Με ένα ιδιαίτερα σημαντικό κείμενο, το «Μέρος Εικοστό και Τελευταίο: Τα Κοινά και η Μη Ιδιοκτησία», ολοκληρώνεται η σειρά ανακοινωθέντων του EZLN που ξεκίνησε στις 22 Οκτωβρίου 2023.
«Άνοιξε καλά τα μάτια σου, γιε μου, και ακολούθα το πουλί Pujuy[i]. Αυτό δεν λαθεύει. Το πεπρωμένο του είναι σαν το δικό μας: να περπατάει το δρόμο για να μην χάνονται άλλοι».
Ermilo Abreu Gómez. Canek
Σε κάποια περασμένη περίσταση, θα ’ναι κιόλας κάμποσα χρόνια, οι ζαπατιστικοί λαοί εξήγησαν τον αγώνα τού «ως γυναίκες που είμαστε», επισημαίνοντας, όχι ένα ζήτημα απλής βούλησης, διαθεσιμότητας ή ανάλυσης, αλλά την υλική βάση που κατέστησε δυνατή αυτή την αλλαγή: την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών ζαπατίστας. Και δεν αναφέρονταν στην ύπαρξη δουλειάς και μισθού ή στην ελεημοσύνη σε χρήμα με την οποία οι κυβερνήσεις όλου του πολιτικού φάσματος εξαγοράζουν ψήφους και υποστήριξη. Υποδείκνυαν τη συλλογική εργασία ως το γόνιμο έδαφος για αυτή την αλλαγή. Δηλαδή, την οργανωμένη εργασία που δεν έχει στόχο την ατομική ευημερία αλλά εκείνην της ομάδας. Δεν επρόκειτο μόνο για μαζώξεις για χειροτεχνίες, εμπόριο, κτηνοτροφία ή τη σπορά και τη συγκομιδή καλαμποκιού, καφέ, λαχανικών. Αλλά επίσης, και ίσως πάνω απ’ όλα, για τους δικούς τους, τους χωρίς άντρες, χώρους. Φανταστείτε, σε εκείνους τους καιρούς και τόπους για τι μίλαγαν και μιλάνε μεταξύ τους: για τους πόνους τους, τους θυμούς τους, τις ιδέες τους, τις προτάσεις τους, τα όνειρά τους.
Δεν θα επεκταθώ παραπάνω σε αυτό – οι συντρόφισσες έχουν τη δική τους φωνή, ιστορία και προορισμό. Το αναφέρω μόνο επειδή μένει να γνωστοποιήσουμε ποια είναι η υλική βάση πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί το νέο στάδιο που έχουν αποφασίσει οι ζαπατιστικές κοινότητες. Η νέα πρωτοβουλία, όπως θα την χαρακτήριζαν οι απέξω.
Έχω την υπερηφάνεια να επισημάνω πως, όχι μόνο ολόκληρη η πρόταση, από τη σύλληψή της, υπήρξε προϊόν συλλογικά της οργανωτικής ηγεσίας των ζαπατίστας –όλοι τους ιθαγενείς με ρίζες Μάγια–, αλλά επίσης ότι η δουλειά μου περιορίστηκε στην παροχή πληροφοριών που οι αρχηγίνες και οι αρχηγοί μου «διασταύρωσαν» με τις δικές τους, και στη συνέχεια στην αναζήτηση και την τεκμηρίωση αντιρρήσεων και πιθανών και μελλοντικών αποτυχιών (η «υπόθεση» που αναφέρθηκε σε προηγούμενο κείμενο). Στο τέλος, όταν τελείωσαν τις συζητήσεις τους και οριστικοποίησαν την κεντρική ιδέα για να την υποβάλουν σε διαβούλευση με όλους τους λαούς, εμένα με κατέπληξε τόσο όσο και εσάς πιθανόν τώρα που θα την μάθετε.
Σε αυτό το νέο απόσπασμα της συνέντευξης με τον Εξεγερμένο Υποδιοικητή Μοϊσές, μας εξηγεί πώς κατέληξαν σε αυτή την ιδέα των «κοινών». Ίσως κάποιοι από εσάς μπορούν να εκτιμήσουν τη βαθιά επαναστατική και ανατρεπτική έννοια αυτής της ιδέας, στην οποία, ως συνήθως, παίζουμε την ίδια μας την ύπαρξη.
Ο Καπετάνιος.
-*-
Η ΜΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
Λοιπόν, συνοψίζοντας, αυτή είναι η πρότασή μας: να καθιερώσουμε τις επεκτάσεις της ανακτημένης γης ως κοινή γη. Δηλαδή, χωρίς ιδιοκτησία. Ούτε ιδιωτική, ούτε του εχίδο,[ii] ούτε κοινοτική, ούτε κρατική, ούτε της πολιτείας, ούτε εταιρική, ούτε οτιδήποτε άλλο. Μια μη ιδιοκτησία της γης. Όπως λένε: «γη χωρίς χαρτιά». Έτσι, σε αυτές τις εκτάσεις που πρόκειται να οριστούν, αν ρωτήσουν σε ποιον ανήκει αυτή η γη ή ποιος είναι ο ιδιοκτήτης, η απάντηση θα είναι: «κανείς», δηλαδή «τα κοινά».
Αν ρωτήσουν αν είναι γη των ζαπατίστας, των κομματικών ή οποίων άλλων, τότε η απάντηση θα είναι κανενός από αυτούς. Ή όλων αυτών, που είναι το ίδιο. Δεν υπάρχει επιτροπή ή εκπρόσωπος για να τον εξαγοράσουν, να τον σκοτώσουν ή να τον εξαφανίσουν. Αυτό που υπάρχει είναι λαοί που δουλεύουν και φροντίζουν αυτές τις εκτάσεις. Και τις υπερασπίζονται.
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι, για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των χωρικών, ανεξάρτητα από το αν είναι κομματικοί ή ζαπατίστας. Με άλλα λόγια, πρέπει να μιλήσουν μεταξύ τους, όχι με τις κακές κυβερνήσεις. Το να ζητάς την άδεια των κακών κυβερνήσεων έχει φέρει μόνο διχασμούς, ακόμη και θανάτους μεταξύ των ίδιων των χωρικών.
Έτσι, με σεβασμό στη γη που είναι προσωπική-οικογενειακή ιδιοκτησία και σε αυτήν που είναι για συλλογική εργασία, αυτή η μη ιδιοκτησία δημιουργείται σε εκτάσεις που ανακτήθηκαν στα χρόνια του πολέμου. Και προτείνεται να τις δουλεύουμε από κοινού εκ περιτροπής, ανεξάρτητα από το κόμμα, τη θρησκεία, το χρώμα, τη σωματική διάπλαση, ή το φύλο.
Οι κανόνες είναι απλοί: πρέπει να υπάρχει συμφωνία μεταξύ των κατοίκων μιας περιοχής. Απαγορεύεται η καλλιέργεια ναρκωτικών, η πώληση γης, η εισβολή οποιασδήποτε επιχείρησης ή βιομηχανίας. Οι παραστρατιωτικοί αποκλείονται. Το προϊόν της εργασίας στη γη ανήκει σε αυτούς που τη δουλεύουν για το συμφωνημένο χρονικό διάστημα. Δεν υπάρχουν φόροι ή πληρωμές δεκάτης. Κάθε εγκατάσταση που χτίζεται παραμένει για την επόμενη ομάδα. Παίρνουν μόνο το προϊόν της εργασίας τους. Αλλά θα μιλήσουμε περισσότερο για όλα αυτά αργότερα.
Αυτή είναι, με λίγα λόγια, η πρόταση που παρουσιάστηκε και συζητήθηκε με όλους τους ζαπατιστικούς λαούς. Και προέκυψε ότι η συντριπτική πλειοψηφία συμφώνησε. Και επίσης ότι, σε ορισμένες ζαπατιστικές περιοχές, αυτό συνέβαινε ήδη εδώ και χρόνια.
Και εμείς αυτό που κάναμε, τότε, ήταν να προτείνουμε έναν τρόπο για να μπορέσουμε να διασχίσουμε την καταιγίδα και να φτάσουμε στην άλλη πλευρά με ασφάλεια. Και να μην ακολουθήσουμε αυτό το δρόμο μόνοι μας ως ζαπατίστας, αλλά όλοι μαζί, ως αυτόχθονες λαοί που είμαστε. Φυσικά, από αυτή την πρόταση θα προκύψουν και άλλα: για την υγεία, την εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη, τη διακυβέρνηση, τη ζωή. Ας πούμε ότι τα θεωρούμε απαραίτητα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την καταιγίδα.
ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΗΜΑΤΙΣΜΟ
Και πώς μας ήρθε στο μυαλό; Λοιπόν, θα σας πω. Είδαμε διάφορα πράγματα. Δηλαδή, αυτή η ιδέα δεν μας ήρθε έτσι ξαφνικά. Κατά κάποιον τρόπο συγκεντρώθηκαν διάφορα πράγματα και μετά τα εξετάζαμε ένα-ένα και ύστερα πια όλα μαζί.
Το ένα, λοιπόν, ήταν η καταιγίδα. Όλα αυτά που αφορούν τη δυσφορία της φύσης. O τρόπος της να διαμαρτύρεται, κάθε φορά και πιο δυνατά, κάθε φορά και πιο τρομερά. Γιατί μιλάμε για καταστροφή, αλλά πολύ συχνά αυτό που συμβαίνει είναι ότι η φύση ανακτά έναν τόπο. Ή επιτίθεται στις εισβολές του συστήματος: στα φράγματα, για παράδειγμα. Σε τουριστικές περιοχές, για παράδειγμα, που χτίζονται πάνω στο θάνατο των ακτών. Σε μεγάλα έργα που τραυματίζουν, πληγώνουν τη γη. Έτσι λοιπόν υπάρχει απάντηση. Μερικές φορές απαντάει γρήγορα, μερικές φορές αργεί. Και ο άνθρωπος, λοιπόν, αυτό που έχει κάνει το σύστημα στον άνθρωπο είναι ότι μοιάζει σαν να είναι σαστισμένος. Δεν αντιδράει. Παρόλο που βλέπει ότι η κακοτυχία έρχεται, ότι υπάρχουν προειδοποιήσεις, ότι υπάρχουν συναγερμοί, συνεχίζει σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, κι έτσι γίνεται ό,τι γίνεται. Λένε ότι αυτή η δυστυχία ήταν έκπληξη. Αλλά είναι φανερό ότι εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν προειδοποιήσεις ότι θα πληρωθεί το τίμημα για την καταστροφή της φύσης. Η επιστήμη, όχι εμείς, το αναλύει και το αποδεικνύει. Εμείς, πάλι, σαν άνθρωποι της γης, το βλέπουμε. Είναι όλα ανώφελα.
Η δυστυχία δεν εμφανίζεται ξαφνικά στο σπίτι σου, όχι. Πρώτα πλησιάζει, κάνει το θόρυβό της για να καταλάβεις ότι έρχεται. Χτυπάει την πόρτα σου. Σπάει τα πάντα. Όχι μόνο το σπίτι σου, τους ανθρώπους σου, τη ζωή σου, και την καρδιά σου ακόμη. Δεν είσαι ήρεμος πια.
Το άλλο είναι αυτό που αποκαλούν κοινωνική αποσύνθεση, ή αυτό που λένε ότι ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί λόγω της βίας. Δηλαδή, μια κοινότητα ανθρώπων σχετίζεται μεταξύ της με ορισμένους κανόνες ή νόρμες ή συμφωνίες, όπως λέμε εμείς. Μερικές φορές υπάρχουν γραπτοί νόμοι και μερικές φορές δεν υπάρχει τίποτα γραπτό, αλλά οι άνθρωποι το γνωρίζουν ούτως ή άλλως. Σε πολλές κοινότητες το λένε «συμφωνητικό», δηλαδή εκφράζεται με λόγια. «Αυτό μπορεί να γίνεται, αυτό δεν μπορεί να γίνεται, αυτό πρέπει να γίνεται», και ούτω καθεξής. Για παράδειγμα, ότι όποιος/α εργάζεται , προχωράει μπροστά. Αυτός που δεν δουλεύει, την πατάει. Ότι είναι κακό να εξαναγκάζεις κάποιον να κάνει κάτι που δεν θέλει, για παράδειγμα στην περίπτωση των αντρών εναντίον των γυναικών. Ότι είναι κακό να ασκείται βία στα αδύναμα άτομα. Ότι είναι κακό να σκοτώνεις, να κλέβεις, να βιάζεις. Αλλά τι γίνεται αν συμβαίνει το αντίθετο; Αν επιβραβεύεται το κακό και διώκεται και τιμωρείται η καλοσύνη; Για παράδειγμα, ένας ιθαγενής αγρότης που βλέπει ότι είναι λάθος η καταστροφή ενός δάσους, γίνεται τότε φύλακάς του. Προστατεύει το δάσος, λοιπόν, από όποιον το καταστρέφει για να βγάζει κέρδος. Αυτό, το να υπερασπίζεσαι, είναι κάτι καλό, γιατί αυτός ο αδελφός ή η αδελφή φροντίζουν τη ζωή. Αυτό είναι ανθρώπινο, δεν έχει να κάνει με κάποια θρησκεία. Συμβαίνει όμως αυτός ο υπερασπιστής να διώκεται, να φυλακίζεται και, όχι σπάνια, να δολοφονείται. Και αν ρωτήσεις ποιο είναι το έγκλημά του, γιατί τον σκότωσαν, και ακούς ότι το έγκλημά του ήταν ότι υπερασπιζόταν τη ζωή, όπως ο αδελφός Σαμίρ Φλόρες Σομπεράνες, τότε είναι φανερό ότι το σύστημα είναι άρρωστο, ότι πια δεν έχει θεραπεία και ότι πρέπει να ψάξουμε αλλού.
Τι χρειάζεται για να συνειδητοποιήσουμε αυτή την αρρώστια, αυτή τη σαπίλα της ανθρωπότητας; Δεν χρειάζεται θρησκεία, ούτε επιστήμη, ούτε ιδεολογία. Αρκεί να κοιτάξεις, να ακούσεις, να νιώσεις.
Και τότε βλέπουμε ότι τα μεγάλα αφεντικά, οι καπιταλιστές, ότι δεν τους ενδιαφέρει τι θα συμβεί αύριο. Θέλουν τα κέρδη τους σήμερα. Όσο το δυνατόν πιο πολλά και όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Δεν έχει σημασία αν τους πεις «ε, αλλά αυτό που κάνεις καταστρέφει, και η καταστροφή εξαπλώνεται, μεγαλώνει, γίνεται ανεξέλεγκτη και επιστρέφει σε σένα. Σαν να έφτυνες προς τα πάνω ή να κατουρούσες κόντρα στον άνεμο. Σου γυρίζει πίσω». Και μπορείς να σκεφτείς ότι τι καλά που η δυστυχία συμβαίνει σε έναν παλιάνθρωπο. Αλλά όπως φαίνεται, πριν από αυτό, χτυπάει πολλούς ανθρώπους που δεν ξέρουν καν γιατί. Όπως τα παιδιά, για παράδειγμα. Τι να ξέρει ένα παιδί για θρησκείες, ιδεολογίες, πολιτικά κόμματα ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά το σύστημα καθιστά υπεύθυνα αυτά τα παιδιά. Τα αναγκάζει να πληρώσουν. Καταστρέφει στο όνομά τους, σκοτώνει στο όνομά τους, ψεύδεται στο όνομά τους. Και τους κληροδοτεί θάνατο και καταστροφή.
Έτσι, λοιπόν, δεν φαίνεται ότι πρόκειται να βελτιωθεί. Το ξέρουμε ότι θα χειροτερέψει. Και ότι πρέπει, όπως και να ’χει, να διασχίσουμε την καταιγίδα και να φτάσουμε στην άλλη πλευρά. Να επιβιώσουμε.
Ένα άλλο πράγμα είναι αυτό που είδαμε στο Ταξίδι για τη Ζωή. Αυτό που υπάρχει σε εκείνα τα μέρη που υποτίθεται ότι είναι πιο προχωρημένα, που είναι πιο ανεπτυγμένα όπως λένε. Το είδαμε ότι είναι ένα ψέμα όλο αυτό περί «δυτικού πολιτισμού», περί «προόδου» και τα παρόμοια. Είδαμε ότι εκεί βρίσκεται ό,τι χρειάζεται για τους πολέμους και τα εγκλήματα. Έτσι είδαμε δύο πράγματα: το ένα είναι προς τα πού κατευθύνεται η καταιγίδα αν δεν κάνουμε τίποτα. Το άλλο είναι αυτό που χτίζουν άλλες οργανωμένες εξεγέρσεις σ’ αυτές τις γεωγραφίες. Δηλαδή, αυτοί οι άνθρωποι βλέπουν το ίδιο πράγμα που βλέπουμε κι εμείς. Δηλαδή, την καταιγίδα.
Χάρη σε αυτούς τους αδελφούς λαούς, μπορέσαμε να διευρύνουμε τη ματιά μας, να την κάνουμε πιο πλατιά. Δηλαδή, όχι μόνο να κοιτάζουμε πιο μακριά, αλλά και να βλέπουμε περισσότερα πράγματα. Περισσότερο κόσμο, δηλαδή.
Έτσι εμείς, ως ιθαγενείς λαοί που είμαστε, αναρωτιόμαστε τι κάνουμε, κι αν χρησιμεύει, κι αν όλοι εκεί μπορούν να το δουν. Αλλά βλέπουμε αυτούς τους αδερφούς που συμπεριφέρονται έτσι, δεν δίνουν δεκάρα για το τι συμβαίνει στους άλλους, που κοιτάζουν μόνο τον εαυτό τους, κι έτσι έρχεται και η σειρά τους. Νομίζουν ότι είναι ασφαλείς κλεισμένοι στον εαυτό τους. Αλλά μάταια.
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Έτσι λοιπόν σκεφτόμαστε, θυμόμαστε πώς ήταν πριν. Το συζητάμε με τους προγόνους μας. Τους ρωτάμε αν ήταν έτσι πριν. Τους ζητάμε να μας πουν αν υπήρχε πάντα το σκοτάδι, ο θάνατος, η καταστροφή. Από πού ήρθε αυτή η αντίληψη του κόσμου; Πώς έγινε και συνέβησαν όλα αυτά; Πιστεύουμε ότι αν μάθουμε πότε και πώς χάθηκε το φως, η καλή σκέψη, η πλήρης γνώση για το τι είναι καλό και τι κακό, τότε ίσως μπορούμε να το βρούμε και με αυτό να αγωνιστούμε για να γίνουν ξανά όλα πλήρη, όπως πρέπει να είναι, με σεβασμό στη ζωή.
Και τότε είδαμε πώς έγινε και προέκυψε αυτό, και το είδαμε ότι ήρθε με την ιδιωτική ιδιοκτησία. Και ότι δεν είναι θέμα να αλλάξουμε το όνομα και να πούμε ότι υπάρχει συλλογική ιδιοκτησία (propiedad ejidal) ή μικρή ιδιοκτησία ή κρατική ιδιοκτησία. Γιατί σε όλες τις περιπτώσεις είναι η κακή κυβέρνηση που δίνει τα χαρτιά. Δηλαδή είναι η κακή κυβέρνηση αυτή που λέει αν κάτι υπάρχει και, με τα τεχνάσματα της, ότι παύει να υπάρχει. Όπως έγινε με τη μεταρρύθμιση του Salinas de Gortari και με τα πλήγματα κατά της κοινοτικής ιδιοκτησίας, που υπήρχε μόνο αν ήταν καταγραμμένη και που, με τους ίδιους νόμους, τη μειώνουν μέχρι να την εξαφανίσουν. Και η κοινοτική ιδιοκτησία, ακόμη και η καταγραμμένη, επίσης προκαλεί διχασμούς και αντιπαραθέσεις. Γιατί αυτές οι γαίες ανήκουν νομικά σε κάποιους, αλλά εναντίον άλλων. Τα χαρτιά της ιδιοκτησίας δεν λένε «αυτό είναι δικό σου», αυτό που λένε είναι «αυτό δεν είναι εκείνου, ορμήξτε του».
Κι έχεις τους αγρότες που κάνουν τα πάντα για να τους δώσουν ένα χαρτί που να λέει ότι είναι δικό τους ό,τι είναι δικό τους, επειδή το δουλεύουν οι ίδιοι. Και αγρότες που κάνουν πόλεμο εναντίον αγροτών, ούτε καν για ένα κομμάτι γης, όχι, αλλά για ένα χαρτί που λέει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης αυτής της γης. Και σ’ αυτόν που έχει περισσότερα χαρτιά, μεγαλύτερη οικονομική ενίσχυση, δηλαδή μεγαλύτερη εξαπάτηση. Γιατί αν έχεις χαρτί, σου δίνουν κοινωνικό πρόγραμμα, αλλά σου ζητάνε να υποστηρίξεις, για παράδειγμα, έναν υποψήφιο, γιατί αυτός θα σου δώσει το χαρτί και θα σου δώσει και χρήματα. Αλλά προκύπτει ότι αυτή η ίδια κυβέρνηση σε εξαπατά, γιατί αυτό το χαρτί το πουλάει σε μια εταιρεία. Και ύστερα συμβαίνει ότι η εταιρεία έρχεται και σου λέει ότι πρέπει να φύγεις γιατί αυτή η γη δεν είναι δική σου, επειδή το χαρτί τώρα το έχει ο γαμημένος επιχειρηματίας. Και φεύγεις με το καλό ή με το ζόρι. Και έχουν εκεί στρατούς, αστυνομίες και παραστρατιωτικούς για να σε πείσουν να φύγεις.
Αρκεί η εταιρεία να πει ότι θέλει τα τάδε εδάφη, για να διατάξει η κυβέρνηση την απαλλοτρίωση αυτών των γαιών, και έτσι λέει στην εταιρεία να κάνει την επιχείρησή της «για λίγο καιρό». Αυτό κάνουν με τα μεγάλα έργα.
Και όλα αυτά για ένα παλιόχαρτο. Ακόμα και να είναι το χαρτί από την εποχή της Νέας Ισπανίας, το χαρτί δεν αξίζει για τον ισχυρό. Είναι μια απάτη. Είναι για να δείχνεις εμπιστοσύνη και να είσαι ήρεμος μέχρι το σύστημα να ανακαλύψει ότι, κάτω από τη φτώχεια σου, υπάρχει πετρέλαιο, χρυσός, ουράνιο, ασήμι. Ή ότι υπάρχει μια πηγή με καθαρό νερό, και τώρα συμβαίνει το νερό να είναι πια ένα εμπόρευμα που αγοράζεται και πουλιέται.
Ένα εμπόρευμα όπως ήταν οι γονείς σου, οι παππούδες σου, οι προπαππούδες σου. Ένα εμπόρευμα όπως είσαι κι εσύ, και θα είναι τα παιδιά σου, τα εγγόνια σου, τα δισέγγονά σου και ούτω καθεξής για πολλές γενιές.
Έτσι, αυτό το χαρτί, είναι σαν τις ετικέτες των εμπορευμάτων στις αγορές, είναι η τιμή της γης, της εργασίας σου, των απογόνων σου. Και δεν το συνειδητοποιείς, αλλά είσαι ήδη στην ουρά του ταμείου και πρόκειται να φτάσεις εκεί. Και συμβαίνει ότι όχι μόνο θα πρέπει να πληρώσεις, αλλά επίσης ότι θα βγεις από το μαγαζί και θα διαπιστώσεις ότι σου πήραν το εμπόρευμα, κι ότι δεν έχεις ούτε καν το χαρτί για το οποίο τόσο αγωνίστηκες εσύ και οι πρόγονοί σου. Και ίσως κληροδοτήσεις στα παιδιά σου ένα χαρτί, και ίσως ούτε καν αυτό. Τα κυβερνητικά χαρτιά είναι το τίμημα της ζωής σου, και πρέπει να πληρώσεις αυτό το τίμημα με τη ζωή σου. Δηλαδή, είσαι ένα νόμιμο εμπόρευμα. Αυτή είναι η μόνη διαφορά με τη σκλαβιά.
Έτσι, οι πιο παλιοί σου λένε ότι το πρόβλημα, ο διχασμός, οι διαφωνίες και οι καυγάδες, ήρθαν όταν ήρθαν τα χαρτιά της ιδιοκτησίας. Όχι ότι πριν δεν υπήρχαν προβλήματα, αλλά λύνονταν με συμφωνία.
Και το πρόβλημα είναι ότι μπορείς να φτιάξεις πολλά χαρτιά που μοιράζουν τη γη πολλές φορές, αλλά η γη δεν αυξάνεται όπως τα χαρτιά. Ένα εκτάριο παραμένει ένα εκτάριο, ακόμη κι αν υπάρχουν πολλά χαρτιά.
Έτσι συμβαίνει τώρα με αυτό που αποκαλούν Τέταρτο Μετασχηματισμό και το πρόγραμμά του «Σπέρνοντας Ζωή»: στα εχίδο υπάρχουν οι δικαιούχοι –που είναι οι ejidatarios[iii] που έχουν τo χαρτί που λέγαμε του αγροτικού πιστοποιητικού– και οι αιτούντες που, αν και συμμετέχουν στην κοινότητα, δεν έχουν χαρτί, επειδή η γη έχει ήδη διανεμηθεί. Υποτίθεται ότι οι αιτούντες είναι αυτό, αιτούνται ένα κομμάτι γης, αλλά στην πραγματικότητα αιτούνται ένα χαρτί που να λέει ότι είναι αγρότες που δουλεύουν τη γη. Έτσι λοιπόν δεν είναι ότι η κυβέρνηση έρχεται και τους λέει ότι αυτή η γη είναι γι’ αυτούς. Όχι. Τους λέει ότι αν αποδείξουν την ιδιοκτησία δύο εκταρίων, θα τους δώσουν οικονομική ενίσχυση. Αλλά αυτά τα δύο εκτάρια, από πού προέρχονται; Λοιπόν, από τους δικαιούχους.
Δηλαδή, η γη που το χαρτί λέει ότι είναι ιδιοκτησία κάποιου, πρέπει να μοιραστεί σε κομμάτια για τους αιτούντες. Πρέπει να κομματιαστεί έτσι ώστε να υπάρχουν διάφορα χαρτιά από το ίδιο χαρτί. Δεν υπάρχει αγροτική ανακατανομή, υπάρχει κατακερματισμός της ιδιοκτησίας. Και τι γίνεται αν ο δικαιούχος δεν θέλει ή δεν μπορεί; Οι γιοι του θέλουν την οικονομική ενίσχυση, αλλά χρειάζονται το χαρτί. Κι έτσι τσακώνονται με τον πατέρα. Οι κόρες; Ούτε καν λαμβάνονται υπόψη, οι γυναίκες δεν μετράνε στο κομμάτιασμα των χαρτιών. Και παλεύουν μέχρι θανάτου οι γιοι ενάντια στους πατεράδες. Και κερδίζουν οι γιοι, και με αυτό το χαρτί, γιατί η γη παραμένει η ίδια και συνεχίζει να βρίσκεται εκεί που ήταν, παίρνουν τα χρήματά τους. Με αυτά τα χρήματα, χρεώνονται, αγοράζουν κάτι, ή τα μαζεύουν για να πληρώσουν τον διακινητή για να πάνε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και καθώς δεν τους φτάνουν, πουλάνε λοιπόν το χαρτί σε άλλον. Πηγαίνουν να δουλέψουν στο εξωτερικό και αυτό που συμβαίνει είναι να βγάζουν χρήματα για να ξεπληρώνουν αυτούς που τους δάνεισαν. Ναι, στέλνουν τα εμβάσματα στους δικούς τους, αλλά οι οικογένειές τους τα χρησιμοποιούν για να πληρώσουν το χρέος. Μετά από λίγο καιρό, αυτός ο γιος επιστρέφει ή τον επιστρέφουν. Αυτό, αν δεν τον σκοτώσουν ή δεν τον απαγάγουν. Αλλά πια δεν έχει γη, γιατί πούλησε το χαρτί και τώρα αυτή η γη ανήκει σε όποιον έχει το χαρτί. Και έτσι σκότωσε τον πατέρα του για ένα κομμάτι χαρτί που δεν κατέχει πλέον. Και έτσι πρέπει να βρει τα χρήματα για να αγοράσει πίσω το χαρτί.
Ο πληθυσμός αυξάνεται, αλλά η γη δεν αυξάνεται. Υπάρχουν περισσότερα χαρτιά, αλλά μόνο η ίδια έκταση γης. Τι θα συμβεί; Ότι τώρα σκοτώνονται μεταξύ τους οι δικαιούχοι και οι αιτούντες, αλλά αργότερα θα αλληλοσκοτώνονται οι αιτούντες. Τα παιδιά τους θα τσακώνονται μεταξύ τους, έτσι όπως τσακώθηκαν με τους γονείς τους.
Για παράδειγμα: είσαι δικαιούχος με 20 εκτάρια και έχεις ας πούμε 4 παιδιά. Είναι η πρώτη γενιά. Τους μοιράζεις τη γη ή μάλλον το χαρτί και τώρα υπάρχει ένα χαρτί 5 εκταρίων για τον καθένα. Ύστερα, αυτά τα 4 παιδιά έχουν άλλα 4 παιδιά το καθένα, δεύτερη γενιά, και μοιράζουν τα 5 εκτάριά τους και τους αναλογεί λίγο περισσότερο από ένα εκτάριο στο καθένα. Στη συνέχεια, αυτά τα 4 εγγόνια έχουν άλλα 4 παιδιά το καθένα, τρίτη γενιά, και μοιράζονται το χαρτί και τους αναλογεί περίπου ένα τέταρτο του εκταρίου στο καθένα. Στη συνέχεια, αυτά τα δισέγγονα έχουν 4 παιδιά το καθένα, τέταρτη γενιά, και μοιράζονται το χαρτί και τους αναλογεί ένα δέκατο του εκταρίου στο καθένα. Και πια δεν συνεχίζω γιατί σε μόλις 40 χρόνια, στη δεύτερη γενιά, θα αλληλοσκοτωθούν. Αυτό είναι που κάνουν οι κακές κυβερνήσεις: σπέρνουν τον θάνατο.
Ο ΠΑΛΙΟΣ ΝΕΟΣ ΔΡΟΜΟΣ
Πώς δημιουργήθηκε αυτή η λεγόμενη «υλική βάση» στην ιστορία του αγώνα μας;
Πρώτα απ’ όλα, ήταν η διατροφή. Με την ανάκτηση της γης που βρισκόταν στα χέρια των γαιοκτημόνων βελτιώθηκε η διατροφή. Η πείνα δεν ήταν πλέον επισκέπτης στα σπίτια μας. Στη συνέχεια, με την αυτονομία και την υποστήριξη των ανθρώπων που είναι «καλοί άνθρωποι», όπως τους αποκαλούμε, ακολούθησε η υγεία. Εδώ, πολύ σημαντική ήταν και είναι η υποστήριξη των αδελφικών γιατρών, που έτσι τους αποκαλούμε γιατί είναι σαν αδέρφια μας, που μας βοηθούν όχι μόνο σε σοβαρές ασθένειες. Επίσης, και πάνω απ’ όλα, στην προετοιμασία, δηλαδή στις γνώσεις της υγείας. Στη συνέχεια, η εκπαίδευση. Μετά η εργασία στη γη. Στη συνέχεια, η διακυβέρνηση και η διοίκηση των ίδιων των ζαπατιστικών λαών. Στη συνέχεια, η διακυβέρνηση και η ειρηνική συνύπαρξη με όσους δεν είναι ζαπατίστας.
Η υλική βάση γι’ αυτό, δηλαδή ο τρόπος παραγωγής, ήταν η συνύπαρξη προσωπικής-οικογενειακής εργασίας και συλλογικής εργασίας. Η συλλογική εργασία έδωσε τη δυνατότητα στις συντρόφισσες να απογειωθούν και να συμμετέχουν στην αυτονομία.
Ας πούμε ότι τα πρώτα 10 χρόνια της αυτονομίας, δηλαδή από την εξέγερση μέχρι τη γέννηση των Συμβουλίων Καλής Διακυβέρνησης το 2003, ήταν μια περίοδος εκμάθησης. Τα επόμενα 10 χρόνια, μέχρι το 2013, μαθαίναμε τη σημασία της μεταβίβασης από γενιά σε γενιά. Από το 2013 έως σήμερα, ήταν μια περίοδος παρατηρήσεων, κριτικής και αυτοκριτικής σχετικά με λάθη στη λειτουργία, τη διοίκηση και την ηθική.
Σε αυτό που θα ακολουθήσει τώρα, θα έχουμε πάλι ένα στάδιο μάθησης και αναπροσαρμογής. Δηλαδή, θα προκύψουν πολλά λάθη και προβλήματα, επειδή δεν υπάρχουν οδηγίες χρήσης ή βιβλίο που να λέει πώς να το κάνουμε. Θα πέσουμε πολλές φορές, ναι, αλλά θα σηκωνόμαστε ξανά και ξανά για να συνεχίσουμε να προχωράμε. Γιατί είμαστε ζαπατίστας.
Η υλική ή παραγωγική βάση αυτού του σταδίου θα είναι ένας συνδυασμός προσωπικής-οικογενειακής εργασίας, συλλογικής εργασίας και αυτού του νέου πράγματος που ονομάζουμε «εργασία από κοινού» ή «μη ιδιοκτησία».
Η προσωπική-οικογενειακή εργασία βασίζεται στη μικρή και προσωπική ιδιοκτησία. Ένα άτομο και η οικογένειά του δουλεύουν το κομμάτι γης τους, το μαγαζάκι τους, το αυτοκίνητό τους, τα ζώα τους. Το κέρδος ή το όφελος πηγαίνει σε αυτήν την οικογένεια.
Η συλλογική εργασία βασίζεται στη συμφωνία μεταξύ συντροφισσών και/ή συντρόφων για εργασία σε συλλογική γη (που είχε οριστεί ως τέτοια πριν από τον πόλεμο και διευρύνθηκε μετά τον πόλεμο). Οι εργασίες κατανέμονται ανάλογα με τον χρόνο, την ικανότητα και την προθυμία. Το κέρδος ή το όφελος πηγαίνει στη συλλογικότητα. Συνήθως χρησιμοποιείται για γιορτές, κινητοποιήσεις, απόκτηση υγειονομικού εξοπλισμού, εκπαίδευση των λειτουργών υγείας και εκπαίδευσης, καθώς και για τις μετακινήσεις και τη συντήρηση των αρχών και των αυτόνομων επιτροπών.
Η εργασία από κοινού ξεκινά τώρα, με την κατοχή της γης. Ένα μέρος των ανακτημένων εδαφών δηλώνεται για «εργασία από κοινού». Δηλαδή, δεν χωρίζεται σε αγροτεμάχια και δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, δεν είναι ούτε μικρή, ούτε μεσαία, ούτε μεγάλη ιδιοκτησία. Αυτή η γη δεν ανήκει σε κανέναν, δεν έχει ιδιοκτήτη. Και, σε συμφωνία με τις γειτονικές κοινότητες, «δανείζουν» τη γη ο ένας στον άλλο για να τη δουλέψουν. Δεν μπορεί να πωληθεί ή να αγοραστεί. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή, τη διακίνηση ή την κατανάλωση ναρκωτικών. Η εργασία γίνεται με «βάρδιες» μετά από συμφωνία ανάμεσα στις GAL (Αυτόνομες Τοπικές Κυβερνήσεις) και τους μη ζαπατίστας αδελφούς και αδελφές. Το όφελος ή το κέρδος ανήκει σε αυτούς που εργάζονται, αλλά η ιδιοκτησία όχι, είναι μια μη ιδιοκτησία που χρησιμοποιείται από κοινού. Δεν έχει σημασία αν είσαι ζαπατίστας, κομματικός, καθολικός, ευαγγελικός, πρεσβυτεριανός, άθεος, εβραίος, μουσουλμάνος, μαύρος, λευκός, σκούρος, κίτρινος, κόκκινος, γυναίκα, άντρας, αλλόη. Μπορείς να δουλέψεις τη γη από κοινού, με τη συμφωνία, ανά χωριό, περιοχή ή ζώνη, των GAL (Αυτόνομων Τοπικών Κυβερνήσεων), των CGAL (Συλλογικοτήτων GAL) και των ACGAL (Συνελεύσεις Συλλογικοτήτων GAL), που ελέγχουν ότι τηρούνται οι κανόνες της κοινής χρήσης. Ό,τι εξυπηρετεί το κοινό καλό, τίποτα που να αντιβαίνει στο κοινό καλό.
ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΜΟΙΡΑΣΜΑ: ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ.
Μερικά εκτάρια αυτής της Μη Ιδιοκτησίας θα προσφερθούν σε αδελφικούς λαούς από άλλες γεωγραφίες του κόσμου. Θα τους προσκαλέσουμε να έρθουν και να δουλέψουν αυτά τα εδάφη, με τα δικά τους χέρια και τις γνώσεις τους. Τι θα συμβεί αν δεν ξέρουν πώς να δουλέψουν τη γη; Λοιπόν, οι σύντροφοι και συντρόφισσες ζαπατίστας θα τους μάθουν τον τρόπο και τους χρόνους της γης, και πώς να τη φροντίζουν. Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να ξέρουν πώς να δουλεύουν τη γη, δηλαδή να ξέρουν πώς να τη σέβονται. Δεν νομίζω ότι θα βλάψει κανέναν αν, όπως ακριβώς μελετά και μαθαίνει στα εργαστήρια και στα ερευνητικά κέντρα, να μελετά και να μαθαίνει επίσης πώς να δουλεύει τη γη. Και είναι ακόμη καλύτερο αν αυτοί οι αδελφοί λαοί έχουν γνώσεις και τρόπους να δουλεύουν τη γη και μας μεταφέρουν αυτές τις γνώσεις και αυτούς τους τρόπους, ώστε να μπορούμε κι εμείς να μάθουμε. Είναι σαν να μοιραζόμαστε, όχι μόνο στα λόγια, αλλά και στην πράξη.
Δεν χρειαζόμαστε να έρθουν να μας εξηγήσουν την εκμετάλλευση, γιατί τη ζούμε εδώ και αιώνες. Ούτε χρειαζόμαστε να μας πουν ότι πρέπει να πεθάνουμε για να κερδίσουμε την ελευθερία. Αυτό το γνωρίζουμε και το εφαρμόζουμε καθημερινά εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Αυτό που είναι ευπρόσδεκτο είναι η γνώση και η πρακτική για τη ζωή.
Κοιτάξτε, η αντιπροσωπεία που πήγε στην Ευρώπη έμαθε πολλά πράγματα, αλλά το πιο σημαντικό πράγμα που μάθαμε είναι ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, ομάδες, συλλογικότητες, οργανώσεις που αναζητούν τρόπους να αγωνιστούν για τη ζωή. Έχουν άλλο χρώμα, άλλη γλώσσα, άλλα έθιμα, άλλη κουλτούρα, άλλον τρόπο. Έχουν όμως το ίδιο πράγμα με εμάς, που είναι η αγωνιζόμενη καρδιά
Δεν ψάχνουν να βρουν ποιος είναι καλύτερος ή να πάρουν μια θέση στις κακές κυβερνήσεις. Αναζητούν πώς να θεραπεύσουν τον κόσμο. Και ναι, είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Αλλά είναι ίδιοι, ή μάλλον είμαστε ίδιοι. Επειδή θέλουμε πραγματικά να οικοδομήσουμε κάτι άλλο, και αυτό είναι η ελευθερία. Δηλαδή, η ζωή.
Και εμείς οι ζαπατιστικές κοινότητες λέμε ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι η οικογένειά μας. Δεν έχει σημασία πόσο μακριά βρίσκονται. Και σε αυτή την οικογένεια υπάρχουν μεγαλύτερες αδελφές, μεγαλύτερα αδέλφια, μικρές αδελφές και μικρά αδέλφια. Και δεν υπάρχει κάποιος που είναι καλύτερος. Αλλά είμαστε η ίδια οικογένεια. Και ως οικογένεια στηρίζουμε ο ένας την άλλη όταν μπορούμε και διδάσκουμε η μία στον άλλον ό,τι ξέρουμε.
Και όλες, όλοι, όλοες, είναι από τα κάτω. Γιατί; Επειδή αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή κηρύσσουν τον θάνατο, καθώς τους αποφέρει κέρδη. Αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά προς όφελός τους, παρόλο που γίνονται όλο και χειρότερα. Γι’ αυτό αυτοί και αυτές που βρίσκονται από κάτω είναι που θα αγωνιστούν και ήδη αγωνίζονται για τη ζωή. Αν το σύστημα είναι ο θάνατος, τότε ο αγώνας για τη ζωή είναι ο αγώνας ενάντια στο σύστημα.
Τι ακολουθεί; Λοιπόν, ο καθένας φτιάχνει τη δική του ιδέα, τη δική του σκέψη, το δικό του σχέδιο για το τι είναι καλύτερο. Και ο καθένας μπορεί να έχει διαφορετικό τρόπο σκέψης και διαφορετικό τρόπο να κάνει τα πράγματα. Και αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό. Γιατί στην οργανωμένη πρακτική ο καθένας βλέπει τι λειτουργεί και τι όχι. Έτσι δεν υπάρχουν συνταγές ή οδηγίες χρήσης, γιατί αυτό που λειτουργεί για κάποιον μπορεί να μην λειτουργεί για κάποιον άλλο. Τα παγκόσμια «κοινά» είναι το μοίρασμα ιστοριών, γνώσεων, αγώνων.
Έτσι, όπως λένε, το ταξίδι για τη ζωή συνεχίζεται. Στον αγώνα, λοιπόν.
Από τα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού.
Εξεγερμένος Υποδιοικητής Μοϊσές.
Μεξικό, Δεκέμβριος 2023. Μετά από 500, 40, 30, 20, 10, 3 χρόνια, έναν χρόνο, μερικούς μήνες, μερικές εβδομάδες, λίγες μέρες, μόλις πριν από λίγο.
Υ.Γ.- Στο τέλος της συνέντευξης και αφού έλεγξε αν το νόημα των εξηγήσεών του ήταν σωστό, ο Εξεγερμένος Υποδιοικητής Μοϊσές –στον οποίο ανατέθηκε η ζαπατιστική διοίκηση και η φωνή των ζαπατίστας πριν από 10 χρόνια, το 2013– άναψε το πολλοστό τσιγάρο. Εγώ άναψα την πίπα. Μείναμε να κοιτάζουμε τον φεγγίτη πάνω από την πόρτα της καλύβας. Το ξημέρωμα έδινε τη θέση του στην αυγή και το πρώτο φως της ημέρας ξυπνούσε τους ήχους στα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού. Δεν είπαμε τίποτε άλλο, αλλά ίσως σκεφτήκαμε και οι δύο: «και ό,τι λείπει, λείπει».
Υ.Γ. ΠΟΥ ΔΗΛΏΝΕΙ ΥΠΕΥΘΥΝΩΣ. – Σε καμία στιγμή και σε κανένα στάδιο της διαβούλευσης που οδήγησε στην απόφαση που πήραν οι ζαπατιστικοί λαοί δεν έγιναν παραπομπές ή υποσημειώσεις ή αναφορές, όσο μακρινές και αν είναι, στον Μαρξ, τον Ένγκελς, τον Λένιν, τον Τρότσκι, τον Στάλιν, τον Μάο, τον Μπακούνιν, τον Τσε, τον Φιντέλ Κάστρο, τον Κροπότκιν, τον Φλόρες Μαγόν, τη Βίβλο, το Κοράνι, τον Μίλτον Φρίντμαν, τον Μιλέι, τον προοδευτισμό (αν έχει κάποια βιβλιογραφική αναφορά εκτός από αυτήντης διάρροιας), τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, τον Λομπάρντο,[iv] τον Ρεβουέλτας,[v] τον Φρόιντ, τον Λακάν, τον Φουκώ, τον Ντελέζ, σε ό,τι είναι της μόδας στην αριστερά, ή σε οποιαδήποτε πηγή από τα αριστερά, τα δεξιά ή το ανύπαρκτο κέντρο. Και όχι μόνο αυτό, ξέρω επίσης ότι δεν έχουν διαβάσει κανένα από τα θεμελιώδη έργα των ισμών που τρέφουν τα όνειρα και τις ήττες της αριστεράς. Από την πλευρά μου, δίνω μία συμβουλή που δεν μου ζητήθηκε σε όσους διαβάζουν αυτές τις γραμμές: ο καθένας είναι ελεύθερος να γελοιοποιηθεί, αλλά θα τους συνιστούσα πριν αρχίσουν τις ανοησίες τους, όπως «το εργαστήριο της Λακαντόνα», «το ζαπατιστικό πείραμα» και να το κατατάσσουν αυτό στην μία ή στην άλλη έννοια, να το σκεφτούν λίγο. Γιατί, μιλώντας για γελοιοποιήσεις, έχουν ήδη υποστεί μεγάλες εδώ και σχεδόν 30 χρόνια που «εξηγούν» τον ζαπατισμό. Ίσως να μην το θυμάστε τώρα, αλλά αυτό που μένει εδώ, εκτός από την αξιοπρέπεια και τη λάσπη, είναι η μνήμη. Ούτε συζήτηση γι’ αυτό.
Πιστοποιώ.
Ο Καπετάνιος.
[i] Πουχούι: Νυχτοπάτης, μικρό νυκτόβιο πουλί, με φτέρωμα γκρίζο καφέ, που «είναι ευκολότερο να το ακούσει κάποιος παρά να το δει». Για τους Μάγια είναι φύλακας των δρόμων.
[ii] Εjidal στο πρωτότυπο. Το ejido (εχίδο) είναι ένας τύπος γης στη μεξικανική νομοθεσία που συνδέεται κυρίως με την αγροτική μεταρρύθμιση της Μεξικανικής Επανάστασης, η οποία με τον αγροτικό νόμο του 1915 την ορίζει ως συλλογική γη, αδιαίρετη, χωρίς δυνατότητα πώλησης ή κληροδότησης.
[iii] Ejidatario: κάθε πρόσωπο που συμμετέχει στη χρήση του εχίδο και έχει ένα πιστοποιητικό για τα δικαιώματα επί της γης που του έχει εκχωρηθεί. Το έγγραφο αυτό δεν είναι τίτλος ιδιοκτησίας, αλλά το πιστοποιεί ως δικαιούχο που δύναται να κάνει χρήση του συγκεκριμένου κομματιού γης.
[iv] Vicente Lombardo Toledano (1894-1968), ο «πρύτανης του μεξικάνικου μαρξισμού».
[v] José Revueltas Sánchez (1914-1976), μεξικάνος κομμουνιστής, ιδρυτής της (μεξικάνικης) Ένωσης Σπαρτακιστών. Έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα, καθώς και σενάρια, δοκίμια και πολιτική κριτική. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του Η Τρύπα, Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2019.
