Αγαπώ πολύ το ΚΚΕ. Το αγαπούσα και σε εποχές που αυτό ήταν λιγότερο δημοφιλές αίσθημα για έναν αριστεριστή από ό,τι σήμερα. Όμως, το γνωστό σύνθημα που απαριθμεί τους εχθρούς, μετρώντας τους εξής έναν (τον ιμπεριαλισμό, αλλά εδώ δεν έχει σημασία το ποιος, αλλά ο αριθμός), πάντα το κορόιδευα.
Ένιωθα ότι η απεύθυνσή του δεν ήταν ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους λακέδες του, αλλά εντός του κινήματος και της τάξης. Η κύρια λειτουργία του ήταν προληπτική ή κατασταλτική, απέναντι σε όσους/ες συζητούν για άλλους εχθρούς, ή αμφισβητούν την απόλυτη πρωτοκαθεδρία του ενός: αφήστε τα αυτά, ένας είναι. Και αν ψάχνετε άλλους, στην πραγματικότητα, αντικειμενικά, τον υπηρετείτε.
Με αυτή τη μονοδιάστατη γραμμή (πλεονασμός: γεωμετρικά μιλώντας, όλες οι γραμμές είναι μονοδιάστατες), διαγράφεται μεμιάς όλος ο θεωρητικός πλούτος του μαρξισμού, όλη η ομορφιά του κοινωνικού ανταγωνισμού. Χάνεται η φοβερή ανακάλυψη ότι η καθοριστική στιγμή κάθε κοινωνικού σχηματισμού είναι οι παραγωγικές σχέσεις, η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας, όχι με την έννοια ότι παντού και πάντα αυτή είναι η βασική αντίθεση, αλλά ότι αυτή διαμορφώνει το πλαίσιο που θα καθορίζει το ποια θα είναι η κυρίαρχη αντίθεση, εδώ ή εκεί, τώρα ή τότε. Αν σε έναν πρόσφυγα που πνίγεται στο Αιγαίο πας και του πεις «κρίμα, να ξέρεις, φταίει η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας», είσαι κρετίνος. Όταν λέμε σε «τελευταία ανάλυση», εννοούμε πραγματικά σε τελευταία ανάλυση, δεν εννοούμε ότι αυτή είναι η μόνη ανάλυση.
Συνήθης, θα μου πείτε, αυτή η κριτική στο «σταλινισμό». Δεν με απασχολεί όμως ο «σταλινισμός». Με απασχολεί ότι σήμερα η λογική «ένας είναι ο εχθρός» κυριαρχεί πολύ λιγότερο στο ΚΚΕ (το οποίο νομίζω δεν πολυφωνάζει πια αυτό το σύνθημα), απ’ ό,τι σε άλλους όμορους πολιτικούς και κινηματικούς χώρους. Η οικολογία πχ, πόσο εύκολα βγαίνει να φωνάξει: «αφήστε ό,τι κάνετε, έχουμε νικητή. Η περιβαλλοντική κρίση απειλεί να μας σκοτώσει όλους αύριο, μόνο αυτό είναι που μετράει». Ή τα κινήματα για τις έμφυλες ταυτότητες. Όσο αναγκαία και χρήσιμη είναι η συνεισφορά τους, κάποιες φορές τείνουν να καθορίζουν κάθε άλλη αντίθεση, να τη βλέπουν μέσα από το πρίσμα τους: όλα γίνονται θέμα ταυτότητας, τόσο που στο τέλος καμία ταυτότητα δεν είναι ανταγωνιστική. Όμως, αυτές είναι εύλογες τάσεις σε κάθε ανερχόμενο κίνημα και όσοι/ες είμαστε έξω από αυτό δεν μας πέφτει λόγος, ό,τι θέλουν θα κάνουν.
Εκεί που αυτή η μονομέρεια γίνεται πραγματικά αντιπαραγωγική, είναι στο αντι-κατασταλτικό μέτωπο. Ό,τι κάνει η κυβέρνηση/το κράτος, γίνεται για να «μας» κόψει δικαιώματα και να οξύνει (ή προετοιμάσει, ή νομιμοποιήσει κοκ) την καταστολή – άρα πορείες ενάντια στην κυβέρνηση/το κράτος. Οι πορείες είναι κάτι που εύκολα κάνουμε και μετά νιώθουμε καλά. Αν όμως το μόνο εργαλείο που διαθέτεις είναι ένα σφυρί, αυτό δεν μετατρέπει όλα τα πράγματα γύρω σου σε καρφιά.
Παράδειγμα: η εμμονή ότι το σημαντικότερο ζήτημα στο μέτωπο της πανδημίας είναι η «καταστολή», είναι λάθος και γεννά λανθασμένες αντιδράσεις. Όπως κάθε μονοδιάστατη γραμμή, όπως κάθε «ένας είναι ο εχθρός», υποτάσσει κάθε άλλη στιγμή του κοινωνικού ανταγωνισμού στην υποτιθέμενα κυρίαρχη και τη νοηματοδοτεί μέσω αυτής. Τα λοκντάουν, τα εμβόλια, όλα όσα κάνουν ή δεν κάνουν τα κράτη (σωστά ή λάθος, δεν συζητάμε αυτό) είναι «εργαλεία (ή πρόβες, ή αφορμές κοκ) καταστολής». Έτσι, χάνουμε την δυνατότητα να τα κρίνουμε χωριστά, κάτω από αυτές ή τις άλλες συνθήκες. Να κάνουμε συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, να λειτουργούμε δηλαδή λενινιστικά.
Όταν έχεις κλειστεί σε έναν τέτοιο ιδεολογικό κύκλο, κάθε γεγονός επικυρώνει τις ιδέες σου. Αν ξέρω ότι ο μόνος εχθρός είναι ο ιμπεριαλισμός, είναι πανεύκολο να ανακαλύπτω μια Αμερική πίσω από όλα. Αν ο μόνος εχθρός είναι το κράτος/ο Μητσοτάκης/η καταστολή κοκ, αντίστοιχα. Αυτή όμως η επικύρωση είναι το πρόβλημα: αντί να μας δημιουργεί ερωτήματα, μας δημιουργεί βεβαιότητες. Αντί να προχωράει τη σκέψη μας, να ακούμε, να εντοπίζουμε τις αντιφάσεις μας, να κάνουμε πολιτική δηλαδή, καλούμαστε απλά να μετράμε πόσο ενάντια στον κύριο εχθρό είναι κάθε τοποθέτηση. Κοιτάξτε γύρω σας, πόσοι το κάνουν αυτό: τους λες «ενάντια στο 100ρικό και υπέρ των καθολικών εμβολιασμών» και σου απαντάνε «υποκριτή, αφού λες για εμβολιασμούς, αντικειμενικά στηρίζεις το 100ρικό, δηλαδή την καταστολή, δηλαδή τον Μητσοτάκη, δηλαδή το κράτος κοκ». Αυτό το αντικειμενικά, έχει ιστορικά κατηγορηθεί, όχι από μένα, ως η επιτομή του σταλινισμού, χωρίς εισαγωγικά εδώ.
Ας μην το κάνουμε αυτό λοιπόν. Ας σκεπτόμαστε και ας δρούμε πολυδιάστατα: ενάντια στην καταστολή, υπέρ των εμβολίων, κατά του Μητσοτάκη, υπέρ των προσφύγων κοκ. Ας αφήνουμε κάθε πλευρά του κοινωνικού ανταγωνισμού να κάνει τη δουλειά της, χωρίς να την υποτάσσουμε στη δική μας ιδεολογία. Όποιος απαιτεί πχ τώρα από τους γιατρούς που πεθαίνουν από την κούραση να μπουν μπροστά στον αγώνα ενάντια στους αποκλεισμούς, γιατί αυτή είναι η κύρια αντίθεση, είναι περίπου σαν αυτόν που πάνω από τον πνιγμένο πρόσφυγα μιλάει για τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, ή σαν αυτόν που πάνω από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις μιλάει για τη δημοκρατία.
Αν δεν βλέπουμε διακριτά τις διαφορετικές αντιθέσεις, θα χάσουμε την ικανότητα να βλέπουμε τις πραγματικές συσχετίσεις μεταξύ τους. Θα χάσουμε την δυνατότητα να κάνουμε πραγματικές, συνειδητές ιεραρχήσεις. Θα χάσουμε τέλος το δικαίωμα, τις σπάνιες, κρίσιμες εκείνες στιγμές, όταν πράγματι όλες οι αντιθέσεις συμπτύσσονται σε μία, αυτήν που ενώνει κυριαρχούμενες τάξεις και κινήματα, αυτή που αλλάζει τον κόσμο, εμείς να βγούμε και να φωνάξουμε: «να, αυτή είναι». Γιατί αν το έχεις πει άλλες 100 φορές, δεν θα το πιστεύεις ούτε ο ίδιος. Το έχουμε πάθει αυτό ξανά.
