχή μας στον υπό σχεδιασμό εξαγγελθέντα διαγωνισμό που αφορά το αντιμόνιο στην Βόρεια Χίο» καθώς και ότι «η όποια αναφορά έχει γίνει στην εταιρεία μας συμπεραίνω πως αφορά στο σκέλος της σύνταξης του εν λόγω διαγωνισμού στα κοινά σημεία με τον προγενέστερο διαγωνισμό των Μολάων Λακωνίας».
Επιπτώσεις της εξόρυξης και μισές αλήθειες από το ΥΠΕΝ
Πέρα από την απουσία ουσιαστικής διαβούλευσης με τους κατοίκους του νησιού, είναι πλέον κοινός τόπος ότι η κυβέρνηση και ο Δήμος Χίου απέκρυψαν πλευρές των επιπτώσεων που θα έχει η εκκίνηση μιας τέτοιας δραστηριότητας. Ενώ αρχικά ο Δήμος μιλούσε μόνο για έρευνα των κοιτασμάτων, από την ίδια τη σύμβαση αποκαλύφθηκε ότι όποια εταιρεία αναλάβει την έρευνα κατοχυρώνει και την εκμετάλλευση. Επιπλέον, ενώ το ΥΠΕΝ διαβεβαίωνε αρχικά μόνο για υπόγειες εκμεταλλεύσεις, στην ίδια τη διαδικτυακή διαβούλευση ο υπεύθυνος του υπουργείου δεν απέκλεισε τις επιφανειακές. Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του Επιμελητηρίου Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Χίου (ΕΠΠΟΧΙ), «μέσα από τις ερωταπαντήσεις που κατατίθενται στην επίσημη δημόσια διαβούλευση, έγιναν φανερές οι αντιφάσεις, οι μισές αλήθειες του ΥΠΕΝ αλλά και τα “καθρεφτάκια για ιθαγενείς” που ήρθε να πουλήσει στην κοινωνία του νησιού ο πρόεδρος των μεταλλευτικών επιχειρήσεων. Μάθαμε ότι η εξόρυξη δεν θα γίνει εξ’ ολοκλήρου υπόγεια, όπως μας διαβεβαίωναν, ότι θα είναι και επιφανειακή, μάθαμε ότι τελικά δεν θα παράγει 10.000 τόνους αλλά 2.000, μάθαμε ότι ο χάρτης της προς εκχώρηση περιοχής περιλαμβάνει και χωριά, οικισμούς, ιαματική πηγή, ιαματικά λουτρά, και πολλά ακόμη μάθαμε, με αποκορύφωμα ότι τα οικονομικά στοιχεία της σχεδιαζόμενης επένδυσης δεν βγαίνουν, οπότε χαρακτηρίζεται οικονομικά ασύμφορη για κάθε επενδυτή. Προφανώς λοιπόν κάτι άλλο συμβαίνει. Είτε θα υπάρχουν επιδοτήσεις από την ΕΕ, είτε το αρχικό αυτό μη συμφέρον σχέδιο που δημοσιοποιήθηκε είναι η αρχή και βιτρίνα για να πατήσει πόδι η εταιρεία στο νησί και να επεκτείνει κατόπιν τη δουλειά με συμφέροντες όρους.».
Από πλευράς των υποστηρικτών της έναρξης των διερευνητικών εργασιών, δηλαδή του ΥΠΕΝ και του Δήμου, ουδείς λόγος έγινε για τις σημαντικές επιπτώσεις, δηλαδή για τα απόβλητα και τη διαχείρισή τους. Όπως αναφέρει και η Μαρία Φραγκάγκη, μεταλλειολόγος και κάτοικος του νησιού στο alterthess, «αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των εξορυκτικών εργασιών. Οι επιπτώσεις αυτές είναι, στις καλύτερες των περιπτώσεων, μερικώς αναστρέψιμες και το μέγεθος της βλάβης γίνεται αντιληπτό μετά από κάποια χρόνια. Και δεν μιλάμε για εξόρυξη μαρμάρου ή αδρανών, μιλάμε για βαρέα μέταλλα. Γενικά, η εξόρυξη αντιμονίου έχει συνδεθεί με την περιβαλλοντική ρύπανση ήδη από τις αρχαιότερες μεγάλης κλίμακας εκμεταλλεύσεις, όπως η Huancavelica στο Περού. Κατά την εξέταση των περιβαλλοντικών κινδύνων που ενυπάρχουν στην εξόρυξη αντιμονίου, το πρώτο βήμα είναι η μελέτη της μόλυνσης του εδάφους, η οποία είναι τελικά το σημείο εισαγωγής του αντιμονίου στην τροφική αλυσίδα. Σχετικά με την περιβαλλοντική ρύπανση από τις εξορυκτικές δραστηριότητες, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι επιμένει για πολλές δεκαετίες μετά την παύση τους. Με άλλα λόγια, ακόμη και τα φυτά που αναπτύσσονται γύρω από τα ορυχεία αντιμονίου (Sb) συσσωρεύουν υψηλές συγκεντρώσεις Sb, καθώς και άλλα τοξικά μέταλλα, κυρίως As (αρσενικό). Η μετέπειτα κατανάλωσή τους από ζώα και ανθρώπους, είτε άμεσα είτε έμμεσα, συνεπάγεται δυνητικά καταστροφικές συνέπειες όσον αφορά την υγεία». Όσον αφορά τα απόβλητα αναφέρει ότι «η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας από τη σκόνη, βλάβες στα υδατικά αποθέματα υδροφορέων και στα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά επιφανειακών υδάτων, διαρροές από χώρους απόθεσης και γραμμές μεταφοράς αποτελούν μη αναστρέψιμα αποτελέσματα».
«Με βάση την υποτυπώδη λειτουργία των μηχανισμών ελέγχου του κράτους στην Ελλάδα, οι πολίτες της Χίου έχουν κάθε δικαίωμα να μην εμπιστεύονται τις διαβεβαιώσεις της ομάδας που τους επισκέφθηκε, σκεπτόμενοι σοβαρά την ευθύνη που βαρύνει τη στάση τους απέναντι στις επόμενες γενιές. Όταν το κοίτασμα τελειώσει και η επιχείρηση αποσυρθεί, θα αποκαλυφθεί η μεγάλη καταστροφή και τότε, ακόμα και όσοι θα ωφεληθούν από αυτήν την επένδυση, θα δουν τον τόπο τους να έχει υποβαθμιστεί απόλυτα και οι ίδιοι να γίνονται πιο φτωχοί από ποτέ» καταλήγει η Μαρία Φραγκάκη.
Το νησί αντιστέκεται στις εξορύξεις με κινητοποιήσεις και ανακοινώσεις
Στις 25 Οκτωβρίου έληξε η διαδικτυακή διαβούλευση που είχε αναρτήσει ο Δήμος Χίου και η διαδικασία των ερωταπαντήσεων. Όλο αυτό το διάστημα με πλήθος ψηφισμάτων σωματεία, φορείς, συντονιστικές επιτροπές, σύλλογοι χωριών του νησιού αλλά και σύλλογοι Χιωτών που ζουν σε άλλες πόλεις και μέρη της χώρας εκφράζουν την πλήρη αντίθεσή τους σε όποια ενέργεια θίγει το μέλλον του τόπου τους και δεν προστατεύει τα συμφέροντα αυτού. Μάλιστα, σε πρόσφατη ανακοίνωση της, η «Συντονιστική Επιτροπή δράσης και ενημέρωσης για το αντιμόνιο», αναφέρει ότι «αν τελεσφορήσει το καταστροφικό σχέδιο της κυβέρνησης για την καταστροφή της Αμανής με την δημιουργία μεταλλείων αντιμονίου ακυρώνεται κάθε άλλη προοπτική για την περιοχή από την ασύμβατη αυτή δραστηριότητα». Κυρίως, όμως υπενθυμίζει ότι «ο τόπος φέρει μνήμη. Είναι νωπές οι μνήμες των δεκάδων που πέθαναν από την λειτουργία του μεταλλείου επί Μποδοσάκη. Είναι το παλίμψηστο του μόχθου των προγόνων μας, της μνήμης των παιδικών μας χρόνων, είναι η κιβωτός και η κληρονομιά για τις επόμενες γενεές. Αξιότιμοι κύριοι/ κυρίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Αποσύρετε άμεσα τον καταστροφικό σχεδιασμό σας για την Αμανή. Σας γνωρίζουμε ότι θα προστατεύουμε τον τόπο και θα αγωνιστούμε. Το χρωστάμε στο δικό μας παρόν, στο παρελθόν των προγόνων μας, στο μέλλον των παιδιών μας».
Την περασμένη Παρασκευή το «Όχι στις εξορύξεις αντιμονίου!» εκφράστηκε σε μια μεγάλη συναυλία στην πλατεία της Χίου με ομιλίες και μουσικές εκδηλώσεις όπου κάτοικοι όλου του νησιού, και όχι μόνον της Βόρειας Χίου, ζήτησαν να μην προχωρήσει ο εκβιαστικός κυβερνητικός σχεδιασμός.
