Η μνήμη δεν είναι μόνο τροφή για την αξιοπρεπή οργή, είναι επίσης η ρίζα του δέντρου της αξιοπρέπειας και της εξέγερσης. Στην περίπτωση των αυτόχθονων λαών, είναι μια ρίζα που βυθίζεται για αιώνες στο σκοτάδι και που, μαζί με τους λαούς του κόσμου, μιλάει και λέει και στον εαυτό της: «ποτέ ξανά».
Οι αποπάνω κοιτάζουν το παρελθόν με την ίδια νοσταλγία με την οποία οι ηλικιωμένοι κοιτάζουν τις φωτογραφίες της γέννησης και της παιδικής τους ηλικίας.
Οι αποκάτω κοιτάζουν το παρελθόν με οργή. Λες και κάθε ταπείνωση, κάθε πληγή, κάθε προσβολή, κάθε χλευασμός, κάθε θάνατος ν’ αποτελεί κομμάτι μιας τωρινής πληγής που πρέπει να επουλωθεί.
Οι αποπάνω επιλέγουν έτσι τους ήρωές τους και ξεκινούν και ξαναξεκινούν την ιστορία σαν να είναι η κορωνίδα της. Παρουσιάζουν ως «δικαιοσύνη» αυτό που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ελεημοσύνη.
Οι αποκάτω βλέπουν την ιστορία σαν μία μόνο σελίδα που ακόμα δεν έχει γραφτεί, και όπου δεν υπάρχουν ήρωες, παρά μόνο μια συνεχής επανεγγραφή, όπου το χέρι που γράφει αλλάζει, αλλά όχι η συλλογική καρδιά που υπαγορεύει φρικαλεότητες και λάθη, και, φυσικά, λογαριασμούς προς πληρωμή.
Οι ζαπατιστικοί λαοί, όταν κοιτάζουν το παρελθόν, κοιτάζουν και μιλούν στους νεκρούς τους. Τους ζητούν να αμφισβητήσουν το παρόν – συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων. Και με αυτόν τον τρόπο κοιτάζουν το μέλλον.
Με αυτό τον τρόπο αγωνίζονται και ζουν οι ζαπατιστικές κοινότητες, που δεν έχουν διαβάσει Walter Benjamin. Και νομίζω ότι δεν τους χρειάζεται…
-*-
Νέοι και νέες ζαπατίστας κάνουν πρόβες ενός θεατρικού έργου που δεν περιγράφει ένα μακρινό παρελθόν, αλλά κάτι που ήταν καθημερινότητα μόλις 40 χρόνια πριν στην Τσιάπας. Σε άλλα μέρη του Μεξικού και του κόσμου, είναι το παρόν… και ίσως το μέλλον. Όταν ο ζαπατισμός λέει ότι είναι ενάντια στο πατριαρχικό σύστημα, δεν το κάνει λόγω μόδας, νεωτερισμού ή πολιτικής ορθότητας. Το κάνει λόγω της μνήμης. Και, αγαπητοί φίλοι και εχθροί, λίγα πράγματα είναι τόσο ανατρεπτικά όσο η μνήμη… και η αξιοπρέπεια.
Πρόβα για τον εορτασμό της 30ής επετείου από την έναρξη του πολέμου ενάντια στη λήθη. Οι εικόνες είναι ευγενική προσφορά των Tercios Compas, copyleft Δεκέμβριος 2023. Ακούγεται το τραγούδι «La Memoria», μουσική του León Gieco, με τις φωνές των León Gieco και Víctor Heredia. Αγκαλιάζοντας ολόκληρη τη λατινική αμερική, αυτή που γράφεται και ζει με μικρά γράμματα, αυτή των αποκάτω, την αδελφή, σε πείσμα των συνόρων και των νεοφιλελεύθερων και προοδευτικών κυβερνήσεων.
Ο Καπετάνιος.
Μεξικό, Δεκέμβριος 2023. 40, 30, 20, 10, 2, 1 χρόνο, 1 μήνα μετά.
[Σημείωση των μεταφραστ(ρι)ών (με υποσημειώσεις): Οι στίχοι του τραγουδιού «La Memoria»
Η μνήμη
Οι παλιές αγάπες που δεν είναι πια
Η ψευδαίσθηση εκείνων που χαθήκαν
Όλες οι υποσχέσεις που έσβησαν
Κι εκείνοι που σε κάποιον πόλεμο έπεσαν
Όλα είναι φυλαγμένα στη μνήμη
Όνειρο της ζωής και της ιστορίας
Ο δόλος και η συνενοχή
Των γενοκτόνων που κυκλοφορούν ελεύθεροι
Η αμνηστία και το «κλείσιμο της υπόθεσης»
Για τα κτήνη εκείνης της κόλασης
Όλα είναι φυλαγμένα στη μνήμη
Όνειρο της ζωής και της ιστορίας
Ξυπνάει η μνήμη για να πληγώσει
Τους λαούς που κοιμούνται
Που δεν την αφήνουν να ζήσει
Ελεύθερη σαν τον άνεμο
Οι εξαφανισμένοι που αναζητούνται
Με τα σημάδια της γέννησής τους
Η πείνα κι η αφθονία που συναντιούνται
Η κακοποίηση με τη σκοτεινή της ανάμνηση
Όλα έχουν καρφωθεί στη μνήμη
Αγκάθι της ζωής και της ιστορίας
Δύο χιλιάδες θα μπορούσαν να τραφούν για ένα χρόνο
Με όσο κοστίζει ένα στρατιωτικό λεπτό
Πόσοι θα έπαυαν να είναι σκλάβοι
Με το αντίτιμο μιας τορπίλης
Όλα έχουν καρφωθεί στη μνήμη
Αγκάθι της ζωής και της ιστορίας
Κεντρίζει η μνήμη μέχρι να ματώσουν
Οι λαοί που την αλυσοδένουν
Και δεν την αφήνουν να βαδίσει
Ελεύθερη σαν τον άνεμο
Όλοι οι νεκροί στην AMIA
Κι όσοι σκοτώθηκαν στην πρεσβεία του Ισραήλ[1]
Η μυστική δύναμη των όπλων
Η δικαιοσύνη που κοιτάζει και δεν βλέπει
Όλα είναι κρυμμένα μες στη μνήμη
Καταφύγιο της ζωής και της ιστορίας
Ήταν όταν σιώπησαν οι εκκλησίες
Ήταν όταν το ποδόσφαιρο τα κατάπιε όλα
που οι πατέρες Palotinos και ο Angelelli[2]
έχυσαν το αίμα τους στη λάσπη
Όλα είναι κρυμμένα μες στη μνήμη
Καταφύγιο της ζωής και της ιστορίας
Η μνήμη εκρήγνυται μέχρι να θριαμβεύσει
Στους λαούς που την συνθλίβουν
Και δεν την αφήνουν να είναι
Ελεύθερη σαν τον άνεμο
Η σφαίρα στον Chico Méndez[3] στη Βραζιλία
Οι 150.000 Γουατεμαλτέκοι[4]
Οι ανθρακωρύχοι που ήρθαν αντιμέτωποι με τα τουφέκια
Η καταστολή των φοιτητών στο Μεξικό
Όλα τα κουβαλάει η μνήμη
Όπλο της ζωής και της ιστορίας
Αμερική με ψυχές κατεστραμμένες
Τα αγόρια που σκοτώθηκαν από τα αποσπάσματα[5]
Το μαρτύριο του Mugica στις φτωχογειτονιές[6]
Η αξιοπρέπεια του Rodolfo Walsh[7]
Όλα τα κουβαλάει η μνήμη
Όπλο της ζωής και της ιστορίας
Η μνήμη σημαδεύει μέχρι να σκοτώσει
Τους λαούς που την αποσιωπούν
Και δεν την αφήνουν να πετάξει
Ελεύθερη σαν τον άνεμο
Ελεύθερη σαν τον άνεμο
[1] Η βομβιστική επίθεση με παγιδευμένο αυτοκίνητο στην ΑΜΙΑ (Asociación Mutual Israelita Argentina – Ισραηλο-Αργεντινή Ένωση Αλληλοβοήθειας) στο Μπουένος Άιρες τον Ιούλιο 1994 είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 85 ανθρώπων και τον τραυματισμό 300. Δύο χρόνια νωρίτερα, σε παρόμοια επίθεση, είχε ανατιναχθεί η πρεσβεία του Ισραήλ στην Αργεντινή, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 22 άτομα.
[2] Στις 4 Ιουλίου 1976, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας, ο στρατός της Αργεντινής δολοφόνησε τρεις ιερείς και δύο ιεροσπουδαστές στην εκκλησία του Αγίου Πατρικίου σε συνοικία του Μπουένος Άιρες. O Enrique Angelleli ήταν επίσκοπος στην Λα Ριόχα και πολέμιος του δικτατορικού καθεστώτος στην Αργεντινή. Σκοτώθηκε το 1976 σε ένα υποτιθέμενο τροχαίο δυστύχημα – και πάντα υπήρχαν υποψίες ότι δολοφονήθηκε.
[3] Ο Chico Méndez, Βραζιλιάνος υπερασπιστής των τροπικών δασών του Αμαζονίου και των δικαιωμάτων των αγροτών και των ιθαγενών λαών, δολοφονήθηκε από έναν κτηματία τον Δεκέμβριο 1988.
[4] Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γουατεμάλα (1960-1996) είχε ως αποτέλεσμα 200.000 νεκρούς, 45.000 αγνοούμενους και 100.000 εκτοπισμένους. Συστηματική ήταν η εξόντωση από τον στρατό λαών Μάγια της περιοχής και η σεξουαλική βία εναντίον των γυναικών και κοριτσιών τους – με το πρόσχημα ότι υποστήριζαν τους κομμουνιστές αντάρτες.
[5] Στη Βραζιλία κυρίως, αλλά και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, είναι χιλιάδες τα φτωχά παιδιά που έχουν δολοφονηθεί από παραστρατιωτικά «αποσπάσματα θανάτου».
[6] Ο Αργεντινός ιερέας Carlos Mugica, επηρεασμένος από τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, έδρασε στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες και συμμετείχε στους λαϊκούς αγώνες τις δεκαετίες του ’60 και αρχές του ’70. Δολοφονήθηκε τον Μάιο 1974 από την Τρία Α (Alianza Anticomunista Argentina – Αντικομμουνιστική Συμμαχία Αργεντινής).
[7] Ο Rodolfo Walsh, Αργεντινός συγγραφέας και δημοσιογράφος, είναι γνωστός για το βιβλίο του Επιχείρηση Σφαγή (που κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες), ένα έργο ερευνητικής δημοσιογραφίας σχετικά με τις εξωδικαστικές εκτελέσεις περονιστών το 1956. Από το 1973 συμμετείχε στην αντάρτικη οργάνωση των (αριστερών περονιστών) Μοντονέρος. Δολοφονήθηκε τον Μάρτιο 1977 –την ίδια μέρα που είχε δημοσιεύσει μια Ανοικτή Επιστολή στη Στρατιωτική Χούντα– σε ενέδρα ειδικών δυνάμεων του στρατού κατά την οποία προέβαλε ένοπλη αντίσταση.]
