Η αφήγηση – που μαίνεται – για τις πλημμύρες στην Emilia-Romagna είναι τοξική και κρύβει τις πραγματικές ευθύνες. Ευθύνες που δεν ανήκουν στον «καιρό». Ούτε καν στο «κλίμα», όρος που χρησιμοποιούν οι διαχειριστές της αυτοδιοίκησης και οι δημοσιογράφοι λίγο πολύ ως συνώνυμο της «κακοτυχίας».
Οι βροχές αυτών των ημερών προκαλούν έκπληξη, φαίνονται περισσότερο ασυνήθιστες από ό,τι είναι, γιατί έρχονται μετά από έναν χειμώνα και μια πρώιμη άνοιξη που χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη, ανησυχητική ξηρασία. Και από μόνες τους δεν θα ήταν καθόλου «κακοκαιρία», μια παραπλανητική, ανεύθυνη και επιζήμια έννοια. Όπως έλεγε ο John Ruskin, «δεν υπάρχει κακοκαιρία, μόνο διαφορετικά είδη καλοκαιρίας». Η κατάσταση που βρίσκει ο καιρός είναι κακή.
Φτάσαμε εδώ μετά από πολύμηνη ξηρασία: βουνά χωρίς χιόνι, χείμαρροι και ποτάμια τραγικά ξηρά, χλωρίδα και πανίδα σε δεινή κατάσταση, αγρότες απελπισμένοι, ζοφερές προοπτικές για το καλοκαίρι που έρχεται (το προηγούμενο ήταν ήδη πολύ δύσκολο)… Θεωρητικά, θα έπρεπε να καλωσορίσουμε τις βροχές με αγαλλίαση.
Συγκρατημένη αγαλλίαση, σίγουρα: όσοι γνωρίζουν την κατάσταση ξέρουν ότι, για διάφορους λόγους, αυτές οι βροχές που πέφτουν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα δεν θα αντισταθμίσουν την ξηρασία. Η ξηρασία θα επιστρέψει για να μας γραπώσει. Στη Βόρεια Ιταλία – στο αλπικό τόξο και την κοιλάδα του Πάδου – το 2022 οι βροχοπτώσεις ήταν έως και 40% χαμηλότερες από τον μέσο όρο των προηγούμενων είκοσι ετών. Αυτό είναι το νέο κλίμα, και ήρθε για να μείνει. Και όχι μόνο: μεγάλο μέρος του νερού που έχει κατέβει αυτές τις μέρες δεν θα έχει καμιά χρησιμότητα (θα αναφερθούμε στη συνέχεια).
Παρ’ όλα αυτά, λογικά μιλώντας, είναι καλό που τελικά βρέχει. Σε όλους αρέσει να βγαίνει νερό όταν ανοίγουν τη βρύση, σωστά; Από πού πιστεύετε ότι έρχεται το νερό, αν όχι από τον ουρανό;
Ο λόγος για τον οποίο η βροχή έχει βλαβερές και μερικές φορές θανατηφόρες συνέπειες είναι προφανής: πέφτει σε ασφαλτοστρωμένο, τσιμεντωμένο, σφραγισμένο έδαφος, που δεν μπορεί να απορροφήσει ούτε σταγόνα, επομένως αυτό το νερό όχι μόνο δεν αναγεννά τη ζωή, όχι μόνο δεν επαναφορτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά συσσωρεύεται στην επιφάνεια και τρέχει με μεγάλη ταχύτητα παρασύροντας ό,τι βρίσκει. Συχνά ξεχειλίζει τα ρέματα οι όχθες των οποίων – συχνά και οι κοίτες – έχουν τσιμεντωθεί, και οι πορείες τους έχουν «ευθυγραμμιστεί». Υδάτινα ρέματα γύρω από τα οποία, ανοήτως, έχουν χτίσει και ακόμα χτίζουν.
Ο κακοποιημένος τόπος Emilia-Romagna
Η Emilia-Romagna είναι η περιοχή των εκτεταμένων αποξηράνσεων, επομένως, εκτός από τα πολλά ποτάμια και ρυάκια που κατεβαίνουν από τις Άλπεις και τα Απέννινα, έχει χιλιάδες χιλιόμετρα αποχετευτικών και αρδευτικών καναλιών. Διαθέτει ένα από τα πιο περίπλοκα υδρογεωλογικά συστήματα στον κόσμο, επομένως – παρά την καυχησιολογική αυτο-αφήγηση – που την ενσαρκώνει τέλεια ο guvernadåur της Bonaccini* – έχει μια εξαιρετικά εύθραυστη δομή.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η περιοχή μας θα έπρεπε να είναι ελάχιστα τσιμενταρισμένη. Αλλά όχι: η Emilia-Romagna είναι η τρίτη πιο τσιμενταρισμένη περιοχή στην Ιταλία, με περίπου 9% σφραγισμένου εδάφους – έναντι του εθνικού 7,1%, ένα ήδη πολύ υψηλό ποσοστό – και είναι η τρίτη περιφέρεια στην οποία αυξήθηκε η ανθρωπογενής κάλυψη του εδάφους το 2021: περισσότερα από 658 εκτάρια καλυμμένα, που αντιστοιχεί στο 10,4% του εθνικού ποσοστού για το ίδιο έτος.
Το 2017 η διοίκηση Bonaccini δημοσίευσε έναν νόμο που ορίστηκε, σε τέλεια νεογλώσσα τύπου 1984, ως ο νόμος «ενάντια στην κατανάλωση του εδάφους». Ένας επίπλαστος, δόλιος νόμος, του οποίου ο πραγματικός σκοπός ήταν να επιτρέψει την τσιμεντοποίηση, όπως κατήγγειλαν, ματαίως, πολλοί ειδικοί -γεωγράφοι, πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, ιστορικοί- και περιβαλλοντικοί σύλλογοι. Δείτε το συλλογικό βιβλίο: Κατανάλωση χώρου. Νεοφιλελεύθερη οπισθοδρόμηση στο πολεοδομικό νομοσχέδιο της Emilia-Romagna (Pendragon, Bologna 2017).
Και βέβαια, χάρη και σε αυτόν τον νόμο συνέχισαν να χτίζουν και να ασφαλτοστρώνουν, μέσα σε ένα πραγματικό παραλήρημα. Και πού χτίσανε; Ο Paolo Pileri, καθηγητής Χωροταξικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, το υπενθυμίζει στο περιοδικό Altreconomia:
«σε προστατευόμενες περιοχές (συν 2,1 εκτάρια το 2020-2021), σε περιοχές που κινδυνεύουν από κατολισθήσεις (συν 11,8 εκτάρια το 2020-2021), σε περιοχές με προβληματική απορροή και αποστράγγιση. Μεταξύ αυτών των περιοχών η Emilia-Romagna κατέχει το πραγματικό ρεκόρ ως η πρώτη Περιφέρεια της Ιταλίας στην τσιμεντοποίηση των περιοχών που κινδυνεύουν από πλημμύρες, συν 78,6 εκτάρια σε περιοχές υψηλού κινδύνου, συν 501,9 εκτάρια σε περιοχές μεσαίας επικινδυνότητας – που είναι περισσότερο από το ήμισυ της εθνικής κατανάλωσης εδάφους με αυτόν τον βαθμό επικινδυνότητας. Είναι τρελό».
Ιδού τι συμβαίνει στα μέρη μας, ειδικά στη Romagna. Δεν είναι ο «κακός καιρός», είναι το κακοποιημένο έδαφος. Υπάρχουν χιλιάδες κόμποι που έφτασαν στο χτένι, οι κόμποι μιας ανόητης και ληστρικής διαχείρισης, που ασκείται επί δεκαετίες από μια άρχουσα τάξη -πολιτική και επιχειρηματική- τρελά ερωτευμένη με την άσφαλτο και το μπετόν.
Love Story: το Δημοκρατικό Κόμμα και το τσιμέντο
Μιλάμε για μια τοξική αγάπη, πολύ χειρότερη από αυτή που εμφανίζεται στην ταινία του Caligari**. Μια αγάπη που δεν δείχνει να τελειώνει, γιατί η προαναφερθείσα άρχουσα τάξη επιφυλάσσει ολοένα και περισσότερη άσφαλτο, όλο και πιο πολύ τσιμέντο για αυτήν την περιοχή.
Αυτό που περιμένει την περιοχή της Bologna – αλλά η Bologna και o Περιφερειακός της (A14/Tangenziale/Passante) είναι απλώς το επίκεντρο – το παλιρροϊκό κύμα της ασφάλτου θα φτάσει μέχρι τη Ferrara και τη Romagna – το έχουμε περιγράψει λεπτομερώς στο άρθρο: (Un’alta marea di asfalto. Con il Passante, Bologna avanguardia dell’ingiustizia climatica/Μια μεγάλη παλίρροια ασφάλτου. Με τον Περιφερειακό, η Μπολόνια βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αδικίας).
Και αυτό είναι μόνο η τσιμεντοποίηση μεγάλης κλίμακας, με τεράστιο αντίκτυπο στην περιοχή. Υπάρχει επίσης μια εκτεταμένη και λεπτομερειακά στοχευμένη τσιμεντοποίηση – στο όνομα της κερδοσκοπίας και της αστικοποίησης – λιγότερη ορατή, που σέρνεται παντού και για την οποία δεν μιλάει, σχεδόν, κανείς. Στη Μπολόνια, η διοίκηση Lepore-Clancy επιδιώκει τη βίαιη αξιοποίηση των τελευταίων τμημάτων των προαστίων που δεν έχουν ακόμη παραδοθεί στις οικοδομικές επιχειρήσεις.
Αυτή είναι η πραγματικότητα των γεγονότων που το PD (Δημοκρατικό κόμμα), χάρη σε μια θολή και συχνά υποδουλωμένη πληροφόρηση, καλύπτει με greenwashing και schleinwashing***.
«Πλύσεις εγκεφάλου» που συνοδεύονται από «πλύσεις συνειδήσεως» μέσω του πιο γκροτέσκου blame game. Ο δήμαρχος, μέλος του Δημοκρατικού κόμματος, της Massa Lombarda είχε το δικό του τέταρτο της ώρας, ως εθνική διασημότητα, όταν έριξε την ευθύνη για την πλημμύρα … στους σκαντζόχοιρους και τα λαγούμια τους. Αλλά αν είκοσι τέσσερις ώρες βροχής είναι αρκετές για να αφήσουν πίσω τους νεκρούς και αγνοούμενους στην περιοχή της Ραβέννας, μας φαίνεται πιο πιθανό να υπάρχουν άλλες αιτίες. Όπως υπενθυμίζει ο Pileri : «η επαρχία της Ravenna ήταν η δεύτερη επαρχία στην κατανάλωση γης το 2020-2021 (συν 114 εκτάρια, ίσο με το 17,3% της περιφερειακής κατανάλωσης) με πολύ υψηλή κατά κεφαλήν κατανάλωση (2,95 τετραγωνικά μέτρα ανά κάτοικο ανά έτος). Είναι τέταρτη σε σφραγισμένο έδαφος κατά κεφαλήν (488,6 m²/κάτοικο).
Αν δεν είναι οι σκαντζόχοιροι τότε είναι «το κλίμα»
Έπειτα, υπάρχει η τάση να σηκώνουμε τους ώμους και να λέμε, «είναι η κλιματική αλλαγή». Σαν να λέμε: δεν φταίμε εμείς, τι να κάνουμε;
Εκτός από το γεγονός ότι ναι, το λάθος είναι «δικό μας» ή μάλλον φταίνε όσοι προώθησαν και συνεχίζουν να προωθούν άκριτα αυτό το αναπτυξιακό μοντέλο, παρά το γεγονός ότι συζητιούνται, εδώ και δεκαετίες, οι πιθανές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Εκτός από αυτό, πρέπει να ειπωθεί ξεκάθαρα ότι αυτή η χρήση του «κλίματος» αποτελεί αντιπερισπασμό.
Φυσικά, το γεγονός ότι εναλλάσσονται μεγάλες περίοδοι ξηρασίας με έντονες βροχοπτώσεις συγκεντρωμένες σε λίγες μέρες είναι μέρος της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο…
Ωστόσο, οι παροιμίες μάς λένε επίσης ότι την άνοιξη μπορεί να βρέχει δυνατά για αρκετές ημέρες συνεχόμενα. Μία από όλες λέει: «Aprile, o una goccia o un fontanile» (Τον Απρίλιο, ή μια σταγόνα ή κατακλυσμός). Και ότι αυτό μπορεί να συμβεί ειδικά μετά από έναν ξηρό χειμώνα: «Hiver doux, printemps sec, hiver rude, printemps pluvieux» (Ήπιος χειμώνας, ξηρή άνοιξη, σκληρός χειμώνας, βροχερή άνοιξη). Και θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλές άλλες, σε πολλές γλώσσες.
Βρίσκουμε αμέτρητες μαρτυρίες σε όλη την ευρωπαϊκή κουλτούρα για πολύωρες βροχές και καταιγίδες την άνοιξη. Μία από τις μεγαλύτερες, κλασικές ταινίες του ιταλικού κινηματογράφου, το Riso amaro, διαδραματίζεται την εποχή της συγκομιδής του ρυζιού, και δείχνει μια νεροποντή, που διαρκεί ακατάπαυστα πολλές μέρες.
Εάν αυτές οι βροχές έχουν ολοένα και πιο καταστροφικές επιπτώσεις σε όλο και λιγότερο χρόνο, είναι επειδή το έδαφος παραμορφώνεται όλο και περισσότερο. Και πρέπει να πολεμήσουμε ενάντια σε αυτούς που το παραμορφώνουν.
Υστερόγραφο
Τώρα, μόλις η πρόβλεψη κάνει λόγο για βροχή, τα σχολεία κλείνουν, όπως μόλις συνέβη στη Μπολόνια. Παλιά έκλειναν μόνο σε περίπτωση μεγάλης χιονόπτωσης.
Καθώς κλείνουμε αυτό το άρθρο, νωρίς το απόγευμα της 17ης Μαΐου, φτάνει η είδηση ότι ο Δήμος της Μπολόνια –μια πόλη όπου βρέχει αυτή τη στιγμή και όπου τα μέσα μαζικής μεταφοράς συνεχίζουν να λειτουργούν– έκλεισε και τις βιβλιοθήκες, τα μουσεία και τα αθλητικά κέντρα. Αν έχετε την αίσθηση του deja vu είναι επειδή, ναι, έχουμε deja vu.
Οι αρχές δικαιολογούν αυτές τις εντολές με το γεγονός ότι, όταν βρέχει και ίσως υπερχειλίσουν τα υπόγεια ύδατα, δημιουργείται κυκλοφοριακή συμφόρηση. Η κυκλοφορία αφορά, κυρίως, ιδιωτικά αυτοκίνητα, και αποτελεί τη συνέπεια και την αναδρομική αιτία των παράφρονων πολιτικών που εφαρμόζονται στην περιοχή: νέα αστικοποίηση, όλο και περισσότεροι δρόμοι, προκλητική ζήτηση για ταξίδια με αυτοκίνητα κ.λπ.
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα οι διοικήσεις της Bologna έθαψαν όλα τα κανάλια και τις πλωτές οδούς που διέσχιζαν την πόλη και τα εγκλώβισαν σε τσιμεντένιες προκρούστειες κοίτες, συμπεριλαμβανομένου του ρέματος Ravone (που πλημμύρισε τις τελευταίες ημέρες).
Η πολιτική ηγεσία που είναι υπεύθυνη για αυτές τις πολιτικές, μπροστά στις καταστροφές που αυτές παράγουν, έχει ως μοναδική και αυτόματη απάντηση την Έκτακτη Ανάγκη. Και, πιο συγκεκριμένα, την διδασκαλία εξ αποστάσεως κάθε φορά που βρέχει.
Η Έκτακτη Ανάγκη -όπως φάνηκε ξεκάθαρα στα χρόνια του Covid- χρησιμεύει για να μην αντιμετωπιστούν τα αίτια των προβλημάτων ούτε τώρα – γιατί τα γεγονότα πιέζουν – ούτε αργότερα, γιατί όταν ο κίνδυνος δεν θα είναι πλέον άμεσος, θα περάσουμε σε κάτι άλλο … μέχρι την επόμενη καταστροφή.
Εκτός κι αν σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο.
* Stefano Bonaccini: Πρόεδρος της Περιφέρειας Emilia-Romagna, μέλος του Δημοκρατικού κόμματος
** Amore Tossico (1983): ιταλική δραματική ταινία του 1983 σε σκηνοθεσία Claudio Caligari. Η ταινία απεικονίζει μια ρεαλιστική και γραφική απεικόνιση του εθισμού στην ηρωίνη που ταλαιπώρησε πολλούς νέους τη δεκαετία του ’80.
*** schleinwashing: λογοπαίγνιο με το επώνυμο της νεοεκλεγμένης προέδρου του Δημοκρατικού κόμματος Elly Schlein.
