Ο David Graeber στα βιβλία του, έκανε συχνά τη διάκριση μεταξύ της ιδέας του κομμουνισμού ως ενός τύπου κοινής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και μιας τυπολογίας κοινωνικών σχέσεων που βασίζεται στο αξίωμα – το οποίο ο Μαρξ πήρε από τις Πράξεις των Αποστόλων – «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Από αυτήν, την τελευταία άποψη, ο κομμουνισμός είναι πραγματικά παντού, διαπερνά τις ιδεολογίες, την τάξη, τις εθνικότητες, την εισοδηματική κατηγορία, το φύλο, την εθνοτική ομάδα και υλοποιείται στο είδος της σχέσης που δημιουργείται μεταξύ εκείνων που έχουν ανάγκη και εκείνων που έχουν ικανότητες. Για έναν άνθρωπο στη θάλασσα που χρειάζεται διάσωση, το να του πετάξεις ένα σχοινί και ένα σωσίβιο είναι το ελάχιστο της αξιοπρέπειας, όπως ακριβώς, όταν εγώ επισκευάζω έναν σωλήνα νερού και σε ρωτήσω αν μπορείς να μου δώσεις το αγγλικό κλειδί που είναι δίπλα σου, δεν αρχίζεις να παζαρεύεις την τιμή της υπηρεσίας, απλά μου το δίνεις.
Με τον ίδιο τρόπο, όταν μπαίνουμε σε μια συζήτηση, ανταλλάσσουμε ελεύθερα απόψεις και γνώσεις. Η δική μου ανάγκη και η δική σου ανάγκη να μάθεις εισέρχονται σε μια κυκλική σχέση με τη δική σου και τη δική μου ικανότητα ανάκλησης και έκφρασης, σε έναν σχεσιακό χορό που ελπίζουμε και οι δύο να οδηγήσει σε μια κατάσταση μεγαλύτερης συνειδητότητας από εκείνη από την οποία ξεκινήσαμε, και η οποία στο μεταξύ επιτρέπει τη συνάντηση με τον άλλο.
Με αυτή την έννοια, δηλαδή με την έννοια μιας δράσης που δημιουργεί τον δικό της κόσμο, αυτός ο στοιχειώδης κομμουνισμός υπάρχει παντού και είναι τόσο διαδεδομένος όσο και ο καπιταλισμός, η αγορά και η κρατική ιεραρχία, η πατριαρχία και ο φασισμός.
Συνεπώς, από αυτή την άποψη, ο κομμουνισμός δεν έχει να κάνει με μια συγκεκριμένη ταυτότητα, αλλά μάλλον με έναν τύπο σχεσιακότητας που, ξεκινώντας από την καθημερινή ζωή, εκφράζεται με τη δράση που αρθρώνει άμεσες, ρευστές, συμμετοχικές και ενσυναισθητικές κοινωνικές σχέσεις με την παραγωγή και την κυκλοφορία των αξιών χρήσης (υλικών και άυλων).
Το όραμα ενός κόσμου όπου αυτός ο στοιχειώδης κομμουνισμός μπορεί να αναγνωριστεί ως το θεμέλιο όλων των θεσμών σε όλες τις κλίμακες της κοινωνικής ζωής, και ο οποίος θα πρέπει επίσης να προωθηθεί και να επεκταθεί μέσα στο πλαίσιο της μεγάλης κλίμακας της κοινωνικής συνεργασίας, υπήρξε το μεγάλο όνειρο και το πολιτικό σχέδιο ολόκληρων γενεών.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την έννοια (του στοιχειώδους κομμουνισμού) για να κάνουμε κάποιες διακρίσεις μεταξύ αριστεράς και δεξιάς.
Σαφώς, η δεξιά και η αριστερά είναι εδώ πολύ κοντινές κατηγορίες. Τόσο η αριστερά όσο και η ιστορική δεξιά έχουν ενσωματώσει στο εσωτερικό τους χαρακτηριστικά της άλλης πλευράς: για παράδειγμα, η αριστερά την εμμονή με την ανάπτυξη και τη νομιμότητα της συσσώρευσης της ατομικής ιδιοκτησίας και η δεξιά την αποδοχή ορισμένων τύπων κοινωνικής προστασίας.
Κατόπιν τούτου, πάντα με ενδιέφερε το γεγονός ότι εδώ και χρόνια, τουλάχιστον από την εποχή που ο ολιγάρχης Μπερλουσκόνι ασχολήθηκε με την πολιτική, η Δεξιά στην Ιταλία είχε τη συνήθεια να στιγματίζει ως κομμουνιστές όλους εκείνους που, ανεξάρτητα από την πολιτική και ιδεολογική τους ταυτότητα ή την κομματική ή θρησκευτική τους ένταξη, σκέφτονται να αυξήσουν τους φόρους για τους πλούσιους και τις πολυεθνικές για να χρηματοδοτήσουν προγράμματα πρόνοιας, ή σκέφτονται μεταναστευτικές πολιτικές που ανταποκρίνονται στην ανάγκη υποδοχής των απελπισμένων μεταναστών που φτάνουν στις ακτές μας.
Αυτό σίγουρα προκαλεί θυμηδία (είναι κομμουνιστικό το Δημοκρατικό κόμμα; είναι κομμουνιστής ο Πάπας;), αλλά, κατά κάποιον τρόπο, έχουν δίκιο, επειδή τέτοιες πολιτικές – οι οποίες έστω και οριακά χαλαρώνουν την ασφυξία των αναγκών και διευρύνουν τα περιθώρια των δημόσιων ταμείων – βασίζονται επίσης σε μια επέκταση του στοιχειώδους κομμουνισμού, έτσι όπως τον έχουμε ορίσει.
Αλλά στα σπίτια τους, στις συνοικίες τους, στα οικογενειακά, φιλικά και πελατειακά τους δίκτυα, πολλοί άνδρες και γυναίκες που αισθάνονται δεξιοί είναι επίσης κομμουνιστές με την έννοια που έχουμε ορίσει. Ωστόσο, υπάρχουν δύο πράγματα που κατά βάση τους διακρίνουν από τους αριστερούς.
Πρώτον, η δική τους πρακτική είναι ένας στοιχειώδης κομμουνισμός μέσα σε σαφώς καθορισμένα όρια, και ο οποίος δεν εκτείνεται έξω από τον κόσμο τους. Όρια εθνικά, περιφερειακά, τοπικά, τα όρια του ανήκειν, του χρώματος του δέρματος, της ιδιολέκτου, της ταυτότητας του φύλου, των στάσεων απέναντι στην αγορά και την εργασία και ούτω καθεξής, καθορίζουν βαθμιαία τα πεδία του δικού τους στοιχειώδους κομμουνισμού.
Ο δικός τους στοιχειώδης κομμουνισμός, γενικά, είναι μικρός και ανεπαρκής μπροστά στο μεγαλείο, την ποικιλομορφία, τις προκλήσεις και το θαύμα της ζωής του κόσμου μας σε όλες τις εκφάνσεις του.
Δεύτερον, αυτό που ουσιαστικά διακρίνει τον στοιχειώδη κομμουνισμό της δεξιάς από εκείνον της αριστεράς είναι η ιδέα της ελευθερίας. Για τη δεξιά, η έννοια της ελευθερίας είναι μια κατάρα κληρονομημένη από τον στοιχειώδη κομμουνισμό. Για την αριστερά, δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία χωρίς την διεύρυνση του στοιχειώδους κομμουνισμού.
Για τη δεξιά, η ατομική ιδιοκτησία είναι η βάση της ελευθερίας, η οποία αυξάνεται όσο μεγαλύτερος είναι ο πλούτος σου, και δεν έχει σημασία αν η αύξηση του ατομικού πλούτου συνδέεται αναγκαστικά με την εξαθλίωση των άλλων ή την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Οτιδήποτε αφαιρεί έστω και ελάχιστα από την ατομική ιδιοκτησία και τη μεταφέρει στην κοινή (ακόμη και μέσω της γραφειοκρατικής αναδιανεμητικής μορφής του κράτους) είναι επιζήμιο για την ατομική ελευθερία.
Στον κόσμο μας, όπου το πράττειν στηρίζεται στο χρήμα και στον διαθέσιμο πλούτο που ορίζει το εύρος των κοινωνικών δυνατοτήτων, αυτό είναι ένα ξεκάθαρα ανησυχητικό μήνυμα, επειδή είναι προφανές ότι όσο περισσότερα έχεις τόσο πιο ελεύθερος είσαι να αγοράσεις και άρα να πράττεις.
Είναι ανησυχητικό επειδή το συνολικό κόστος αυτής της ελευθερίας του πράττειν που βασίζεται στη συσσώρευση της ατομικής ιδιοκτησίας με την ευρύτερη έννοια (η οποία περιλαμβάνει την ελευθερία του επιχειρείν πάνω απ’ όλα) βαραίνει όλους και το βλέπουμε σε δυναμικές όπως η περιβαλλοντική καταστροφή, η αύξηση της φτώχειας ενώ ο πλούτος συγκεντρώνεται, στους θανάτους στους χώρους εργασίας κ.ο.κ.
Για την αριστερά η βάση της ελευθερίας είναι – ή θα έπρεπε να είναι – η επέκταση του στοιχειώδους κομμουνισμού σε όλο και μεγαλύτερες σφαίρες της κοινωνίας, η δημιουργία, δηλαδή, ενός πλαισίου κοινωνικής αλληλεπίδρασης που θα εγγυάται την ικανοποίηση των ζωτικών αναγκών όλων, και στο οποίο θα αναμένεται από όλους να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή με τρόπο ανάλογο των ικανοτήτων τους.
Με αυτόν τον τρόπο, η ατομική ελευθερία δεν αμφισβητείται- αντίθετα, ενισχύεται με τη συμμετοχή όλων στη δημιουργία ενός τέτοιου πλαισίου.
Στην πραγματικότητα, όταν μιλάμε για ζωτικές ανάγκες ή για συμμετοχή στην κοινωνική ζωή κατά τρόπο που να συνάδει με τις ικανότητές μας, ανοίγουμε αναγκαστικά το κεφάλαιο της πολιτικής που νοείται ως μια διαδικασία συνεχούς συλλογικής επεξεργασίας ως προς το ποιες είναι οι ζωτικές ανάγκες των διαφόρων υποκειμένων στον κόσμο μας και ποιο είναι το νόημα της συμμετοχής που συνάδει με τις ικανότητές μας.
Ας ανοίξουμε, λοιπόν, το κεφάλαιο της συλλογικής αυτονομίας, της δημιουργίας της κοινότητας, της κοινωνικής σύγκρουσης, της αγοράς (agorá). Ο στοιχειώδης κομμουνισμός τότε δεν θα αποτελεί μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εδραιωθεί, όπως ο προδιαγεγραμμένος, δηλαδή, κομμουνισμός ως το τελικό στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης στην κλασική μυθολογία του μαρξισμού-λενινισμού. Θα αποτελεί απλώς μια πυξίδα που θα μας βοηθά να προσανατολιστούμε στο εδώ και τώρα στον μετασχηματισμό του κόσμου.
