Η ΡΕΚΚ καλεί όλους τους Καλαμαριώτες άνδρες και γυναίκες να παρευρεθούν στα εγκαίνια της «‘Εκθεσης Ιστορικής Μνήμης» του «ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» , που θα γίνει στο «Θεατράκι της οδού Χηλής» μετά και απο την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμαριάς, σε συνδιοργάνωση με τον Δήμο Καλαμαριάς και για διάστημα απο 30 Οκτωβρίου εως και 16 Νοεμβρίου.
Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο συμμετοχής του Δήμου Καλαμαριάς στον κοινό εορτασμό Δήμων Θεσσαλονίκης και Καλαμαριάς για την απελευθέρωσή τους από τις Ναζιστικές δυνάμεις κατοχής από τα στρατεύματα του Ε.Λ.Α.Σ. στις 30 Οκτωβρίου 1944.
Δευτέρα, 30 Oκτωβρίου 7μμ : Εγκαίνια έκθεσης ιστορικής μνήμης στο «Θεατράκι της οδού Χηλής».
Τιμούμε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και της Καλαμαριάς από την ΟΜΜ του ΕΛΑΣ
Η συνδιοργάνωση είναι υλοποίηση παλαιότερης ομόφωνης απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμαριάς ύστερα από εισήγηση της δημοτικής ομάδας της ΡΕΚΚ.
Θα εκτεθούν πλήθος ντοκουμέντων της Απελευθέρωσης και της Κατοχής, δεκάδες “ντοσιέ”, “μικρόσχημα” και “μεγαλόσχημα” με αυθεντικά έγγραφα της περιόδου,για τις οργανώσεις της αντίστασης, για τους δοσίλογους, μονόφυλλα, δίφυλλα, προκηρύξεις, φωτογραφίες, κάρτ- ποστάλ και αποδελτιωμένος τύπος σε βάθος εικοσαετίας.
Επίσης δεκάδες βιβλία και περιοδικά για την Κατοχή και την Εθνική μας Αντίσταση, «μπάνερ» και εφημερίδες του παράνομου τότε τύπου ,αλλά και της απελευθέρωσης. και της μετέπειτα περιόδου στην πόλη μας.
Ακόμα θα εκτεθεί η σημαία με την οποία οι δυνάμεις της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη στις 30 Οκτωβρίου 1944 σώζοντας την πόλη από την καταστροφή.
Ο Σπ. Κουζινόπουλος δημοσιογράφος-συγγραφέας- δημοτικός σύμβουλος και επικεφαλής της αυτοδιοικητικής κίνησης «ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ» και η κ. Δήμη Τζιβοπούλου σε ομιλία του στην εκδήλωση που οργάνωσε η «Ριζοσπαστική Ενωτική Κίνηση Καλαμαριάς» στις 31-10-2015 για να τιμήσει τους νεκρούς του μπλόκου της Καλαμαριάς (13-8-1944), την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και τον στρατιωτικό αρχηγό της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Ευριπίδη Μπακιρτζή- μεταξύ των άλλων ανέφερε-: …..Σε ένα ρεπορτάζ, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση, η εφημερίδα Ελευθερία, περιέγραφε στις 26 Μαίου 1945 την προσφορά της Καλαμαριάς στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού κατά των Γερμανών Ναζί κατακτητών και των ταγματασφαλιτών συνεργατών τους. Η εφημερίδα, έγραφε χαρακτηριστικά:
«Πρόκειται για ένα συνοικισμό, που διακρίθηκε για τη βαθιά πίστη του λαού του στη Δημοκρατία, το μίσος για το φασισμό και τους σκληρούς του αγώνες εναντίον της φασιστικής τυραννίας της 4ης Αυγούστου και την ηρωϊκή δράση του κατά τον απελευθερωτικό αγώνα. Σ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής, η Καλαμαριά βρισκόταν στην εμπροσθοφυλακή της μεγάλης μάχης για τη λευτεριά. Κάθε τοίχος, κάθε σπιτάκι, κάθε γωνιά έχουν τόσα να ιστορήσουν, έγιναν θρύλος. Πολυάριθμες πολύτιμες πληροφορίες για την κίνηση των γερμανικών αεροδρομίων, τις κινήσεις των Γερμανών, τις μετακινήσεις τους, τη θέση των πετρελαίων και της βενζίνης, δόθηκαν από τους λαϊκούς αγωνιστές της Καλαμαριάς στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής».
«Τα ηρωϊκά παληκάρια των κάτω συνοικιών «Νέου Κατιρλή», «Κουρί», «Αρετσούς» και «Νέας Κρήνης», ξεχύνονταν σαν ένα ασυγκράτητο κύμα σε μία αφάνταστη δράση. Με τις βάρκες και τα μικροκάϊκά τους, αυλάκωναν όλες τις θάλασσες, ταξίδευαν εκατοντάδες μίλια μακριά, και τροφοδοτούσαν με μύριους κινδύνους και ταλαιπωρίες τους αντάρτες του Πηλίου με στάρι και χίλια δυό άλλα πράγματα χρήσιμα για τον μεγάλο αγώνα. Και στο γυρισμό φέρνανε λάδι, ελιές, φρούτα, κάρβουνα και πολλά άλλα χρήσιμα πράγματα για το λαό που πεινούσε».
Και η εφημερίδα συνέχιζε το χρονικό της:
«Το υπέρτατο καθήκον, το πλήρωσε ακριβά η Καλαμαριά, γιατί οι γκεσταμπίτες και οι εθνοπροδότες παραμόνευαν σε κάθε δρόμο και χτυπούσαν ύπουλα και άτιμα τους λαϊκούς αγωνιστές.
Στις 13 Αυγούστου 1944, έπειτα από μπλόκο των Δαγκουλαίων, σκοτώθηκαν 11 από τα καλύτερα παλληκάρια του συνοικισμού. Μα κοντά σ’ αυτούς, πέσανε και άλλοι πολλοί στον τίμιο αγώνα: 53 σκοτωμένοι από Γερμανούς και «ταγματαλήτες» σε μάχες ή από συλλήψεις που γινόταν με προδοσίες χαφιέδων της Γκεστάπο.
Μέσα σ’ αυτούς τους νεκρούς είναι και ο καθηγητής Μάκης Αλεξιάδης, ένας από τους πιο μαχητικούς και σεμνούς αγωνιστές της Καλαμαριάς. Άλλοι 18 σκοτώθηκαν από βομβαρδισμούς και αυτοκινητιστικά δυστυχήματα από Γερμανούς οδηγούς. Πάνω από είκοσι σπίτια από τους συνοικισμούς Κατιρλί και Κουρί έκαψαν λίγο πριν φύγουν οι Γερμανοί και σκότωσαν ένα παιδί.
ΟΙ σκληροί αγώνες πήραν πιο μεγάλη έκταση τους τελευταίους μήνες της σκλαβιάς.
Περισσότερα από 150 παλληκάρια του συνοικισμού κατατάχθηκαν στο μόνιμο ΕΛΑΣ και το ΕΛΑΝ και πολέμησαν σε πολλές μάχες τους Γερμανούς και τους εθνοπροδότες.
Τον ίδιο καιρό, το εφεδρικό τάγμα της Καλαμαριάς που αποτελούνταν από 600 άντρες, εξοπλίστηκε από τα λάφυρα των Γερμανών και των Τάταρων, που τους χτύπησε κοντά στο Νεκροταφείο και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν βιαστικά για να μην κυκλωθούν.
Ακόμη, ο λαός της Καλαμαριάς παρέσυρε σε λιποταξία πολλούς στρατιώτες και ναύτες Γερμανούς και συγκέντρωσε άφθονο πολεμικό υλικό που το έστειλε στο βουνό», κατέληγε το δημοσίευμα της εφημερίδας.
Ας δούμε τώρα το πώς γιορτάστηκε η εθνικής επέτειος, την 28η Οκτωβρίου 1944, κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη των κατακτητών.
Οι Γερμανοί ήταν ακόμη στη Θεσσαλονίκη, όμως η ηρωϊκή ΕΠΟΝ αποφάσισε να τιμήσει την 4η επέτειο του αντιφασιστικού ΟΧΙ του ελληνικού λαού. Οργανώνοντας για το σκοπό αυτό συλλαλητήρια, παρελάσεις και άλλες εκδηλώσεις σε όλες τις συνοικίες της πόλης.
Η πιο εντυπωσιακή εκδήλωση, με την πρωτοβουλία των οργανώσεων του ΕΑΜ και τη συμμετοχή των ανταρτικών τμημάτων που ήδη βρίσκονται στην Άνω Πόλη, είχε γίνει στις Συκιές. Εξίσου σημαντικές όμως, ήταν οι εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις στην Τούμπα, στην Ξηροκρήνη, τη Νεάπολη και την Καλαμαριά.
Έχει ενδιαφέρον η περιγραφή της εκδήλωσης στην Καλαμαριά, όπως δημοσιεύθηκε την επομένη, Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1944, σε ρεπορτάζ της εφημερίδας Έφοδος που εκδίδονταν από την ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης. Έγραφε λοιπόν:
«Από το πρωί, οι ΕΠΟΝίτικοι τηλεβόες κελαϊδούν και καλούν το λαό της Καλαμαριάς να συγκεντρωθεί στις 3 το μεσημέρι στην πλατεία για τη μεγάλη αντιφασιστική εκδήλωση.
Τα διάφορα συνεργεία της ΕΠΟΝ, πιστά στο καθήκον τους, γράφουν στους τοίχους διάφορα συνθήματα για τη σημασία της μεγάλης ημέρας. Στις γειτονιές οι γυναίκες και τα παιδιά συζητούν για το γενικό κατέβασμα και την παρέλαση.
Στις 2:30 μ.μ., καταφθάνει η μουσική των παιδιών του Αναμορφωτικού Ιδρύματος Μακεδονίας. Παίζεται ο Εθνικός Ύμνος και ο ύμνος της ΕΠΟΝ.
Για μια στιγμή, το πλήθος του λαού στρέφει τα βλέμματα προς τα δεξιά. Ρωτώ ένα Αετόπουλο τι γίνεται και μου απαντά: «Ο στρατός μας, ο στρατός μας, ο ΕΛΑΣ». Αμέσως ο κόσμος χειροκροτεί με ενθουσιασμό και φωνάζει: «Ζήτω ο λευτεροδότης ΕΛΑΣ, ζήτω τα παλληκάρια μας». Η μουσική παίζει ένα αντάρτικο τραγούδι κι’ ένα εμβατήριο προς τιμή των Ελασιτών που παρελαύνουν με όλη τους την πανοπλία.
Σε μία γωνιά της πλατείας, δύο γριούλες σταυροκοπιούνται στο αντίκρισμα της γαλανόλευκης και με δακρυσμένα μάτια λένε: «Να ζήσετε παιδιά μας που μας αξιώσατε να δούμε, μετά από τόσα χρόνια φασιστικής σκλαβιάς τη σημαία μας».
Καταφθάνουν και οι ηρωϊκοί Επονίτες και Επονίτισες και τα αετόπουλα, ενώ πάνω από 5.000 κόσμος συγκεντρωμένος καταχειροκροτεί.
Βγήκαν ομιλητές απ’ τη μεριά του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ, ενώ στο τέλος η χορωδία της ΕΠΟΝ Καλαμαριάς τραγούδησε αντάρτικα τραγούδια. Πρωτόφαντος ενθουσιασμός επικράτησε από την αρχή ως το τέλος της διαδήλωσης και τα νιάτα της ΕΠΟΝ πρώτα και καλύτερα μεταδώσανε τον παλμό και τη ζωντάνια τους σε όλο τον κόσμο», κατέληγε το ρεπορτάζ της εφημερίδας Έφοδος.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση, όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα της εφημερίδαςΕλευθερία, την Κυριακή 27 Μαίου 1945, η δημοτική αρχή της Καλαμαριάς που ήταν υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ αλλά και οι λαϊκές επιτροπές, ρίχτηκαν στο μεγάλο αγώνα για τη διατροφή του πληθυσμού και τη στέγαση των άστεγων Καλαμαριωτών.
Στην πρώτη μετά την απελευθέρωση Δημαρχιακή Επιτροπή Καλαμαριάς, είχαν αναδειχθεί «δια βοής» σε λαϊκή συνέλευση, ως Δήμαρχος Καλαμαριάς ο δημοσιογράφος Μενέλαος Βλαχόπουλος καθώς και 17 μέλη της Δημαρχιακής Επιτροπής, μεταξύ των οποίων και ο παπά-Νικόλαος, ο εφημέριος της εκκλησίας.
Έγραφε λοιπόν η εφημερίδα Ελευθερία:
«Η αυτοδιοίκηση και οι λαϊκές επιτροπές του Δήμου Καλαμαριάς, που τα μέλη της, δοκιμασμένοι μέσα στη σκληρή πάλη αγωνιστές, είναι βγαλμένοι μέσα από τα σπλάχνα του λαού, δούλεψαν ακούραστα και με ένθερμο ζήλο, έχοντας βαθιά και συνειδητή επίγνωση της μεγάλης τους αποστολής για τις ζωτικές ανάγκες του συνοικισμού.
Μετέφεραν από τα παραθαλάσσια χωριά της Χαλκιδικής 24.000 οκάδες κάρβουνα που τα μοίρασαν σε 2.500 φτωχές οικογένειες του δήμου, ενώ εξασφάλισαν τη δωρεάν διανομή ψωμιού με δελτίο σε 4.500 άπορους Καλαμαριώτες. Επίσης εξασφάλισαν μετά από ενέργειές τους αρκετή ποσότητα πετρελαίου για το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας Καλαμαριάς, κι έτσι από δύο ώρες ηλεκτροφωτισμό που παρείχε μέχρι τον Οκτώβριο, τον ανέβασε σε οκτώ ώρες και μετά σε δέκα ώρες την ημέρα.
Ακόμη, δόθηκαν γάλα σε σκόνη και κονσέρβες σε άπορες μητέρες, χορηγήθηκαν παπούτσια στους ξυπόλητους μέχρι τότε υπαλλήλους του δήμου Καλαμαριάς και άλλους κατοίκους και μοιράσθηκαν είδη ένδυσης και γραφική ύλη στα παιδιά.
Μια άλλη μεγάλη μάχη, ήταν αυτή της ανοικοδόμησης. Με την καθοδήγηση του ΕΑΜ και της αυτοδιοίκησης, συγκεντρώθηκε στις άδειες μέχρι τότε αποθήκες του δήμου Καλαμαριάς ότι χρήσιμο αντικείμενο είχαν εγκαταλείψει οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους. Και με τα υλικά αυτά, χτίστηκαν πέντε νέα σπίτια στα οποία στεγάστηκαν άστεγες οικογένειες θυμάτων του αγώνα. Επίσης, επισκεύασαν 200 μισοκατεστραμμένα σπίτια, έχτισαν καινούργιο σχολείο στη Νέα Κρήνη, ενώ φρόντισαν το σχολείο του Βότση που μέχρι τότε στεγάζονταν σε ένα ακατάλληλο και ανθυγιεινό κτίσμα, να μεταφερθεί στην άλλοτε κλινική Παγιατάκη και το σχολείο της συνοικίας Αλλατίνη στο κτίριο Στάθη. Παράλληλα, μερίμνησαν για τη στέγαση 480 οικογενειών αστέγων, από τις οποίες οι 300 κατοικούσαν σε ελεεινές παράγκες και οι υπόλοιπες 180 ήταν οικογένειες βομβόπληκτων και προσφύγων».
Τέλος από το δημοσίευμα της Ελευθερίας, πληροφορούμαστε ότι «ξοδεύτηκαν σημαντικά ποσά για το Νοσοκομείο Καλαμαριάς και λαϊκοί αντιπρόσωποι φρόντιζαν καθημερινά για τις ανάγκες του. Έτσι δόθηκε στοργική περίθαλψη σε εκατοντάδες αρρώστους που νοσηλεύονταν σ’ αυτό».
Ενώ επίσης, λειτούργησε και δημοτικό ιατρείο στην Καλαμαριά, το οποίο εφοδιάστηκε με όλα τα απαραίτητα επιστημονικά εργαλεία και φάρμακα και στο οποίο συνολικά εξυπηρετήθηκαν 4.500 άποροι ασθενείς.
Στο σημείο αυτό, μπορούμε να παρακολουθήσουμε μία περιγραφή για το πώς εισήλθε στην Καλαμαριά το πρώτο τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ και την αποθεωτική υποδοχή που του επιφύλαξαν οι κάτοικοι. Με τον επικεφαλής του τμήματος, που ήταν ο υπεύθυνος διαφώτισης του 31ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, Δημήτρης Δημητριάδης να γνωρίζει αποθεωτική υποδοχή από τους Καλαμαριώτες.
Το 31ο Σύνταγμα, που έδρευε στη Χαλκιδική, πήρε εντολή από την 11η Μεραρχία του ΕΛΑΣ να κινηθεί από ανατολικά με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη για την απελευθέρωση της πόλης. Μετά από μάχες που έδωσε με τους Γερμανούς στους Ματζάρηδες, στο Σέδες, στο Τριάδι και το αεροδρόμιο της Μίκρας, έφτασε στο Φοίνικα, όπου συνάντησε σκληρή αντίσταση από ένα ισχυρό τμήμα των κατακτητών, με συνέπεια να υπάρξει πολύωρη μάχη.
Στη διάρκεια της μάχης και σε αναμονή ενισχύσεων, ο Δημητριάδης με το τμήμα του, διατάχθηκε να μεταβεί στην Καλαμαριά, προκειμένου να εμψυχώσει τους κατοίκους αλλά και να ζητήσει βοήθεια από το εφεδρικό τάγμα Καλαμαριάς με σκοπό την περικύκλωση των Γερμανών, πράγμα που έγινε. Οπότε οι κατακτητές, μπροστά στον κίνδυνο να εξοντωθούν, οπισθοχώρησαν προς τη Θεσσαλονίκη, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στον ελευθερωτή ΕΛΑΣ.
Όπως μας εξιστόρησε ο Δημητριάδης το 1979:
«Τα ξημερώματα, καταφέραμε να πάρουμε επαφή με το Εφεδρικό Τάγμα του ΕΛΑΣ Καλαμαριάς και να σχεδιάσουμε μαζί μία κυκλωτική κίνηση ώστε να σφίξουμε τον κλοιό γύρω από τους Γερμανούς. Διοικητής του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Καλαμαριάς, ήταν κάποιος αγωνιστής ονόματι Παπαδόπουλος από τη Δράμα.
Από τη διοίκησή μας, δόθηκε τότε εντολή ένα μικρό τμήμα, με επικεφαλής εμένα, να κατευθυνθεί στην Καλαμαριά για να εμψυχώσει τους κατοίκους.
Μόλις βρεθήκαμε στην Καλαμαριά, το τι έγινε δεν περιγράφεται, Ήμουνα ο πρώτος αντάρτης που βρέθηκε στην Καλαμαριά. Ένα μεγάλο πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε και άρχισε να στεφανώνει κι εμένα και το άλογο πάνω στο οποίο ήμουνα. Υπήρχαν τέτοιες εκδηλώσεις χαράς και αγαλλίασης που λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να τις συναντήσουν.
Εκεί, αντιμετώπισα και ένα θλιβερό περιστατικό, μια τραγική εικόνα: Μία μάνα, που με ήξερε από την πολιτική οργάνωση, με πλησίασε και άρχισε να με ρωτάει που είναι ο γιός της ο Παύλος. Αναγκάστηκα να της πω ένα ψέμα, ότι έρχεται από πίσω και σε λίγο θα έρθει να τη βρει. Ενώ εκείνη τη στιγμή ο γιός της ήταν σκοτωμένος, στη μάχη που είχαμε δώσει τρεις μέρες νωρίτερα στο Λιβάδι του Χορτιάτη με τους Γερμανούς.
Μετά από τις ενθουσιώδεις στιγμές που ζήσαμε στην Καλαμαριά, επανήλθαμε στα τμήματά μας, στη μάχη που αυτά έδιναν στο Φοίνικα κατά των Γερμανών».
*Η εικόνα της σημαίας της ΟΜΜ του Ε.Λ.Α.Σ. με την οποία εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη οι απελευθερωτικές δυνάμεις στις 30.10.1944