Οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι της Θεσσαλονίκης και η σημασία τους
Μαζί με τις εξελίξεις στις αστικές συγκοινωνίες της πόλης (ΟΑΣΘ και Μετρό), αυτό που επίσης χαρακτήρισε τον δημόσιο διάλογο για τα θέματα της Θεσσαλονίκης το 2016 και το 2017 είναι αναμφίβολα και η τύχη του δημόσιου χώρου της πόλης. Συνεχή δημοσιεύματα για την απαράδεκτη κατάσταση στα πεζοδρόμια και στις πλατείες σε όλο το πολεοδομικό συγκρότημα με αιχμή βέβαια την απολύτως απαράδεκτη κατάσταση στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Ανοιχτή σύγκρουση του Δήμαρχου Θεσσαλονίκης με τον επικεφαλής της ομάδας σχεδιασμού της Νέας Παραλίας, αντιπαραθέσεις για τα τραπεζοκαθίσματα στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Θεσσαλονίκης για μια σειρά παρεμβάσεις (Αγίας Σοφίας, Πλατεία Χρηματιστηρίου). Και φυσικά η ένταση γύρω από το πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά η οποία υποτίθεται διευθετήθηκε με την παρέμβαση του πρωθυπουργού και με τις ανακοινώσεις του ίδιου.
Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη με περίπου 2,5 τ.μ. πράσινο ανά κάτοικο, από τις μικρότερες αναλογία στην Ευρώπη και με υψηλότατα επίπεδα ρύπανσης, ιδιαίτερα σε μικροσωματίδια στο δυτικό της τμήμα. Αυτό συνέβη καθώς η ιστορία της πόλης και ο τρόπος ανάπτυξης της κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν επέτρεψε τη διάθεση επαρκών ελεύθερων χώρων πρασίνου και μάλιστα υψηλού που είναι αναγκαίο για τη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας των κατοίκων, την ρύθμιση του αστικού μικροκλίματος, ακόμα και για τη διασφάλιση επαρκών χώρων συγκέντρωσης σε περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών, όπως οι σεισμοί.
Σήμερα, οι μεγάλοι ελεύθεροι αδόμητοι χώροι που μπορούν να δεχθούν πράσινο και μάλιστα υψηλό πράσινο στο εσωτερικό του αστικού ιστού είναι ελάχιστοι με τους περισσότερους από αυτούς να είναι στρατόπεδα, κλειστά και σε λειτουργία (πλήρως ή μερικά). Τα περισσότερα και μεγαλύτερα βρίσκονται στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Οι διεκδικήσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και εξειδικευμένες μελέτες που έγιναν στο ίδιο χρονικό διάστημα κατέληξαν ότι τα στρατόπεδα που βρίσκονται εντός και στις παρυφές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης πρέπει να διατεθούν αποκλειστικά στην ανάπτυξη υψηλού πρασίνου για να βελτιωθεί (μαζί με άλλες παρεμβάσεις όπως στη ΔΕΘ) η αναλογία έκτασης πρασίνου ανά κάτοικο στα 5 τ.μ./κάτοικο, η οποία και πάλι θα είναι πολύ χαμηλότερη του αποδεκτού (10 τμ./κάτοικο). Η ζωτική σημασία αυτής της τελευταίας και μοναδικής δυνατότητας, στοιχειώδους αναβάθμισης της υποβαθμισμένης ποιότητας ζωής, είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης.
Το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης, 54 χλμ. από τη Χαλάστρα μέχρι το Αγγελοχώρι, κυριαρχείται από το λιμάνι και την Παλιά και Νέα Παραλία, αμφότερες δημιουργημένες με μπάζωμα αλλά με διαφορά σχεδόν ενός αιώνα. Ωστόσο, καθώς η πόλη επεκτείνεται προς τα Ανατολικά, η φυσική ακτογραμμή «ενσωματώνεται» σταδιακά στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης. Από τη Δυτική πλευρά, μετά το λιμάνι και έως τις εκβολές του Ποταμού Γαλλικού απλώνεται η εκβολή του Δενδροπόταμου και ένα βαριά κακοποιημένο παράκτιο υγροτοπικό σύμπλεγμα
Με εξαίρεση την παραλία της πόλης, από το λιμάνι και δυτικότερα η θάλασσα είναι σχεδόν απροσπέλαστη και όπου είναι, η ακτή και ο εγγύς βυθός είναι βαριά ρυπασμένοι (πρώην Βυρσοδεψεία). Ανατολικά η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη, ωστόσο πληθώρα σχεδίων «αξιοποίησης» ουσιαστικά άσχετων μεταξύ τους αν όχι ανταγωνιστικών, θα έπρεπε να είχαν κινητοποιήσει την κοινωνία για την υπεράσπιση της φυσικής ακτογραμμής που υπάρχει σήμερα και της δυνατότητας άμεσης επαφής με τη θάλασσα.
Καλώς ήρθατε στην «ανάπτυξη»
Παρά την εξαιρετικά χαμηλή αναλογία ελεύθερων χώρων και ιδιαίτερα χώρων με υψηλό πράσινο, οι ευρύτερες πολιτικές διαχείρισης του δημόσιου χώρου και της δημόσιας περιουσίας (κρατικής και δημοτικής) ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με την προσέλκυση «επενδυτών» χωρίς όρους και προϋποθέσεις για την αύξησή του, όπως και για τους όρους χρήσης του από τους πολίτες. Αξίζει βέβαια να επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι ουσιαστικά η πολιτική διαχείρισης του δημόσιου χώρου είναι η απορρύθμιση και απόσυρση της δημόσιας πολιτικής και του ολοκληρωμένου χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Οι εξελίξεις που ακολουθούν το επιβεβαιώνουν. Η τάση αυτή υπήρχε και πριν την επιβολή του μνημονιακού καθεστώτος, αλλά με αυτό έχει ουσιαστικά θεσμοθετηθεί και κυριαρχεί σχεδόν απόλυτα.
Πρώην στρατόπεδα
Συνολικά για τα στρατόπεδα το μέλλον είναι ομιχλώδες. Το θεσμικό πλαίσιο που αφορά την τύχη των πρώην στρατοπέδων είναι σκανδαλώδες. Ο Νόμος ΤΑΙΠΕΔ-Καμμένου (Ν. 4407/2016) συνέχισε και επιδείνωσε το προηγούμενο νομικό καθεστώς (Ν. Τσοχατζόπουλου, 2745/1999). Ουσιαστικά πολύτιμη περιουσία του Ελληνικού λαού που δόθηκε στις ένοπλες δυνάμεις του αντιμετωπίζεται ως συλλογική ιδιωτική περιουσία των στρατιωτικών με διαχείριση αδιαφανή και καθαρά κερδοσκοπική, ακόμα και απέναντι στους δήμους. Δυο στρατόπεδα (Μ. Αλεξάνδρου και Παπακυριαζή) εξακολουθούν να βρίσκονται στα χέρια σκληρών νεοφιλελεύθερων μηχανισμών διαχείρισης της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου. Οι δήμαρχοι από την άλλη πλευρά προτιμούν να συνδιαλέγονται πίσω από κλειστές πόρτες με παράγοντες των μηχανισμών αυτών παρά να μπαίνουν μπροστά για τη διεκδίκηση τους.
Ειδικότερα, στο μέτωπο των πρώην στρατοπέδων οι κινητοποιήσεις και η ευρεία δημοσιότητα που έλαβε η περίπτωση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά έδωσε μια νίκη στα σημεία, με την έννοια ότι αποφεύχθηκε (;) η οικοδόμηση ενός πολύ σημαντικού τμήματος του στρατοπέδου. Ωστόσο, η σύμβαση παραχώρησης δεν έχει εγκριθεί ακόμα, συνεπώς ακόμα και αυτό δεν είναι διασφαλισμένο, παρά τα μεγάλα λόγια, τις φιέστες και τους εκβιασμούς ότι χωρίς τη σύμβαση θα χαθεί η χρηματοδότηση από τους κοινοτικούς πόρους. Στο ίδιο μονοπάτι κινείται και η περίπτωση του Στρ. Κόδρα, αν και το ευτύχημα εδώ είναι ότι το ΤΕΘΑ δεν μπορεί να επιβάλλει τις κερδοσκοπικές κτηματομεσιτικές λογικές του και ενδεχομένως με πίεση από την τοπική κοινωνία να υπάρξει ευτυχής κατάληξη. Θα πρέπει ωστόσο να αποζημιωθούν οι ιδιώτες που κατέχουν μικρό αλλά σημαντικό μέρος της έκτασης, οι οποίοι, όπως φάνηκε από τις αντιδράσεις τους στις πρόσφατες κυβερνητικές εξαγγελίες, δεν θα υποχωρήσουν εύκολα. Και εδώ οι ειδικότερες δεσμευτικές νομικές κινήσεις δεν έχουν γίνει. Ακόμα είμαστε στη φάση των καλών προθέσεων, που δεν διασφαλίζουν, όμως, τίποτε.
Ο Δήμος Παύλου Μελά έκανε ολόκληρη φιέστα για το ομώνυμο πρώην στρατόπεδο, αλλά «ξεχνά» το Καρατάσου αφήνοντας να θεσμοθετηθεί ένα ΓΠΣ το οποίο επιτρέπει την εγκατάσταση στο 25% της έκτασής του βαριάς όχλησης χρήσεων όπως γήπεδα, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, πανεπιστήμια. Με πολύ πρόσφατη παρέμβαση δε Καμμένου τέθηκε βέτο για την «αξιοποίησή» του ως Περιοχή Ειδικών Χρήσεων. Ο Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης αντί να διεκδικήσει την πλήρη και χωρίς τίμημα απόδοση και των υπόλοιπων 68 στρ. (από τα συνολικά 230) που χρησιμοποιεί ακόμα ο Στρατός στο πρώην Στρ. Μεγ. Αλεξάνδρου, έκανε μια αρχιτεκτονική μελέτη-παρωδία για ένα τμήμα που του έχει παραχωρηθεί προσωρινά, ουσιαστικά μια μελέτη του προαύλιου χώρου μιας νέας εκκλησίας που θα χωροθετηθεί εντός του πρώην στρατοπέδου, ενώ το ΓΠΣ εξακολουθεί να επιτρέπει νέα κτίσματα. Εξάλλου σε αυτό ο ΔήμοςΑμπ-Μεν. φιλοδοξεί να κατασκευάσει κλειστό κολυμβητήριο. Ο Δήμος Κορδελιού-Ευόσμου βρίσκεται σε απόλυτη αφασία, παρά το ότι στα όρια του βρίσκονται τουλάχιστον δυο πρώην στρατόπεδα που μπορούν και πρέπει να μετατραπούν σε πάρκα υψηλού πρασίνου (Παπακυριαζή και πρώην Ζιάκα).
Θαλάσσιο μέτωπο
Τα δημοσιεύματα διαδέχονται το ένα το άλλο. Μαρίνες από άκρη σε άκρη, ποδηλατόδρομοι, εξυγιάνσεις, επιχειρηματικά πάρκα και ότι μπορεί να φανταστεί κάθε δήμαρχος και πρόεδρος οργανισμού, επιμελητηρίου ή μητροπολίτης που εμφανίζεται με τη σιγουριά του εργολάβου που αύριο κιόλας στέλνει τις μπουλντόζες. Η κινητικότητα στο παράκτιο μέτωπο δεν είναι καινούργια. Υπήρχε πριν την κρίση και εκδηλώνεται απροκάλυπτα πλέον σήμερα, με τρεις κυρίως τρόπους:
- Μετατροπή της δυτικής, πέρα του λιμανιού περιοχής (Λαχανόκηποι, περιοχή Παλιού Σιδηροδρομικού Σταθμού, μέχρι Χαλάστρα κ.λπ.) σε εξυγιασμένο, όσο αφορά τις υποδομές, χώρο επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
- Δημιουργία 8 τουριστικών λιμένων. χωρίς τη στοιχειώδη τεχνικονοοικονομική τεκμηρίωση για τη βιωσιμότητά τους. Η κερδοσκοπία του real estate σε άμεση διαπλοκή με την τοπική αυτοδιοίκηση.
- Εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της παράκτιας ζώνης ανατολικά με χρήσεις τουρισμού και αναψυχής.
Δηλαδή, εφαρμογή με κάθε τρόπο, σύγχρονων περιφράξεων που περιορίζουν την πρόσβαση στο δημόσιο χώρο και διαχωρίζουν τους πολίτες ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα.
Το πεδίο ανάπτυξης του δυτικού θαλάσσιου μετώπου ξεκινά ουσιαστικά από τις εκβολές του Δενδροπόταμου και φθάνει στη Χαλάστρα. Το Master plan του έργου TerraΜed που υλοποιήθηκε με την άμεση καθοδήγηση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και παρουσιάστηκε «εν χορδαίς και οργάνοις» από τον κ. Τζιτζικώστα, ενσωματώνει τις παλιές προτάσεις για επιχειρηματικά πάρκα-ιδιωτικές εταιρείες, κατοικία και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, αφήνοντας άθικτο το καθεστώς της επικινδυνότητας των εγκαταστάσεων SEVEZO.
Το μόνο που απουσιάζει από τον σχεδιασμό του TerraMed , όπως και από τα ΓΠΣ των Δήμων της περιοχής (Μενεμένης, Θεσσαλονίκης) στα οποία εδράζεται, είναι η δυνατότητα πρόσβασης για αναψυχή των πολιτών της Δυτικής Θεσσαλονίκης στη θάλασσα.
Για την παραλία της πόλης δεν χρειάζεται να ειπωθούν πολλά. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει παραδοθεί ψυχή και σώμα στους επιχειρηματίες των καταστημάτων εστίασης, με πρόσχημα την ανταποδοτικότητα για το κόστος συντήρησης, εμπορευματοποιεί τη χρήση και αλλοιώνει τη φυσιογνωμία του παράκτιου μετώπου της πόλης.
Το ανατολικό τμήμα του θαλάσσιου μετώπου έως το αεροδρόμιο έχει ήδη δεχθεί ένα πλήγμα στην περιοχή της Πυλαίας με την δόμηση κάτω από τον δρόμο προς Μηχανιώνα, το οποίο ετοιμάζεται να αποτελειώσει ο Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη με μια νέα μαρίνα αλλά και την «Μακεδονική Ριβιέρα» που θα διαμορφωθεί εκεί προς όφελος όσων επένδυσαν σε αγορά γης
ΔΕΘ
Για τη ΔΕΘ, ενώ είχαν συμφωνήσει το 2008 όλοι οι φορείς της πόλης για τη μετεγκατάστασή της στη Σίνδο και η απόδοση όλου του χώρου σε Μητροπολιτικού πάρκο, η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ το 2013 αποφάσισε τη παραμονή των εκθεσιακών δραστηριοτήτων στον ίδιο χώρο, με δημιουργία ξενοδοχείου και parking και πάρκο στο υπόλοιπο.
Τα επίδικα
Σχεδιασμός: από ποιόν και για ποιους
Κλειδί για την εφαρμογή όλων αυτών των επιλογών που οδηγούν από τη μια στην υφαρπαγή της δημόσιας περιουσίας από ιδιώτες για την εμπορευματοποίηση του και από την άλλη στην περαιτέρω υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος είναι η απουσία δεσμευτικού συνολικού χωροταξικού σχεδιασμού για τη Μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα, η απουσία του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, το οποίο αν και στρεβλωμένο και κουτσουρεμένο, δεν ψηφίστηκε το καλοκαίρι του 2014 λόγω των συντονισμένων παρεμβάσεων των δήμων της Θεσσαλονίκης, των τότε βουλευτών ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και πληθώρας επιχειρηματικών παραγόντων, κυρίως από τον χώρο της βιομηχανίας, του τουρισμού και της αγοράς ακινήτων. Η ευθύνη βέβαια βαρύνει πλέον και την παρούσα κυβέρνηση που θα μπορούσε να το νομοθετήσει, αλλά δεν τολμά. Αντ’ αυτού η άμεση , απροκάλυπτη εξωθεσμική παρέμβαση υπερατλαντικού παράγοντα (Ίδρυμα Ροκφέλερ) για το σχεδιασμό της Θεσσαλονίκης (Resilient Thess), αλλά και της Αθήνας και η οικονομική πρόσδεση-εξάρτηση με δανεισμό 20 εκατ. Εύρω από την Παγκόσμια Τράπεζα, συγκροτούν και προωθούν το μοντέλο της επιχειρηματικής πόλης όπου απεμπολούνται οι κοινωνικές ανάγκες και προτάσσεται η προώθηση του «επιχειρείν» με την θεσμική νομιμοποίηση των Δήμων.
Αντίθετα, η κυβέρνηση ανέχεται, αν δεν συμφωνεί κιόλας με την αποσπασματική διαχείριση του δημόσιου χώρου της Θεσσαλονίκης καλυπτόμενη πίσω από τη νομιμοποίηση που προσφέρουν η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και οι δήμαρχοι. Για παράδειγμα οι τελευταίοι ζητούν να γίνει σεβαστή η ομόφωνη απόφαση της ΠΕΔ Κ. Μακεδονίας, για τα εντός πόλης στρατόπεδα που προβλέπει τον σεβασμό όσων προβλέπονται στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, τα οποία βέβαια διαμορφώθηκαν σύμφωνα με τις επιλογές τους όπως π.χ. η περιοχή Λαχανόκηπων. Στο Ρυθμιστικό αυτή η περιοχή είχε προταθεί να μείνει χωρίς νέα δόμηση και να οργανωθεί σε μια μεταβατική ζώνη, με διατήρηση π.χ. των λαχανόκηπων. Ζητάνε δηλαδή αποσύνδεση από τον μητροπολιτικό χαρακτήρα με πρόσχημα την κάλυψη πιεστικών τοπικών αναγκών και τη ανάληψη υποχρεώσεων από τους ΟΤΑ την ίδια στιγμή που τον επικαλούνται για να ζητήσουν χρηματοδότηση. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης με χρηματοδότηση από ιδιωτικό ίδρυμα εκπόνησε την περίφημη μελέτη για την ανθεκτική πόλη-Resilient Thess η οποία εκτός από την επανάληψη προτάσεων που έχουν ακουστεί εδώ και δεκαετίες όταν φτάνει στα επίδικα, αφού παρακάμψει τις υφιστάμενες θεσμοθετημένες διαδικασίες και φορείς, προτείνει συνδιαχείριση του δημόσιου χώρου με την κοινωνία των πολιτών (ΜΚΟ,ΚΟΙΝΣΕΠ) που φτάνει και μέχρι την ανάληψη από τους πολίτες μέρους της συντήρησης τους !!! Οπότε, όπου οι πολίτες μπορούν να διαθέσουν χρήμα αυτός θα είναι όμορφος και βιώσιμος, όπου δεν μπορούν θα περιμένουν πότε θα ασχοληθεί ο Δήμος. Η κατάσταση, ιδιαίτερα των εκτός κέντρου δημόσιων χώρων είναι αψευδής μάρτυρας του μέλλοντός τους.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσεων αποτελεί σοβαρή προσπάθεια οργάνωσης ενός παραμηχανισμού για την ουσιαστική παράδοση πλειάδας τομέων της δημόσιας πολιτικής του αστικού χώρου σε σχήματα συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα που αντικειμενικά θα λειτουργούν μακριά από τον δημοκρατικό έλεγχο. Το δημοτικό συμβούλιο σταδιακά θα είναι κάτι σας ΔΣ εταιρείας συμμετοχών που θα εγκρίνει συνοπτικά εκθέσεις ειδικών συμβουλίων και ομάδων εργασίας με πρόθυμους ανενδοίαστους επιφανείς τεχνοκράτες νεοφιλελεύθερης αντίληψης. Εδώ καθοριστικός αναδεικνύεται ο ρόλος και η ευθύνη των επιστημόνων και των φορέων τους. Παραπέρα, ενώ περιλαμβάνει δέσμη δράσεων μητροπολιτικού χαρακτήρα (υπονοώντας την de facto μετατροπής του κεντρικού δήμου σε μητροπολιτικό) δεν προτείνει καθαρά μητροπολιτική διοίκηση γιατί αυτό σημαίνει προσφυγή σε αντιπροσωπευτικό συμμετοχικό σύστημα, δημοκρατικό έλεγχο και τέτοια λαϊκίστικα. Αποδέχεται επίσης την αυτονόητη ανάγκη μητροπολιτικού σχεδιασμού αλλά δεν πηγαίνει στην πρόταση άμεσης επαναφοράς του Ρυθμιστικού και μιας δημόσιας αρχής που θα το εφαρμόζει. Προωθεί ένα χαλαρό σχήμα διαφόρων μηχανισμών lobby οι οποίοι ευέλικτα, αποσπασματικά και ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς θα παίρνουν αποφάσεις που θα επικυρώνει ένα απονευρωμένο δημοτικό συμβούλιο.
Παραδείγματα παρεμβάσεων τέτοιου τύπου έχουμε άλλωστε ήδη. Χαρακτηριστική είναι η εμφάνιση Πιτσιόρλα τον Απρίλιο του 2016, ο οποίος εμφανίσθηκε ως ο υπερδήμαρχος της Θεσσαλονίκης μιλώντας για τον σχεδιασμό του ΤΑΙΠΕΔ για τη Θεσσαλονίκη. Η ο τρόπος δράσης της Μητρόπολης Νεαπόλεως-Σταυρουπόλεως που από κάθε στρατόπεδο παίρνει μαγαζί γωνία για την οικοδόμηση ναού, συνήθως τεράστιου όγκου ο οποίος επιβάλλει πολεοδομικές διευθετήσεις, χωρίς καμία συζήτηση με τους πολίτες ή τους ειδικούς στα θέματα.
Κυριότητα της γης και θεσμοθέτηση χρήσεων γης
Η ιδιοκτησία των χώρων αυτών αποτελεί κρίσιμο παράγοντα. Η παραλιακή ζώνη που είναι αναντικατάστατη δεν είναι δυνατόν να αποτελεί ιδιοκτησία κανενός, δικαιολογείται μόνο αποκλειστικότητα χρήσης, π.χ. στην περιοχή του λιμανιού και αυτή υπό όρους. Το να αποτελούν μια έκταση κοινόχρηστη δημόσια περιουσία έχει σημασία διότι με αυτό τον τρόπο επιβάλλεται και η διαχείριση της μέσω δημόσιας πολιτικής η οποία είναι καθήκον όλων να εξασφαλίσουν ότι θα είναι διαφανής και δημοκρατικά αποφασισμένη. Μια ακόμη ξεχωριστή περίπτωση είναι τα πρώην στρατόπεδα, τα οποία αν και παραχωρήθηκαν στις Ε.Δ. για την εκπλήρωση του σκοπού τους έχουν καταλήξει μέσω σειράς σκανδαλωδών νομοθετημάτων να αντιμετωπίζονται ως ιδιωτική περιουσία των στρατιωτικών και φέουδο του εκάστοτε υπουργού. Ο υπερτοπικός χαρακτήρας των μεγάλων ελεύθερων χώρων και της παράκτιας ζώνης είναι ασύμβατος με την τοπικίστικη, αποσπασματική διαχείρισή τους. Απαιτούνται μητροπολιτικές, διαδημοτικές, συμμετοχικές λειτουργίες που ανταποκρίνονται στα σύνθετα και κοινωνικά άνισα προβλήματα που καλούνται να διαχειρισθούν.
Όλοι οι δημόσιοι ελεύθεροι χώροι εντός του αστικού ιστού πρέπει να αποδοθούν κατά κυριότητα στους ΟΤΑ με ταυτόχρονη θέσπιση δεσμευτικών όρων παραχώρησης ως προς τις χρήσεις γης. Η διαδικασία αυτή είναι αναγκαίο να περιγραφεί με Προεδρικά Διατάγματα που να υποχρεώνει την ιεράρχηση των χρήσεων ανάλογα με την πραγματική κατάσταση της πόλης στην οποία βρίσκεται μια έκταση, η οποία θα τεκμηριώνεται με το κατάλληλο επίπεδο χωρικού σχεδιασμού. Δεν είναι δηλαδή δυνατόν να ιεραρχείται αυθαίρετα από οποιονδήποτε υπουργό ή δήμαρχο ότι ένα κλειστό γυμναστήριο ή μια εκκλησία είναι σπουδαιότερη από το υψηλό πράσινο το οποίο επιδρά πολλαπλά ευεργετικά στην σωματική και ψυχική υγεία των κατοίκων, όταν σε μια εύλογη ακτίνα από πυκνοκατοικημένη περιοχή δεν υπάρχει ούτε ένα πάρκο ή μια παιδική χαρά. Ούτε είναι δυνατό να μην αξιολογείται η κατάσταση της άμεσης γειτονιάς ενός τέτοιου χώρου επειδή ανήκει σε άλλο δήμο.
Η απεμπόληση πολεοδομικών εργαλείων, όπως η Τράπεζα Γης, που θα έλυνε αδάπανα τα ζητήματα απαλλοτριώσεων για την πρόσκτηση αδόμητων ιδιωτικών χώρων για δημιουργία πρασίνου και κοινωνικού εξοπλισμού, δεν οφείλεται στην αβελτηρία της δημόσιας διοίκησης αλλά στην επικράτηση, ακόμη και σήμερα, της λογικής της αντιπαροχής.
Δεν είναι τυχαίο ή προϊόν άγνοιας η απουσία από τους σχεδιασμούς του παράκτιου μετώπου της ΟΔΠΖ (Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης) σύμφωνα με το πρωτόκολλο της Βαρκελώνης, διότι οι περιορισμοί και οι πρόνοιες που τίθενται εκεί (αποφυγή της περιττής συγκέντρωσης και υπερβολικής αστικής ανάπτυξης, καθορισμός στα 100 τουλάχιστον μέτρα του πλάτους της παράκτιας ζώνης όπου δεν επιτρέπεται η δόμηση), δεν θα επέτρεπαν την υλοποίηση των ασύδοτων σχεδιασμών τους. Άλλωστε αυτό προβλέπονταν από το σχέδιο του νέου Ρυθμιστικού
Σχήμα διαχείρισης
Αν κανείς αναγνωρίζει το προφανές, ότι το σύμπλεγμα των δημόσιων χώρων με τον κατακερματισμό που το διακρίνει και τις πιέσεις που δέχεται χρειάζεται έναν ενιαίο, αντιπροσωπευτικό όλων των Δήμων και εμπλεκόμενων φορέων, στιβαρό και επιστημονικά και τεχνικά άρτιο φορέα, δεν μπορεί παρά να ζητά έναν δημόσιο μητροπολιτικό σύστημα διαχείρισης. Έναν φορέα διοικούμενο δημοκρατικά, με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης και εφοδιασμένου με την εξουσία και τους ανάλογους πόρους για την προστασία, τη διαχείριση και την ανάδειξη των χώρων αυτών ως χώρων κοινόχρηστου υψηλού πράσινου υπερτοπικής σημασίας.
Ο φορέας αυτός στη βάση ενός θεσμοθετημένου και δεσμευτικού πολυετούς σχεδίου θα συντονίζει μελέτες και παρέμβασης των ΟΤΑ που θα μπορούν να καταρτίζουν και να υλοποιούν τα ειδικότερα σχέδια διαχείρισης κάθε μεγάλου χώρου και άλλες παρεμβάσεις τοπικά στη βάση του μητροπολιτικού σχεδιασμού. Ο φορέας αυτός θα διοικείται από ΔΣ στο οποίο θα εκπροσωπούνται επιμέρους αρμόδιες υπηρεσίες, όλοι οι ΟΤΑ της Μητροπολιτικής περιοχής, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Αυτό συνιστά μια Μητροπολιτική λειτουργία και μοντέλο της ήδη υπάρχει και λειτουργεί στην Αττική με το Πάρκο Τρίτση.
Οι κοινωνικές αντιστάσεις που απέτρεψαν την υφαρπαγή δημόσιου χώρου (Στρ. Παύλου Μελά, Πλάζ Αγ. Τριάδος) και τις δυσμενέστερες εξελίξεις, που δημιουργούν αναπότρεπτα τετελεσμένα, θα πρέπει να ενισχυθούν, να συμπράξουν και να θέσουν συνολικά τα επίδικα ζητήματα της ιδιοκτησίας, της χρήσης και της διαχείρισης, του κοινού αγαθού του ελεύθερου δημόσιου χώρου, για να διασφαλισθούν οι στοιχειώδεις όροι κοινωνικής αναπαραγωγής.
Πρωτοβουλία υπεράσπισης πρ.στρατόπεδου Παύλου Μελά
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παρακάτω παραθέτουμε, ενδεικτικά ορισμένα αποσπάσματα από το αρχικό (2011) σχέδιο νόμου τροποποίησης του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, σχετικά με τους ελεύθερους χώρους και το παράκτιο μέτωπο.
–Στις βασικές επιδιώξεις του πολεοδομικού σχεδιασμού των υπό ένταξη περιοχών και των αναπλάσεων εντός σχεδίου τμημάτων των πόλεων πρέπει να είναι η δημιουργία τράπεζας γης και η αύξηση των δημόσιων / δημοτικών εκτάσεων. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα ανταλλαγής γης για κοινόχρηστους χώρους με πρόσθετο συντελεστή δόμησης
–Θεσμική κατοχύρωση της μελλοντικής χρήσης των στρατοπέδων ως αστικά υπερτοπικής σημασίας πάρκα (χώρους πρασίνου)
Σύσταση και λειτουργία διαδημοτικού οργάνου διαχείρισης του πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης
-Διεθνής Έκθεση: Ειδική μελέτη για την μετατροπή της έκτασης σε μητροπολιτικό πάρκο (με παράλληλη μετεγκατάσταση των εγκαταστάσεων της ΔΕΘ εκτός πόλεως) με παράλληλη διατήρηση και επανάχρηση για πολιτιστικές χρήσεις των ελάχιστων σωζόμενων κτιρίων που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον
–Ο σχεδιασμός των παράκτιων περιοχών θα πρέπει να ακολουθεί τη στρατηγική προσέγγιση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης του Παράκτιου Χώρου της ΕΕ και της χώρας.
–Παραλία Καλαμαριάς (από το Ποσειδώνιο ως την περιφερειακή τάφρο): Πρόγραμμα ανάπλασης για όλο το μήκος της παραλιακής ζώνης (απαγόρευση επιπλέον δόμησης, επαναχρήσεις κλπ.), με ανάδειξη της φυσικής ακτογραμμής, απόδοση συμβατών ήπιων χρήσεων και διαμορφώσεων, και ένταξη των ενδιαφερόντων κτισμάτων (ανάδειξη μεσοπολεμικών επαύλεων Αρετσούς, παλιάς πλαζ του ΕΟΤ του 1960). Παράλληλα θα πρέπει να συνοδευτεί με μέτρα έλεγχου και ρύθμισης των εντονότατων χρήσεων αναψυχής κατά μήκος της οδού Πλαστήρα. Στη μελέτη πρέπει να ενταχθεί και η εκκρεμούσα ένταξη του παλιού στρατοπέδου Κόδρα στον ιστό της πόλης, με αξιοποίηση των ιστορικών κτιρίων, την ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού.
–Περιοχή Δήμου Πυλαίας ως το αεροδρόμιο και περιοχή αεροδρομίου: Εφαρμογή περιορισμών και ελέγχων στις χρήσεις και τη δόμηση, και προστασία των φυσικών στοιχείων (ακτή και καλλιέργειες, αδόμητοι χώροι κλπ.). Πρέπει να συνδυαστεί με τη μελέτη για τον έλεγχο της άναρχης επέκτασης των κεντρικών αστικών λειτουργιών, και των εκτός σχεδίου εγκαταστάσεων, και την περιβαλλοντική εξυγίανση της ακτής, παράλληλα με την προστασία παραδοσιακών δραστηριοτήτων (όπως τα παλιά ναυπηγεία).
-Περιοχή Δέλτα ως εκβολές Γαλλικού ποταμού, περιοχή Καλοχωρίου: Ειδική μελέτη για την προστασία και ανάδειξή του ως τοπίου της φύσης με ελεγχόμενη χρήση αναψυχής και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ειδική Μελέτη για την ανάπλαση της υποβαθμισμένης ακτής Καλοχωρίου δυτικά του λιμανιού, που αποτελεί τη μόνη διέξοδο της δυτικής πόλης προς τη θάλασσα
–Περιβαλλοντική αναβάθμιση και διαμόρφωση χώρου του θαλασσίου μετώπου από το Καλοχώρι μέχρι τον ΣΤ΄ προβλήτα, μέσω ρυθμίσεων θεσμικής προστασίας και χαρακτηρισμού της ζώνης ως ζώνης περιβαλλοντικής εξυγίανσης – χώρου πρασίνου, εκπόνησης μελετών διαχείρισης, οικολογικής αναβάθμισης, πολεοδομικής ανάπλασης και τοπιακής οργάνωσης και υλοποίησης παρεμβάσεων περιβαλλοντικής εξυγίανσης / αναβάθμισης και διαμόρφωσης χώρου δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου και αναψυχής
–Περιβαλλοντική αποκατάσταση των εκβολών του Δενδροπόταμου
*Το κείμενο αποτελεί την τοποθέτηση της Πρωτοβουλίας για τη υπεράσπιση του Στρατοπέδου Παύλου Μελά στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε για τη σημασία των ελεύθερων δημόσιων χώρων για την ποιότητα ζωής, την υγεία και ως τον φυσικό χώρο άσκησης των δικαιωμάτων της ελεύθερης κυκλοφορίας ανθρώπων και ιδεών, στο πλαίσιο του 20ού Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Κοινωνικής Αλληλεγγύης.