Στα πλαίσια της καταγραφής των τοποθετήσεων των ομιλητών στην e-εκδήλωση για τη Διεθνή Μέρα της Γυναίκας που διοργάνωσε ο Βίος Coop στις 10 Μάρτη 2021 και την οποία είχαμε την τιμή να αναμεταδώσουμε και από τη σελίδα του alterthess στο Facebook, αναδημοσιεύουμε την εισήγηση του Μάνου Παπαδάκη, σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ «Το ΠΑΓΟΒΟΥΝΟ», με θέμα την έμφυλη βία και την κουλτούρα του βιασμού. Το σενάριο του ντοκιμαντέρ γράφτηκε από την Μαρία Σαράντη και την Πηνελόπη Σεδίκου. Το ντοκιμαντέρ είναι ελεύθερο για θέαση εδώ.
Ακολουθεί η εισήγηση:
«Μεγάλωσα και εγώ μέσα σε ένα περιβάλλον όπου ο άνδρας ήταν η κολώνα του σπιτιού, έπρεπε να ελέγχει και να προγραμματίζει τα πάντα και όλοι έπρεπε να παίρνουν την άδειά του! Αυτή η αίσθηση εξουσίας, κάτι σαν το χαρτονόμισμα δηλαδή, που η αξία του αναγνωρίζεται “άμα τη εμφανίσει”, μου άρεσε, και μάλιστα την πλήρωσε μια συμμαθήτριά μου τότε. Όταν εκείνη αντέδρασε, εγώ κατουρήθηκα πάνω μου, αλλά η δασκάλα μας της είπε ότι “έτσι είναι τα αγόρια” και εκεί τελείωσε το θέμα. Έτσι λοιπόν πήρα το μήνυμα ότι κάνουμε ότι γουστάρουμε και μπήκα στην ενηλικίωση με την υποστήριξη της παρέας, που όχι μόνο έκανε τα ίδια, αλλά είχε βρει και τρόπους για να μην έχει συνέπειες και αυτό ήταν μαγκιά.
Γιατί έτσι είναι τα αγόρια…
Αφού όμως “έτσι είναι τα αγόρια”, όποιος ΔΕΝ συμπεριφερόταν έτσι… τι ήταν? Οπότε σκέψου τώρα τι αντιδράσεις θα προκαλούσε να έδειχνα ευαισθησία σε ζητήματα αποδοχής και συγκατάθεσης. Θα γινόμουν τουλάχιστον περίγελος στην γειτονιά. Θα ήμουν ο “φλώρος”, ο “λελές”, ο “γυναικωτός”, η “αδελφή” και για κάποιους μεγαλύτερους που μπορούσαν να βρίζουν, το “πουστράκι”.
Έτσι λοιπόν, μεγαλώσαμε με τον φόβο μην μας ταυτίσουν με την γυναίκα, που στο συλλογικό μας ασυνείδητο φαινόταν πια κάτι άσχημο, πονηρό, φτηνό και κακό!
Μεγαλώναμε με τον φόβο της απόρριψης δηλαδή.
Από την άλλη, άκουγα την μάνα μου να συμβουλεύει τις αδελφές μου να μην βάφονται έντονα, να μην κυκλοφορούν αργά, να μην κυκλοφορούν μόνες, να μην κυκλοφορούν σε υποφωτισμένους δρόμους και να μην φοράνε κολλητά και κοντές φούστες γιατί προκαλούν! Ήταν και η εποχή των “δράκων” και του Παπαχρόνη βλέπετε, που ένα μεγάλο ποσοστό έριχνε το φταίξιμο στα θύματα. Την άκουγα επίσης να τις συμβουλεύει να μην ρωτάνε, να μην αντιμιλάνε, να έχουν το κεφάλι σκυμμένο και να μην κοιτάνε στα μάτια, γιατί αν συμβεί κάτι αυτές θα φταίνε.
Έτσι λοιπόν μεγάλωναν και εκείνες με τον φόβο να μην τις κλέψουν, να μην τις βιάσουν και να μην τις σκοτώσουν, αλλά και αν συμβεί, να ξέρουν ότι ο κόσμος θα σκεφτεί ότι πήγαιναν γυρεύοντας και ότι θα τις αντιμετωπίσουν ως “εύκολες”, ως “τσούλες”, ως “πουτάνες”.
Μεγάλωναν και αυτές, με τον φόβο της απόρριψης δηλαδή.
Έτσι, μάθαμε να έχουμε την προσοχή μας στραμμένη στους άλλους. Να ανησυχούμε για το τι θα σκεφτούν, τι θα πουν και πώς θα μας κρίνουν.
Μεγαλώσαμε με ενοχές, με ντροπή, με την αγωνία να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες εντυπώσεις στο κοινωνικό μας περιβάλλον και να κάνουμε τα πάντα για να τις προστατέψουμε.
Μεγαλώσαμε μαθαίνοντας να υποκρινόμαστε και να κρατάμε απόσταση, ενώ είχαμε ανάγκη να είμαστε ο εαυτός μας και να αγαπηθούμε.
Για τους περισσότερους άνδρες, αυτός ο ρόλος, έγινε η ¨πανοπλία¨ τους. Ακόμα και σε εκείνες τις περιπτώσεις που είναι ξεκάθαρο και αντιλαμβάνονται την αδικία που προκαλεί η συμπεριφορά τους, προτιμούν να φερθούν όπως ξέρουν, αφού είναι καλά βολεμένοι και εξυπηρετούνται τα προνόμιά τους.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι η πατριαρχία είναι ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα που έχει διαβρώσει τον τρόπο που ο άνδρας σκέφτεται και φέρεται στον εαυτό του και τους άλλους. Δεν είναι απλά ένα πρόβλημα συμπεριφοράς προς την γυναίκα. Είναι προβληματική η ίδια του η ύπαρξη και σήμερα είναι η ευκαιρία να μπουν τα ερωτήματα στο τραπέζι.
Για πόσο ακόμα θα φοράει πανοπλία?
Για πόσο ακόμα θα υποκρίνεται?
Για πόσο ακόμα θα είναι άδικος?
Για πόσο ακόμα θα φοβάται?
Για πόσο ακόμα θα είναι δυστυχισμένος?
Το ντοκιμαντέρ
Το ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε για να προκαλέσει αυτόν τον προβληματισμό. Το ζητούμενο ήταν, και είναι πάντα στα έργα μου, να ξαναδούμε τα λογικά ερωτήματα για τα οποία βρίσκει κανείς μόνο παράλογες απαντήσεις. Μια από αυτές, είναι ότι οι άνδρες έχουμε δικαιώματα και προνόμια, όχι επειδή τα κατακτήσαμε, αλλά επειδή είμαστε απλά άνδρες. Επειδή έτυχε δηλαδή, να έχουμε γεννηθεί με αυτό το φύλο. Μια τεράστια αδικία που εισπράττουν τόσο οι γυναίκες στην καθημερινότητά τους, όσο και άντρες που εκφράζουν την αλληλεγγύη τους προς αυτές. Η τοξική αυτή αρρενωπότητα δηλαδή, που συχνά εκφράζεται με επίδειξη εξουσίας στο σπίτι, στην δουλειά, στην διασκέδαση, στο φλερτ, ακόμα και στον δρόμο, έτσι, χωρίς λόγο, απλά επειδή μπορούν και δεν θα έχουν συνέπειες.
Οφείλω να είμαι ειλικρινής και θα πρέπει να ονομάσω την συμπεριφορά αυτή ως αυτό που είναι και όχι ως αυτό που αντέχουμε οι άνδρες σήμερα να ακούμε. Δεν είναι λοιπόν, ούτε μαγκιά, ούτε έτσι είναι οι άνδρες, ούτε έτσι κάνουν όλοι, ούτε είναι στο αίμα τους, είναι ξεκάθαρα κακοποίηση. Οι άνδρες που φέρονται με αυτό τον τρόπο στην πράξη προσπαθούν να κρατήσουν την θέση τους στην αγέλη όπου νιώθουν δυνατοί, να ταΐσουν την χαμηλή τους αυτοεκτίμηση και την αίσθηση κατωτερότητας που δημιουργήθηκε όταν ήταν παιδιά και συνεχίζεται μέχρι και την ενήλικη ζωή τους. Χωρίς καμία διάθεση για αυτοκριτική και ενσυναίσθηση, χωρίς διάθεση για συνεργασία και αλλαγή, το καταπιεσμένο αυτό παιδί, προσπαθεί με νύχια και δόντια να αποδείξει ότι είναι γνήσιος άντρας, ¨παλαιάς κοπής¨, που τιμά τους προγόνους του, ακόμα και αν έχουν κάνει αίσχη, δεν αλλάζει γνώμη, ακόμα και αν καταλαβαίνει πόσο λάθος είναι, και χρησιμοποιεί την δύναμή του, ακόμα και όταν καταλαβαίνει ότι η αντίδραση αυτή είναι υπερβολική.
Αναπαράγει, δηλαδή, το στερεότυπο.
Στο “Παγόβουνο” προσπαθήσαμε να δείξουμε τον μηχανισμό που διαμορφώνει το περιβάλλον μέσα στο οποίο γίνεται η “καλλιέργεια” αυτή.
Στην θρησκεία, στην οικογένεια, στο σχολείο, στα παιχνίδια, στις ταινίες και τα βιβλία, στις παρέες, παντού υπάρχει, φανερά ή κρυφά, η πατριαρχική καθοδήγηση, το προβληματικό πρότυπο. Μια πλύση εγκεφάλου που έχει σαν αποτέλεσμα μια μόνιμη και διαρκή αντιπαλότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και τελικά την διαμόρφωση του αυριανού θύτη και θύματος.
Αυτό που γίνεται σήμερα με τις τόσες αποκαλύψεις με κάνει να νιώθω θλίψη, με κάνει όμως και αισιόδοξο για το ότι υπάρχει το θάρρος που χρειάζεται να βγουν όλα στην φόρα. Να σπάσει το απόστημα και να αρχίσουν οι πληγές να κλείνουν.
Αν θα ανοίξουν άλλες? Δεν τρέφω ψευδαισθήσεις. Οι αλλαγές σε τόσο βαθειά ριζωμένα προβλήματα δεν γίνονται ούτε εύκολα, ούτε γρήγορα, ούτε ανώδυνα.
Όσες δομές υποστήριξης γυναικών να δημιουργηθούν, όσο μεγάλη διάσταση και να πάρει το θέμα, αν δεν αλλάξουμε εμείς οι άνδρες, δεν θα υπάρξει αποτέλεσμα επί της ουσίας. Ίσως μόνο να αλλάξει μορφή η καταπίεση. Γι΄ αυτό λέω ότι κακός παρουσιάζεται ως πρόβλημα των γυναικών. Το πρόβλημα είναι των ανδρών. Είναι μία μάχη για να διώξουμε τον φόβο που προκαλεί μίσος. Δεν είναι μια μάχη εναντίων τους, αλλά ενάντια σε μια συμπεριφορά τους. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και αυτόματα θα αλλάξει η σχέση που έχουμε με τις γυναίκες».
