Αν οι ημερομηνίες έχουν κάποια συμβολική αξία στη μεγάλη διάρκεια του χρόνου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η 13η Ιουλίου 2015 -ημερομηνία υπογραφής του 3ου, επαχθέστερου Μνημονίου- σηματοδοτεί μια ριζική οπισθοδρόμηση. Δεν ανήκω σ’ αυτούς που είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στον ΣΥΡΙΖΑ. Έχει, όμως, μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε σε βάθος αν η λεγόμενη μετάλλαξη ήταν προδιαγεγραμμένη ή/και προσχεδιασμένη, στη βάση ενός ακραίου κυβερνητισμού και μιας ηθελημένης άγνοιας της μεγάλης εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής σύγκρουσης που αντιστοιχεί στην απαλλαγή της χώρας από το παράνομο, αθέμιτο και επονείδιστο χρέος και τις δανειακές συμβάσεις.
Προϋπόθεση για να στοχαστούμε σοβαρά το δέον γενέσθαι σήμερα είναι η κριτική ανάκτηση του παρελθόντος και η ανάληψη ευθύνης για όσα έγιναν και όσα δεν έγιναν. Κανέναν δεν καλεί η Ιστορία, όλοι όμως πρέπει να αναμετρηθούμε με τις ιστορίες μας, αποφεύγοντας ευλογοφανείς εξηγήσεις που κλείνουν το μέλλον. Η άποψη της προδοσίας δεν εξηγεί, αντίθετα ενισχύει τη θέση ότι όλοι είναι ίδιοι. Εξίσου αποτελεί πρόβλημα η αντίληψη ότι οι ταξικοί αντίπαλοι είναι ανίκητοι. Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι «χάρτινοι τίγρεις», όμως το σημερινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο καπιταλιστικό οικοδόμημα έχει πολλές αντιφάσεις που οδηγούν σε καταστροφικές κρίσεις και ενδεχομένως θα δημιουργήσουν προϋποθέσεις λαϊκών παρεμβάσεων παγκόσμια.
Τούτων δεδομένων, ποια είναι τα θεμελιακά εκείνα στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν την πολιτική και κοινωνική μας δράση σήμερα; Η μαζική αφύπνιση, ήδη από το 2010, των λαϊκών τάξεων οδήγησε σε πτώση διαδοχικές μνημονιακές κυβερνήσεις, στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και στο ηρωϊκό «όχι» κάτω από συνθήκες τρομοκρατίας και οικονομικής ασφυξίας. Οι αγώνες αυτοί ηττήθηκαν, παραμένουν όμως εγγεγραμμένοι στη συλλογική μνήμη και αποτελούν μέτρο ενός μελλοντικού κοινωνικού και πολιτικού σχεδίου. Έχει, επίσης, μεγάλη σημασία να αξιολογήσουμε θετικά και να σκεφτούμε στο έδαφος δύο πρόσφατων κοινωνικών συμβάντων: των μαζικών αγώνων ενάντια στη νέα συμφωνία κυβέρνησης-δανειστών και του λαϊκού κινήματος αλληλεγγύης στους πρόσφυγες. Πρόκειται για μαζικές κοινωνικές παρεμβάσεις, προϊόντα της ανάγκης και της συνείδησης της κοινής μοίρας των κολασμένων του κόσμου.
Από την ανάδυση του κοινωνικού προκύπτει ένα τρίτο θεμελιακό στοιχείο για την πολιτική σήμερα. Γνωρίζουμε πια καθαρά ότι κάθε αγώνας για την επιβίωση, τη διάσωση της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, κάθε γενναιόδωρη ενέργεια αλληλεγγύης, τελικά κάθε κίνημα, προσκρούει στο καθεστώς κατάλυσης της κυριαρχίας της χώρας.
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις, ανεξάρτητα του πώς αυτοπροσδιορίζονται στον πολιτικό χάρτη, είναι φόρου υποτελείς στους δανειστές. Οι δανειακές συμβάσεις ορίζουν την ασκούμενη πολιτική με απαρέγκλιτες δεσμεύσεις και ταπεινωτικούς ελέγχους των «θεσμών». Η απώλεια της κρατικής/εθνικής/λαϊκής κυριαρχίας, που επιβλήθηκε ως αντίτιμο για τον καταναγκαστικό δανεισμό προς εξυπηρέτηση του αμφισβητούμενου δημόσιου χρέους, προωθείται μέσα από την κατάλυση της δημοκρατίας.
Απ’ αυτή την άποψη, κάθε κοινωνικός και πολιτικός αγώνας, κάθε προσπάθεια επανίδρυσης της Αριστεράς αναμετριέται de facto με το ζήτημα του χρέους, που έχει καταστήσει τη χώρα μας προτεκτοράτο. Από την εποχή των πλατειών, όταν κυριαρχούσε το σύνθημα: Δεν χρωστάμε, δεν πουλάμε, δεν πληρώνουμε, διαγράψαμε μια ατελέσφορη πορεία που μας φέρνει στο αρχικό σημείο. Είναι καιρός να ξαναπιάσουμε το κομμένο νήμα και να συμβάλουμε στην ανάπτυξη ενός πάνδημου πολιτικού και κοινωνικού κινήματος για τη διαγραφή του χρέους και την απαλλαγή από τα μνημόνια και τις δανειακές συμβάσεις. Ενός πάνδημου κινήματος για την ανάκτηση της δημοκρατίας η οποία έχει καταλυθεί.
* Η Ελένη Πορτάλιου είναι ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ, μέλος της Πρωτοβουλίας Πολιτών για την Κατάργηση του ΤΑΙΠΕΔ