Τον περασμένο Απρίλη, ο γνωστός συγγραφέας και συντάκτης της επιθεώρησης New Left Review, Τάρικ Άλι, μίλησε στην ιταλική αριστερή εφημερίδα Il manifesto για το βιβλίο του Τα Διλήμματα του Λένιν, που εκδόθηκε το 2017. Καθώς την περασμένη Πέμπτη συμπληρώθηκαν 97 χρόνια από τον θάνατο του Λένιν, αναδημοσιεύουμε την ελληνική μετάφραση της ενδιαφέρουσας συνέντευξης από το ιστολόγιο «Αέναη Κίνηση».
Λίγοι βιογράφοι έχουν επικεντρωθεί στο πνευματικό και συναισθηματικό υπόβαθρο του Λένιν. Στον προβληματισμό σας, ωστόσο, αυτό το στοιχείο είναι κεντρικό. Τι μπορείτε να μας πείτε γι αυτό;
Υπήρξαν πολλές βιογραφίες του Λένιν. H καλύτερη δεν γράφτηκε ποτέ, εκτός από το πρώτο κεφάλαιο, επειδή πέθανε ο συγγραφέας της, o Ισαάκ Ντόιτσερ (Isaac Deutscher). Τα δικά μου Διλήμματα του Λένι δεν είναι μια παραδοσιακή βιογραφία. Είναι μάλλον ένας στοχασμός επάνω στις πνευματικές και πολιτικές επιρροές που είναι ζωτικής σημασίας για τη διαμόρφωση του.
Γνωρίζουμε το χρέος του προς τον Μαρξ και τον Ένγκελς. Τι γίνεται όμως με την μακρά παράδοση του ρωσικού αναρχισμού του 18ου αιώνα; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η παράδοση επηρέασε βαθιά τον Λένιν ακόμα κι αν απέρριπτε τις προϋποθέσεις και τις πρακτικές της, όσο ηρωικές. Ας μην ξεχνάμε ότι μια κρατική κηδεία αναγνωρίστηκε στον Κροπότκιν στην ΕΣΣΔ.
Ήταν λοιπόν απαραίτητο να εμβαθύνουμε αυτή την παράδοση που κυριάρχησε στη ριζοσπαστική πολιτική του 19ου αιώνα σε όλο τον κόσμο, ακόμη και αν στη συνέχεια υπήρξε η γέννηση και η ανάπτυξη ενός εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος στην Ευρώπη που σύντομα ξεπέρασε τον αναρχισμό, και στο οποίο ο Λένιν στρατεύτηκε μέχρι τον παγκόσμιο πόλεμο.
Όσον αφορά τη συναισθηματική πτυχή: δεν ήταν ποτέ κεντρικό στοιχείο του ρώσου επαναστάτη, αλλά υπήρξε έτσι κι αλλιώς σημαντική. Η αγάπη του για την Ινέσα Άρμαντ δεν ήταν μυστικό στους κύκλους των μπολσεβίκων. Η Ναντια Κρούπσκαγια το γνώριζε αυτό και του προσέφερε την ελευθερία που αυτός δεν είχε πάρει για «πολιτικούς λόγους». Τόσο αυτός όσο και η Inessa βασανίστηκαν από αυτό.
Μόνο μετά την επίθεση στη ζωή του δέχτηκε ότι δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτήν και άρχισε να της μιλάει και να την βλέπει καθημερινά. Τόσο η Κρούπσκαγια όσο και η Άρμαντ ήταν αφοσιωμένες φεμινίστριες και είχαν τεράστιο αντίκτυπο στον Λένιν που θεωρούσε τις γυναικείες σπιτικές υποθέσεις ως μια μορφή δουλείας και επέμεινε στις κοινές κουζίνες και στους παιδικούς σταθμούς για τις εργαζόμενες οικογένειες.
Ο Λένιν φημίζεται για την «τέχνη της επανάστασης και της εξέγερσης», αλλά το δικό σας βιβλίο, Τα Διλήμματα του Λένιν, μας μιλούν και για τις πολλές αμφιβολίες και τα λάθη του.
Τα περισσότερα από τα λάθη του Λένιν υπήρξαν μετά το 1917 και τον εμφύλιο πόλεμο. Το 1917, η ηγεσία του μπολσεβίκικου κόμματος, μιας οργάνωσης προετοιμασμένης για την επανάσταση, έπρεπε να πειστεί και να σπρωχτεί προς την κατεύθυνση της εξέγερσης. Η βάση του κόμματος ήταν πιο ριζοσπαστική και ήταν εκείνη που υποστήριξε τη θέση του Λένιν.
Αλλά το βασικό κλειδί υπήρξε η διαλεκτική συσχέτιση μεταξύ σοβιέτ και κόμματος. Ήταν η αλλαγή στον πολιτικό χαρακτήρα των σοβιέτ καθώς οι μπολσεβίκοι κατακτούσαν την πλειοψηφία τους στη Μόσχα και την Πετρούπολη που κατέστησαν τη θέση του Λένιν απόρθητη.
Χωρίς αυτόν, αμφιβάλλω έντονα ότι θα είχαμε μια σοσιαλιστική επανάσταση τον οκτώβριο του 1917. Η εναλλακτική λύση έναντι των μπολσεβίκων ήταν ο Κορνίλοφ και οι συντηρητικοί-μοναρχικοί που υποστηρίζονταν από την Ιντέσα και σίγουρα όχι μια «προηγμένη» δημοκρατική λύση.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν ήταν καθαρά τεχνικό ζήτημα για τον Τρότσκι (υποστηριζόμενο από τον Στάλιν σε αυτήν την περίπτωση) να επιμείνει μέχρι να οργανωθεί η εξέγερση από τη στρατιωτική-επαναστατική επιτροπή του Σοβιέτ.
Αυτό που ήταν πραγματικά μοναδικό στη ρωσική επανάσταση δεν ήταν απλώς το επαναστατικό κόμμα αλλά η γέννηση συμβουλίων εργατών, αγροτών και στρατιωτών που εκλέχτηκαν από κάτω και αντιπάλων της Δούμα. Η εμφάνιση αυτόνομων θεσμών διπλής εξουσίας, που μπορούν να λάβουν διαφορετικές μορφές, είναι το σημάδι της ύπαρξης μιας επαναστατικής κίνησης.
Εξού και η ταχύτητα με την οποία οι ιταλοί καπιταλιστές και οι αγροτικές τάξεις επέλεξαν τον Μουσολίνι, φοβισμένοι από τον σοβιετικό οκτώβρη και από τα συμβούλια των εργοστασίων του Γκράμσι στο Τορίνο. Δεν είναι μυστικό ότι μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής μπουρζουαζίας προτιμούσε τον φασισμό από μια σοσιαλιστική επανάσταση.
Μετά τον εμφύλιο πόλεμο ο Λένιν αποφάσισε να εισαγάγει τη ΝΕΠ, την οικονομία της αγοράς, για μια περίοδο. Η τρέχουσα κινεζική πορεία που άνοιξε ο Ντενγκ Ξιάο-Πινγκ ισχυρίζεται ότι αναφέρεται σε εκείνο το μάθημα, αλλά οι κοινωνικές ανισότητες στην Κίνα είναι τεράστιες…
O Λένιν πέθανε λίγο μετά την εισαγωγή της. Υπήρξε μια μεγάλη συζήτηση για το θέμα μέσα στο κόμμα με τον Μπουχάριν που υποστήριζε σθεναρά την επέκτασή της και τον Τρότσκι και τους συντρόφους του που ζητούσαν το τέλος της. Ο Στάλιν κράτησε μια ημι-ουδέτερη στάση αλλά, αφού συντρίβει και νικά την αριστερή αντιπολίτευση, ξεκινά μια καταστροφική επίθεση στην ύπαιθρο (από την οποία η σοβιετική γεωργία δεν ανέκαμψε ποτέ πραγματικά) και συντρίβει την ομαδοποίηση του Μπουχάριν.
Εκ των υστέρων μερικά ακόμη χρόνια της ΝΕΠ θα ήταν καλύτερα. Τόσο ο Μπουχάριν όσο και ο Τρότσκι δεν μπορούσαν ακόμη να καταλάβουν ότι η συμμαχία μεταξύ τους ήταν η αναγκαιότητα της στιγμής.
Όσο για την Κίνα, η δική της έκδοση της ΝΕΠ ήταν επιτυχημένη. Η χώρα βρίσκεται στην καρδιά της παγκόσμιας αγοράς και ο διεθνής καπιταλισμός αρχίζει να πανικοβάλλεται. Οι Κινέζοι έχουν αναιρέσει την ιδέα ότι ο καπιταλισμός και η δημοκρατία συμβαδίζουν.
Δεν ήταν ποτέ έτσι, αλλά οι κινέζοι ηγέτες το έδειξαν ξεκάθαρα. Το ενδιαφέρον ζήτημα είναι τώρα εάν το κινεζικό μοντέλο είναι μη αναστρέψιμο ή όχι. Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες αυξάνονται, δεν χαλαρώνουν, και αυτό εξηγεί τον αυστηρότερο περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών και την αυξανόμενη καταστολή του Xi. Μερικές φορές φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας Kiangsi ήταν σε επαφή με τις ανάγκες των ανθρώπων πολύ περισσότερο από ότι ο Xi και η αυλή του.
Πιστεύετε ότι εάν ο Λένιν δεν είχε πεθάνει το 1924, η ιστορία της ΕΣΣΔ θα είχε πάρει διαφορετικό δρόμο;
Χωρίς αμφιβολία. Εάν είχε ζήσει για άλλη μια δεκαετία ή ακόμα και για 5 χρόνια η ιστορική πορεία θα ήταν διαφορετική. Ήδη από το 1922, ο Λένιν ζήτησε συγγνώμη από τους λαούς της ΕΣΣΔ για την κατάσταση στη χώρα και παραδέχτηκε ότι «δεν ξέραμε τίποτα» πριν από την επανάσταση σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης ενός έθνους.
Παρά την απομόνωση της Ρωσίας πολλά πράγματα θα ήταν πάντως διαφορετικά με τον Λένιν ζωντανό. Το μπολσεβίκικο κόμμα και η ηγεσία του δεν θα είχαν αποδεκατιστεί, οι μέθοδοι εκβιομηχάνισης θα ήταν διαφορετικές, εξωτερικά το κόμμα δεν θα είχε επιβιβαστεί στις αυτοκτονικές πολιτικές που επιβλήθηκαν στα κινεζικά και γερμανικά κομμουνιστικά κόμματα, ο Τουχασέφσκι θα παρέμενε στη θέση του, μόνο για να δώσουμε κάποια παραδείγματα.
Βρισκόμαστε μέσα στη μεγάλη κρίση του κοροναϊού. Αμφισβητούνται πολλές βεβαιότητες του καπιταλισμού. Ο Λένιν υποστήριξε ότι υπάρχουν μέρες που αξίζουν χρόνια: πώς μπορεί η κληρονομιά του να είναι χρήσιμη στις μάχες της επόμενης κοινωνικής και οικονομικής κρίσης;
Ο ιός δείχνει πώς φροντίζει ο καπιταλισμός τον εαυτό του. Η νεοφιλελεύθερη οπισθοδρόμηση των τελευταίων δεκαετιών και η θρησκευτική λατρεία της αγοράς που είχαν στην ΕΕ ένα πράκτορα και κινητήρα.
Ο καπιταλιστικός κόσμος πιάστηκε απροετοίμαστος και η έλλειψη κοινωνικής προστασίας οδήγησε σε πολλούς θανάτους, αλλά όχι στον θάνατο του καπιταλισμού.
Εάν είναι απαραίτητο, το καπιταλιστικό Κράτος μπορεί να υιοθετήσει σοσιαλδημοκρατικές μορφές για να αντιμετωπίσει τις κρίσεις: το έχει ήδη πράξει προηγουμένως, όταν ο ιός ήταν ο κομμουνισμός.
Αυτό που μπορούμε να μάθουμε από τον Λένιν είναι να αποφεύγουμε τους ευσεβείς πόθους, i wishful thinking. Οι πραγματικές αλλαγές δεν είναι δυνατές εκτός εάν υπάρχει μια κοινωνική και πολιτική δύναμη έτοιμη να τις εφαρμόσει. Η πολιτική πρέπει να παραμείνει στη γέφυρα του πλοίου.
